زخم‌هایی که می‌ماند
گروه جامعه: نمایش قرآنها و آثار خطی قدیمی در مکانی مرطوب با نور و شرایط نگهداری بسیار نامناسب؛ این اتفاقی بود که برای آثار نفیس قرآنی کشور رخ داد؛ تکرار اشتباهی که معلوم نیست چه زمانی قرار است پایان یابد.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) سالیانه تعداد زیادی از قرآنهای نفیس خطی کشورمان که حاصل هنر و عشق ناب و اصیل ایرانی است با قیمت‌های هنگفت به موزه‌داران خارجی به ویژه خریداران کشورهای حاشیه خلیج فارس فروخته می‌شود.
قرآنها و نسخ خطی به اصطلاح جزو آثار تاریخی زیرخاکی محسوب نمی‌شوند (مگر اینکه در اثر حفاری کشف شوند) بلکه به صورت معمول به افراد به ارث می‌رسد یعنی مالک شخصی دارند و همین مسئله موجب می‌شود فرد بتواند مالکیت آن را به فرد دیگر منتقل کند(آن را بفروشد). متأسفانه تاکنون اقدام جدی برای جلوگیری از این تاراج میراث فرهنگی در کشور صورت نگرفته است. البته قانونی برای خرید آثار خطی توسط موزه‌ها تصویب شد که به موجب آن افراد می‌توانستند نسخه خطی خود را به موزه‌ها برده و پس از قیمت‌گذاری، آن را به موزه‌های بفروشند اما نبود بودجه و قیمت گذاری پایین توسط موزه‌ها موجب شد که این راهکار سودمند نباشد به نحوی که موزه ملی قران کریم سال گذشته هیچ نسخه خطی را به دلیل نبود بودجه نتوانست خریداری کند.
بسیاری از نسخ خطی نفیس قرآنی ایران اکنون در موزه‌های شخصی اعراب است و شاید دیگر نتوان برای آنها کاری کرد اما آیا مراقب قرآ‌ن‌هایی هستیم که در موزه‌های خود ما نگهداری می‌شوند؟ آیا قدر این آثار ارزشمند را به میزانی که لازم است می‌دانیم؟
ماه رمضان سال گذشته بود که 30 نسخه خطی که اغلب قرآنهای بسیار نفیس از گنجینه موزه ملی قرآن بودند به ثبت ملی رسیدند، به همین بهانه جشنی در کاخ نیاوران برگزار شد اما در کمال حیرت همگان به ویژه کارشناسان حوزه میراث فرهنگی این قرآنها در محفظه‌های شیشه‌ای بسیار معمولی در فضای باز(حیاط) کاخ نیاوران به نمایش درآمد.
به گزارش ایکنا، انتقال و نمایش آثار تاریخی یکی از معمول‌ترین اقداماتی است که برای معرفی و شناساندن آثار هنری ـ تاریخی در جهان انجام می‌شود. (به یاد بیاورید انتقال کتیبه کوروش از موزه بریتانیا به ایران و نمایش عمومی آن را) اما این انتقال‌ها به دلیل حساسیت بالای آثار تاریخی با دقت و کارشناسی دقیقی صورت می‌گیرد تا مبادا آسیبی به میراث فرهنگی کشورها وارد شود چرا که آسیب‌ها هر چند کوچک، جبران‌ناپذیر بوده و اثر را با خطر مواجه می‌کند.
در انتقال آثار تاریخی برای نمایش در محلی به غیر از محل نگهداری اصلی(معمولاً موزه‌ها) علاوه بر نحوه انتقال، محفظه‌های نگهداری، وسیله حمل و نقل و مسائل امنیتی (با در نظر گرفتن احتمال سرقت) محل نگهداری و نمایش آثار تاریخی از نظر نور، رطوبت، محفظه نمایش و ... مورد بررسی کارشناسی قرار می‌گیرد و در صورت تأیید امنیت آثار از هر نظر، آثار تاریخی به محل نمایش انتقال و در معرض دید عموم قرار داده می‌شود، اقداماتی که به نظر نمی‌رسد در انتقال و نمایش قرآنها و آثار نفیس تاریخی موزه ملی قرآن به نمایشگاه بین‌المللی قرآن مورد توجه قرار گرفته باشد!
آثار به نمایش در آمده در بخش میراث فرهنگی نمایشگاه بین‌المللی قرآن به حق آثار بسیار ارزشمندی بود که باید بیش از این‌ها به مردم معرفی شود، اما این معرفی نباید به قیمت صدمه دیدن آثار صورت گیرد. آثاری که نه تنها در محفظه‌های مخصوص نگهداری آثار تاریخی به باغ موزه دفاع مقدس منتقل نشد بلکه آنها را صرفاً در سبد‌های معمولی قرار داده به باغ موزه منتقل کردند و پس از آن نیز در محلی بسیار مرطوب به نمایش درآمد محلی که هر فرد غیرکارشناسی نیز به راحتی می‌توانست غیر استاندارد بودن و به ویژه مرطوب بودن محل را تشخیص داده میزان خطرناک بودن این میزان بالای رطوبت برای قرآنها و آثار به نمایش در آمده را متوجه شود.
محفظه شیشه‌ای نیز که برای نمایش آثار در نظر گرفته شده بود از استاندارد بالایی برخوردار نبود و مردم به دلیل ناآگاهی حتی اقدام به قرار دادن بطری‌های آب بر روی این محفظه‌ها می‌کردند، خبرنگار ایکنا در بازدید از محل نمایش این آثار با کودکی مواجهه شد که مصرانه تلاش می‌کرد، پلمپ کاغذی محفظه را بکند!
یکی از کارشناسان میراث فرهنگی حاضر در نمایشگاه قرآن در گفت‌و‌گو با ایکنا با اشاره به اینکه محل نگهداری این آثار از نظر نور و به ویژه رطوبت بسیار نامناسب است، گفت: استاندارهای خاصی برای محل نگهداری و نمایش آثار تاریخی وجود دارد که متأسفانه این استانداردها در این مکان اصلاً رعایت نشده است و آثار یقیناً صدمه می‌بینند.
در میان آثار ارائه شده در نمایشگاه قرآن، قرآن ارزشمند آقا‌جان پرتو نیز وجود داشت که به حق جزو آثار بسیار ارزشمند کشورمان است اما متأسفانه به جز چند جمله در خصوص زمان نگارش و کاتب آن اطلاعات دیگری در خصوص این اثر به مردم ارائه نشده بود و متأسفانه مردم بدون کسب اطلاعات و آگاهی از ارزش تاریخی، هنری و دینی این اثر به سادگی از کنار آن عبور می‌کردند.
تعدادی از کارشناسان و اهل فن میراث فرهنگی نیز اعتراض خود به نامناسب بودن و خطرآفرین بودن محل نگهداری این آثار قرآنی را در دفتر یادبود این بخش از نمایشگاه منعکس کرده بودند.
در همین خصوص از حجت‌الاسلام فخرالدین صابری، مدیر موزه ملی قرآن کریم سؤال شد که وی پاسخ داد: به ما اعلام نکرده بودند که محل نمایش قرآنها در باغ موزه نامناسب بوده و از رطوبت بالایی برخوردار است، بلکه اعلام شده بود که تمام تمهیدات اندیشیده شده است.
حجت‌الاسلام صابری در پاسخ به این سؤال که آیا با توجه به شرایط موجود و احتمال صدمه رسیدن به نسخه‌ها در چنین انتقال‌ها و نمایش‌های عمومی بهتر نیست نسخه‌های شبیه اصل از این آثار تهیه و به نمایش گذاشته شود، گفت: برنامه‌ای برای اسکن این نسخه‌ها وجود دارد؛ با توجه به تجربه‌ای که پیش آمده قرار است با سازمان میراث فرهنگی این مسئله را در میان بگذاریم اما انجام اسکن از نسخ خطی نیازمند تأمین اعتبار است.
و چند سؤال پایانی: مقصر اصلی چنین جابه‌جایی‌های خطرناکی برای آثار تاریخی کشورمان کیست؟ چه کسی مسئول آسیب‌های وارده به آثار است؟ آیا کارشناسان میراث فرهنگی نباید اول از محل نمایش آثار بازدید کارشناسی انجام و سپس اجازه انتقال و نمایش آثار تاریخی را بدهند؟ و تا چه زمانی قرار است بی‌توجهی به آثار نفیس تاریخی کشورمان ادامه داشته باشد؟ آثار تاریخی بسیاری را از دست داده‌ایم لااقل داشته‌هایمان را پاس بداریم.
