تأکید بر خروج حاکمیت از چرخه تولید و توجه به نگرش تحلیلی جنگ

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، نشست پژوهشی «اقتباس نمایشی از آثار ادبی دفاع مقدس»، عصر روز گذشته سه‌شنبه، اول مهرماه، با حضور سعید اسدی و مهرداد رایانی‌مخصوص، دو کارشناس و مدرس تئاتر، در حوزه هنری برگزار شد.
در ابتدای این نشست، سیدجواد روشن، مسئول دفتر مطالعات و پژوهش مرکز هنرهای نمایشی حوزه هنری، در سخنان کوتاهی گفت: این نشست پژوهشی در قالب همایش «حماسه گل سرخ» که از سوی مرکز هنرهای نمایشی حوزه هنری و به مناسبت هفته گرامیداشت دفاع مقدس تدارک دیده شده است، برگزار می‌شود و به غیر از نشست پژوهشی، اجرای نمایش صحنه‌ای و خیابانی نیز خواهیم داشت.
وی ادامه داد: دفتر مطالعات و پژوهش مرکز هنرهای نمایشی حوزه هنری در تلاش است تا در بخش‌های مختلف هنرهای نمایشی نگاهی دانشگاهی و علمی پیرامون موضوعات نظری داشته باشد و با چاپ و نشر مقالات پژوهشی گامی در راستای اعتلای هنر تئاتر با موضوعات ارزشی و انسانی بردارد.
تشکیل کارگروه تخصصی برای اقتباس نمایشی از ادبیات جنگ
روشن تصریح کرد: مدتی است که کارگروهی تخصصی در مرکز هنرهای نمایشی حوزه هنری شکل گرفته که بررسی کارشناسی در مورد اقتباس‌های نمایشی از آثار ادبی دفاع مقدس را به انجام برساند و تمرکز این کارگروه بر خاطرات و رمان‌هایی با موضوع دفاع مقدس است که از سوی انتشارات «سوره مهر» منتشر می‌شوند و باید گفت که حوزه هنری فعالیت چشمگیری را در این زمینه به انجام رسانده است.
این کارگردان تئاتر در ادامه گفت:  با وجود فعالیت گسترده‌ای که در زمینه ادبیات مکتوب و داستانی دفاع مقدس هم از سوی حوزه هنری و هم از سوی نهادهای متولی در حال انجام است اما باید اعتراف کرد که این توفیق را در زمینه تئاتر و به ویژه ادبیات نمایشی شاهد نیستیم و معمولاً فاصله و شکافی در این زمینه وجود دارد که این مسئله باید مورد توجه قرار گیرد که البته از سوی این کارگروه تخصصی در حال پیگیری است.
وی افزود: به همین دلیل در قالب این نشست‌های پژوهشی از برخی از کارشناسان این کارگروه دعوت کرده‌ایم تا به بحث پیرامون موانع و مشکلات موجود در زمینه تئاتر دفاع مقدس بپردازند و برای نخستین گام این موضوع را در مورد ادبیات نمایشی دفاع مقدس با حضور مهرداد رایانی‌مخصوص و سعید اسدی دو تن از کارشناسان و مدرسان تئاتر پیگیری می‌کنیم.
در ادامه این نشست سعید اسدی، مدرس و کارشناس تئاتر به ایراد سخن پرداخت و گفت: متأسفانه در سال‌های اخیر توجه به تئاتر دفاع مقدس کمرنگ شده و ما نتوانسته‌ایم میان ادبیات داستانی و ادبیات نمایشی دفاع مقدس تعامل و ارتباط سازنده‌ای برقرار کنیم.
وی ادامه داد: البته افول تئاتر دفاع مقدس چیز تازه‌ای نیست و ریشه در گذشته دارد؛ حتی همایش و نشست‌های پژوهشی فراوانی هم برگزار شد و به نوعی آسیب‌شناسی در این زمینه صورت گرفت اما  توفیقی حاصل نشد و این‌گونه تئاتری همچنان رو به افول و انزواست.
تبدیل تئاتر دفاع مقدس به تئاتر مقاومت  موجب گسترش موضوعی این‌گونه تئاتری شد
اسدی تصریح کرد: در سالهای اخیر ابتکاری در زمینه تئاتر دفاع مقدس صورت گرفت و آن اینکه نام این تئاتر از دفاع مقدس به مقاومت تغییر کرد؛ این رویکرد موجب گسترش موضوعی در زمینه تئاتر با موضوع جنگ و دفاع مقدس شد، چیزی که تا پیش از آن به دلیل پرداخت تک‌ساحتی به آن با نوعی تئاتر رازآمیز و ایدئولوژیک که هدفش تنها تقدیس بود و در زمینه اسطوره‌سازی و بیان احساسی حوادث نهایت اغراق را داشت مواجه بودیم.
مدیر سابق تالار مولوی گفت: پرداختن با چنین نگرشی به تئاتر دفاع مقدس موجب شد تا با مجموعه‌ای از  تولیداتی مواجه شویم که کلیشه‌ای و تکراری که روزگاری به روی صحنه می‌رفتند و اصرار بر تولید چنین آثار نمایشی خود شرایطی را پیش آورد که این نوع نمایش از بدنه حرفه‌ای تئاتر جدا شده و طیف خاصی از هنرمندان، تولیداتی داشته باشند که مورد اقبال عمومی نیز قرار نگیرد و از آن طرف به دلیل برخی نگرش‌های تعصبی و حرمت‌هایی که برای موضوعات دفاع مقدسی وجود دارد با وجود آنکه نفس تئاتر مقاومت جدای از موضوع هنر و فن است اغلب هنرمندان تئاتر رغبتی به فعالیت در این زمینه نشان ندهند.
اسدی تأکید کرد: به نظر من در زمینه تئاتر دفاع مقدس نقش افق تاریخی در نظر گرفته نشده است؛ تئاتر دفاع مقدس در روزگار جنگ رویکرد تبلیغی و تهییجی داشت، تجربه نشان داده است پرداخت هنری به موضوعات مختلف در حین وقوع آنها ناموفق از آب درمی‌آید؛ در فضای تبلیغ و تهییج احساسات غلبه می‌کند ودر این شرایط بیان واقعیت غیرممکن به نظر می‌رسد.
در دهه 70 رویکرد تهییجی نمایش دفاع مقدس، جای خود را به رویکرد تحلیلی و تفسیری داد
این مدرس دانشگاه گفت: البته ناگفته نماند که از دهه 70 موجی در زمینه تحقق افق تاریخی تئاتر دفاع مقدس  به وجود آمد، رویکرد تهییجی تا اندازه‌ای کنار گذاشته شد و به تحلیل و تفسیر بی‌طرفانه در آثار نمایشی بیش از پیش توجه شد که نتیجه آن تم‌هایی بود که مخالف‌خوان و موافق‌خوان به موضوع جنگ و دفاع مقدس نگاه می‌کردند و به این شکل نبود که تنها به وجه قدسی آن بپردازند و چشم بر روی خرابی‌ها و ویرانی‌های جنگ ببندند.
اسدی در ادامه گفت: تقویت این نگرش که باید به همه ابعاد جنگ و دفاع مقدس پرداخت و تنها به وجه کلیشه‌ای و شعاری آن توجه نداشت  به زعم بسیاری از کارشناسان و مسئولان نوعی بی انصافی در مورد دفاع مقدس تلقی می شود این در حالیست که به نظر من در شرایط کنونی ما به تحلیل و تفسیر دفاع مقدس در اثار نمایشی خودمان بیش از  روایت مستند آن احتیاج داریم و انصاف این است که هم به نقاط قوت آن بپردازیم و هم به نقاط ضعف آن و برای چنین اقدامی حتماً نیازی به این نیست که خود از نزدیک در جریان رویداد دفاع مقدس بوده باشیم؛ مگر در حال حاضر با موضوع جنگ جهانی در دنیا فیلم ساخته نمی شود؟ آیا فیلمسازانی که هنوز در مورد این رویداد فیلم می‌سازند، خود شاهد عینی آن اتفاق بوده‌اند؟
نمایش دفاع مقدس روایت رویداد است
وی  با اشاره به اینکه چنین نگرش اشتباهی موجب شده است که حتی در سالهای اخیر به غیر از مواردی استثناء که استقبال مخاطبان از آن چشمگیر بوده در زمینه ادبیات داستانی دفاع مقدس هم توفیق حاصل نشود گفت: جنگ یک رویداد است که سالهاست از آن فاصله گرفته‌ایم، بیان مستقیم و مو به موی آن رویداد در قالب یک اثر نمایشی که جذابیتی ندارد، ما برای ایجاد جاذبه در آثار نمایشی دفاع مقدس نیاز به روایت رویداد داریم، روایت به آن معنا که در حالی که به اصل واقعه لطمه وارد نمی‌کنیم، تأویل و تفسیرهایی امروزی در مورد آن رویداد داشته باشیم و از تخیل و خلاقیت هم استفاده کنیم.
مهرداد رایانی‌مخصوص، سخنران دیگر این نشست بود که در ابتدای سخنان خود گفت: به نظر من هر جا که حاکمیت  در زمینه‌های گوناگون فرهنگی و هنری وارد شد و خود را متولی آن نشان داد باید گفت که اشتباه کرده است؛ ما با نگرش  ارگانی و سازمانی در مورد دفاع مقدس به نتیجه‌ای نمی‌رسیم؛ به تعزیه نگاه کنید، هر جا که نگاه سازمانی داشتیم توفیقی حاصل نشد و تعزیه به عنوان اصیل‌ترین گونه نمایشی ایرانی به بن‌بست خورد و این در حالیست که تعزیه در روستاها و قریه‌ها با  بودجه و خواست مردمی به بهترین نحو ممکن به حیات خود ادامه می‌دهد.
نگاه دست و پاگیر از تئاتر دفاع مقدس برداشته شود
این مدرس دانشگاه ادامه داد: مسئولان باید اجازه بدهند هنرمندان در زمینه تئاتر دفاع مقدس کار خودشان را انجام بدهند، نگاه نظارتی و دست و پاگیر در این زمینه برداشته شود؛ از شما می‌پرسم نقش نهادهایی همچون انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس و یا بنیاد حفظ ارزش‌ها و نشر آثار دفاع مقدس در ترویج فرهنگ ایثار کجاست، مگر نه اینکه باید محصولی تولید شود و هر سال ولو به بهانه هفته دفاع مقدس ارائه شود، پس چرا با وجود این بودجه‌ای که در اختیار آنها قرار داده می‌شود، هیچ اتفاقی نمی‌افتد، من می‌گویم اگر کاری از پیش نمی‌برید، تابلو را از سردر سازمان‌های عریض و طویل خود پایین بکشید و کار را به توده مردم بسپارید و اجازه بدهید خود آنها رفتاری مناسب با آنچه خود آفریننده این حماسه بودند، ترتیب دهند.
وی به تجارب خود در زمینه پرداختن به تئاتر دفاع مقدس اشاره کرد و گفت: سه کار شاخص در زمینه تئاتر دفاع مقدس در پرونده کاری خود دارم؛ نمایش «عزیز مایی» «دغدغه های پرچین چارزبل» و نگارش نمایشنامه «من که دا نیستم» که حسین پارسایی آن را کارگردانی کرد و سال گذشته در حوزه هنری اجرا شد.
رایانی مخصوص گفت: به جرئت می‌توانم بگویم که دو تجربه ابتدایی من به مراتب موفق‌تر از تجربه اخیرم بود، علت هم این است که دو تای نخست را دلی کار کردم اما کار سوم سفارشی و حاکمیتی بود.
هر خاطره و دست‌نوشته‌ای از جنگ، قابلیت اقتباس ندارد
نمایشنامه‌نویس «من که دا نیستم» تصریح کرد: باید بگویم که خاطرات و دست‌نوشته‌ها از جنگ وجود دارد که لزوماً همه آنها به درد اقتباس نمی‌خورند، باید در این زمینه واقع‌بین بود، من در مواجهه با «دا» برای اقتباس نمایشی دچار چالش شدم چون بیشتر از اینکه این داستان به من مصالح برای اقتباس نمایشی بدهد، مرا با مجموعه‌ای از اتفاقات و شخصیت‌ها روبرو کرد که آنها در همان بستر داستانی جای گرفته‌اند و بهتر است در همان ساحت باقی بمانند، همچنان که من برای نوشتن نمایشنامه «من که دا نیستم» تنها از این کتاب الهام گرفتم.
وی در پایان گفت: به نظر من در شرایط فعلی گوش سپردن به خاطرات شفاهی و یا خواندن خاطرات مکتوب شاهدان عینی دفاع مقدس بهترین راه برای اقتباس‌های نمایشی است چرا که وقایع جنگ در قالب داستان و رمان ساختار بسته‌ای دارد که مقتبس در مواجهه با آن احساس می‌کند دست و پایش بسته است و از فضاسازی و شخصیت‌پردازی آنها نمی‌تواند خلاصی پیدا کند، در چنین شرایطی خاطرات جنگ حداقل مواد و مصالح خامی به دست نمایشنامه‌نویس می‌دهد که خود به طراحی ساختمان درام فکر کند.