دیدگاه علامه حلی در مورد جواز تلاوت قرآن به قرائات هفتگانه/ چهار دیدگاه در مورد قرائات
گروه اندیشه: یک کارشناس قرآنی با بیان اینکه بسیاری از مفسران قرآن را به روایت حفص تفسیر می‌کنند، اظهار کرد: علامه حلی در این مورد بر این باور است که قرائات هفتگانه متواتر است و تلاوت به هر یک از این قرائات جایز است.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، نشست «جایگاه روایت حفص نزد مفسران قرآن کریم» شامگاه امروز پنجشنبه 19 تیرماه با حضور کریم دولتی، کارشناس قرآنی کشورمان در سالن کنفرانس مجموعه باغ موزه دفاع مقدس برگزار شد.
دولتی در این نشست به تعریفی از علم قرائت پرداخت و گفت: علم قرائت قرآن کریم از قدیمی‌ترین علوم قرآنی است. به این اعتبار که قرآن از طرف حضرت جبرئیل بر قلب پیامبر(ص) نازل شد، اما اصلی‌ترین مسئله که از دیرباز مورد توجه قرار گرفته است، این بوده است که کدام یک از قرائات مطابق با قرائت پیامبر (ص) است.
وی افزود: قرائت به معنای خواندن اطلاق می شود و معنای اصطلاحی آن که بیشتر مد نظر ما است، «زرکشی» که از مفسران قرن هشتم است بر این باور است که قرآن و قرائات آن دو حقیقت متفاوت هستند، قرآن همان است که بر پیامبر(ص) برای بیان اعجازات آمده است و قرائات اختلاف الفاظی وحی است که در نگارش حروف و یا کیفیت آنها تفاوت جود دارد.
دولتی در ادامه به ارائه یکی دیگراز تعاریف قرائات توسط «عبدالهادی فضلی» پرداخت و تصریح کرد: فضلی بر این باور است که قرائت همان تلفظ آیات قرآن است به همان شکلی که پیامبر(ص) قرائت فرموده اند. از دیدی بسیاری از مفسران شیعه اگر مطمئن شویم که اصل قرائت از پیامبر(ص) نیست قرائت مقبولی نخواهد بود.
وی با بیان اینکه توقیفی بودن قرائات مشهور وجه مشترک بین عالمان این حوزه است، اظهار کرد: عموم اهل سنت قرائات را از جانب خداوند می‌دانند و این قرائات به خاطر توقیفی بودن معتبر هستند، البته برخی از اهل سنت قرائات سبع و عشر را متواتر هم می‌دانند.
این کارشناس برجسته علوم قرآنی با تأکید بر اینکه دیدگاه شیعه با اهل سنت در این حوزه یک تفاوت عمده دارد، گفت: شیعه بر این باور است که اصل قطعی آن است که پیامبر(ص) قرآن را به یک شکل و گونه قرائت کرده می‌کردند و نه چند شکل، همان گونه که خداوند به یک شکل نازل کرده است.
وی افزود: شیخ طوسی در ابتدای تفسیر تبیان خود متنی را آورده است که اصل یکی بودن قرائت قرآن کریم را بین شیعه کاملاً معروف کرده است، ولی اجماع ایشان بر جواز قرائت مطابق آنچه بین قاریان متداول بوده است، می‌باشد و هر فرد به هر قرائتی از بین آن قرائت ها مخیر است. نکته دیگر این است که محدود ساختن یک قرائت و کنار گذاشتن بقیه قرائات را ناپسند دانسته اند.
کریم دولتی در ادامه بیان کرد: علامه حلی در این مورد نیز بر این باور است که قرائات هفت گانه متواتر است و جایز است قرآن به هر یک از قرائات هفت گانه تلاوت شود، ایشان می گویدمجبوب ترین قرائت نزد من آن است که عاصم قرائت کرده است. این نظر منهای بخش اول آن مورد قبول همه علمای امامیه مورد قبول است. جمع‌بندی علمای شیعه این است که عدم تواتر قرائات مشهور و جواز قرائت قرآن به هر یک از آنها وجه غالب نظرات است.
این کارشناس برجسته قرآنی در ادامه به بیان قرائت‌های هفتگانه پرداخت و گفت: ابن عامر دمشقی، ابن کثیر مکی، عاصم کوفی، ابوعمر بصری، حمزه کوفی، نافع مدنی و کسایی کوفی قرائت‌های هفتگانه هستند، تقسیم‌بندی در قرائات با توجه حرکت، شکل نگارش کلمه، معنای کلمات و نیز با توجه به در نظر نگرفتن موراد لهجه‌ای و لفظی و با توجه به قرائت‌های هفتگانه دارای انواع گوناگونی است.
وی تصریح کرد: در کل قرآن کریم و در هفت قرائت 1776 کلمه با تکرارها مورد اختلاف هستند که مجموعاً 82/2 درصد از کل قرآن کریم را در بر می گیرد که نسبتی محدود است. کل فرش الحروف که در معنا تأثیر دارند 750 کلمه است و بقیه فرش الحروف‌ها در معنا تأثیر دارد.
کریم دولتی در بخش دیگری از سخنان خود در این نشست با اشاره به برخی آیات که و اعلام تفاوت‌های آن در قرائت‌های مختلف، گفت: بر اساس بررسی که در مورد میزان توجه به روایت حفص انجام داده‌ام یک گروه‌بندی از مفسران برای استفاده از روایت حفص رسیده‌ام، گروه اول مفسرانی هستند که به بسیاری از قرائات اشاره می‌کنند و از کلام ایشان در تفسیر آیات نمی‌توان به ترجیح یک قرائت و روایت قرائت شد.
این کارشناس برجسته کشور اظهار کرد: گروه دوم مفسران گروهی هستند که به بسیاری از قرائات اشاره می‌کنند ولی در تفسیر آیات هرچه به سیاق و و معنای صحیح ممکن است ترجیح می‌دهند، یعنی ترجیحشان در قرائات موثر است. گوه سوم نیز مفسرانی هستند که به بسیاری از قرائات اشاره می‌کنند ولی در تفسیر آیات تمایلی به یک قرائت از قرائات مشهور دارند.
وی در ادامه به معرفی گروه چهارم از مفسرانی که به قرائت ها توجه داشته‌اند اشاره کرد و گفت: گروه چهارم مفسرانی هستند که در موارد معدود به قرائات اشاره می‌کنند و در تفسیر آیات نیز تنها در موارد خاصی از روایت حفص نسبت به قرائات دیگر استفاده می‌کنند.
کریم دولتی همچنین به تفسیر طبری به عنوان یکی از قدیمی‌ترین تفاسیر قرآن اشاره کرد و افزود: طبری می گوید ملاک‌هایی وجود دارد که سبب گرایش به یک قرائت می‌شود، طبری در موارد متعددی به قرائت عاصم هیچ اشاره‌ای نداشته است و این نشان می‌دهد برای او که در قرن چهارم بوده است نگاهی متفاوت از امروز وجود داشته است.
این کارشناس برجسته قرآنی یادآور شد: طبری در 29 مورد به روایت حفص هیچ اشاره‌ای ندارد و در 108 مورد نیز به قرائات مختلف اشاره کرده است اما به مواردی که حفص در آن وجود ندارد اشاره می‌کند. یکی از تفاسیر مهم تفسیر کشاف است که معمولاً به قرائات سبع اشاره می‌کند اما در بعضی موارد به اختلافات اشاره نمی‌کند.
وی در پایان مطالب خود تصریح کرد: مفسران از دیرباز و تا دوره‌هایی همچون قرون اخیر همواره تفسیرشان را متناسب با قرائتی که از آیات دیگر قرآن بر آن شاهد داشتند تفسیر می‌کردند و اساساً یک ترجیح مطلق برای روایت حفص وجود نداشته است، البته در قرون اخیر مسئله قدری تفاوت پیدا کرده است و بسیاری از مفسران قرآن را به روایت حفص تفسیر می کنند و در موارد اختلافی یا اشاره‌ای ندارد و یا اگر هم دارند بر اساس روایت حفص تفسیر می‌کنند.
