جابجایی برخی آثار بخش نسخ خطی نمایشگاه قرآن/ معیار انتخاب آثار برای نمایش

محمود براهیمی، کارشناس فرهنگی موزه ملی قرآن کریم در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، درباره نسخه‌هایی که در نمایشگاه قرآن به نمایش گذاشته شده است عنوان کرد: معتقد هستم آثاری که در این نمایشگاه به نمایش در می‌آیند باید از جمله آثار منحصر به فرد باشند که اگر عموم مردم وقت ندارند به موزه ملی قرآن مراجعه کنند، حداقل آنها را در نمایشگاه ببینند.
امین‌الاموال موزه قرآن ادامه داد: آثار و اشیائی که در این نمایشگاه به نمایش در آمده‌اند، در نوع خود بی‌نظیر هستند. حتی در موزه‌های خارج از کشور هم نمونه این آثار وجود ندارد.

قرآن‌هایی که به نمایش درآمده‌اند
وی با بیان این مطلب افزود: قرآن به کتابت محمدشفیع تبریزی از جمله این آثار است که در زمان قاجاریه و به دستور عباس میرزا که نائب‌السلطنه فتحعلی‌شاه بوده، کتابت شده است.
براهیمی این نسخه خطی قرآن کریم را یکی از بی‌نظیرترین آثار خطی برشمرد و گفت: همچنین قرآن دیگری معروف به قرآن آقاجان پرتو که کاتب دوران ناصرالدین شاه قاجار بوده است و از معروف‌ترین کاتبان آن دوران به شمار می‌آمده، کتابت شده که در این نمایشگاه به معرض دید عمومی گذاشته شده است.

توضیحی بر قرآن آقاجان پرتو
وی همچنین به حواشی صفحات این نسخه خطی قرآن اشاره کرد و افزود: حاشیه‌نویسی این صفحات که احادیثی از ائمه معصومین(ع) است، محمدرحیم افسر از دوستان آقاجان پرتو انجام داده است. این دو نفر هر دو در انجمن شاعران اصفهان حضور داشتند و آقاجان پرتو از افسر درخواست می‌کند که حاشیه‌نویسی را برعهده بگیرد.
براهیمی ادامه داد: این نسخه یکی از قرآن‌های منحصر به فرد است که معتقد هستیم باید در شمارگان بالا به چاپ برسد تا در اختیار مردم قرار گیرد تا قرآن عثمان‌طه که قاریان و حافظان قرآن هم در خواندن آن دچار مشکل هستند، دیگر از قرآن‌هایی با خط مصری عثمان‌طه استفاده نکنند.

قرآن آقاجان پرتو باید در شمارگان بالا نشر داده شود
این کارشناس موزه قرآن با بیان اینکه اگر سازمان یا فردی برای چاپ این نسخه خطی قرآن در شمارگان بالا اقدام کند، خدمت بزرگی به جامعه فرهنگی کشورمان کرده است، گفت: خط آقاجان پرتو در این مصحف، خط نسخ، ولی حاشیه‌نگاری افسر به خط نستعلیق است.
وی در توضیح بیشتر درباره رنگ‌های به کار رفته در این قرآن کریم اظهار کرد: رنگ، خود از مقوله تذهیب است که به زبان عربی یعنی طلانگاری کردن. اگر در طلا، نقره و دیگر رنگ‌ها هم باشد، جنبه هنری آن افزایش پیدا می‌کند.

رنگ‌های به کار رفته در قرآن آقاجان پرتو
براهیمی با اشاره به رنگ‌هایی همچون لاجورد، مس، نقره، سفیدآب و ... به عنوان رنگ‌هایی یاد کرد که در تذهیب این مصاحف استفاده می‌شود و افزود: به دلیل نوع کاربرد این تنوع رنگی وجود دارد.
وی همچنین از مرقع خطی قصیده برقع یاد کرد که در این نمایشگاه در معرض دید قرار گرفته است و گفت: این مرقع را شیخ بوسیری در قرن هشتم هجری که اصالتاً کاتب و شاعر مصری بوده است، در مدح حضرت رسول(ص) سروده و بعدها دست‌مایه‌ای شده است برای کاتبان تا آن را کتابت کنند.

قصیده برقع
امین‌الاموال موزه قرآن یادآور شد: علیرضا عباسی از خوشنویسان معروف در سال 1010 هجری قمری در چمن سلطانی و به دستور شاه عباس اول صفوی، این قصیده را که از آثار منحصر به فرد است نوشته و بعد هم تذهیب شده است.
براهیمی همچنین به دو کشکول که در اطراف هر کدام، آیت‌الکرسی نوشته شده است اشاره کرد و افزود: پیراهن یا حرز به معنی پناهگاه نیز از دیگر آثار ارائه شده است که اسماء الهی و آیات قرآن بر آنها نقش بسته است.

پیراهنی از جنس آیات قرآن
وی توضیح داد: به این اثر پیراهن قرآنی هم می‌گوییم که حواشی آن آیات قرآن نوشته شده است. همچنین جداول اعداد تطبیقی روی این پیراهن نقش شده است که وقتی تبدیل به حرف شود، اسماء الهی می‌شود.
این کارشناس از پوشیدن این لباس‌ها در جنگ‌ها توسط مسلمانان یاد کرد که همانند جلیقه ضدگلوله برای آنها عمل می‌کرد. همچنین از این پیراهن برای قسم دادن به متهمان در اماکن مقدسه استفاده می‌کردند.

طوماری به خط دختر شاه قاجار
وی از ارائه طومار زیارت عاشورا و دعای علقمه به خط نسخ یاد کرد که دختر فتحعلی‌شاه، ام سلمه آن را نگاشته است. ام سلمه و خواهرش، ضیاءالسلطنه، دختران فتحعلی شاه بودند که کتابت قرآن را انجام می‌دادند. کتابت کامل قرآن توسط ضیاءالسلطنه در کتابخانه مرکز فرهنگ سعدآباد قرار دارد.
به گفته براهیمی، نسخه خطی دعای احتجاب که در ایام هفته قرائت می‌شد، از دیگر آثار ارائه شده در این نمایشگاه به شمار می‌رود، این اثر به خط نسخ کتابت شده است.
وی عنوان کرد: قرآن عبدالله بن آشوب رنانی اثر دیگر است که از کاتبان پرکار دوران فتحعلی‌شاه قاجار بوده که تا نود و هفت جلد قرآن کریم را کتابت کرده و آثارش در موزه ملی قرآن موجود است.

معیار انتخاب آثار برای نمایش در نمایشگاه قرآن
براهیمی درباره انتخاب آثار برای ارائه در نمایشگاه قرآن گفت: یکی بر اساس دوره‌های تاریخی بوده است؛ یعنی سعی کردیم از دوره تیموریان که در موزه قرآن از آن دوره اشیائی موجود است تا اواخر دوره قاجار، شامل دوره تیموری، دوره قاجاریه، دوره صفویه، دوره زندیه و دوره افشاریه را ارائه کنیم.
وی افزود: یکی دیگر از معیارهای انتخاب آثار نیز بر اساس منحصر به فرد بودن آثار بوده است. ممکن است در موضوعی مثل مرقع قصیده برقع، اثری در مکان دیگری نباشد؛ بر این اساس بر پایه موضوع، دوره و تسلسل تاریخی دست به انتخاب زدیم.

تعداد آثار به نمایش درآمده
براهیمی درباره تعداد آثار ارائه شده در این بخش اظهار کرد: در این بخش 12 قلم اثر به نمایش درآمده است که سه عدد از آنها قرآن، یکی طومار، یکی دعا و یکی هم قصیده است و باقی آثار شامل اشیاء ارائه شده است.
براهیمی با بیان اینکه هدف موزه ملی قرآن، به نمایش گذاشتن بهترین و با کیفیت‌ترین آثار بوده است، اظهار کرد: هم‌اکنون بعد از یک هفته از برپایی نمایشگاه قرآن متوجه شدیم که رطوبت بالای سالن سبب شده است که آثار تغییرشکل دهند.

چرایی جایگزینی آثار ارائه شده
وی ادامه داد: بر این اساس تصمیم گرفتیم تا تعدادی از این آثار که منحصر به فرد بوده و نسخه خطی هم است و امکان دارد آسیب ببیند، تعویض کنیم و آثار دیگری را جایگزین آنها کنیم.
براهیمی گفت: از نظر کارشناسان موزه ملی قرآن کریم، نگهداری بیش از اندازه این آثار در این مکان از نمایشگاه قرآن که در طبقه زیر همکف سالن‌ همایش‌های بین‌المللی باغ موزه دفاع مقدس است، درست نیست.
وی تصریح کرد: اگر هوای این مکان مناسب بود، آثار ارائه شده را تا پایان نمایشگاه در این محل نگاه می‌داشتیم، ولی نمی‌توان کیفیت بالای این آثار را در نظر نگرفت و فدای هدفی که داشتیم کرد؛ از این رو تصمیم بر جایگزین کردن این آثار گرفتیم.
براهیمی توضیح داد: معرفی اثر و حفظ آن، دو هدف موزه ملی قرآن است که با توجه به شرایط پیش آمده، هم‌اکنون حفظ اثر بر معرفی آثار اولویت پیدا کرده است. از این رو آثاری را جایگزین می‌کنیم که در سطح دوم کیفیت قرار دارند تا اگر آسیبی هم به آنها وارد شد، مشکلی پیش نیاید.
وی اظهار کرد: جایگزینی آثار به این شکل است که سه قرآن را جایگزین می‌کنیم، با این وجود تعداد آثار همانند گذشته، 12 اثر خواهد بود.
یادآور می‌شود که در بخش نسخ خطی نمایشگاه قرآن، تنها موزه ملی قرآن کریم حضور پیدا کرده است.