کنکاشی در علل بی‌میلی قاریان به مداحی؛ دلایل فنی یا ...؟!
گروه فعالیت‌های قرآنی: بدون شک شنیدن مصائب وارده بر سید‌الشهدا(ع)از لسان یک قاری قرآن نه‌تنها برای بسیاری جذابیت‌های خاص خود را دارد بلکه می‌تواند یکی از عوامل جذب به هیئات باشد.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، شاید تا به حال این سؤال را از خود پرسیده باشید که چرا قاریان قرآن و خصوصاً آنهایی که نامی دارند و عنوانی به دست آورده‌اند، کمتر در مجالس عزای امام حسین(ع) مداحی می‌کنند و یا اگر دقیق‌تر بگوییم مبادرت بسیار کمی به این امر دارند؟ واقعیت امر این است که حضور قاریان در عرصه ذاکر اهل بیت(ع) بودن بسیار کم رنگ است و از چندین و چند قاری بین‌المللی و طراز اول کشورمان، تعداد افرادی که مداحی و ذکر اهل بیت(ع) می‌گویند حتی از انگشتان یک دست فراتر نمی‌رود.
برای یافتن جواب این سؤال و سؤالاتی دیگر به جستجوی افرادی که در این دو عرصه حضور فعال دارند، پرداختیم تا در نهایت به اسامی تعداد معدودی از قاریان رسیدیم، که برخی از آنها در هر دو عرصه حرفهای هستند و برخی دیگر تنها در یک عرصه توانسته‌اند به اوج برسند. محمدرضا خرمیان، سیدعباس میرداماد، اسماعیل مومن‌ثانی و جواد عابدی از جمله این افراد هستند.
شاید شناخته‌شده‌ترین قاری قرآن در کشور که در عرصه مداحی شناخته شده است، کسی نباشد جز سیدعباس میرداماد، قاری و مداح که در گفت‌وگو با ایکنا بیش از اینکه خود را مداح بداند، قاری قرآن می‌داند.
«من فقط به صورت احساسی و عاطفی برای جلسه خودم که در مسجد حجت‌ابن‌الحسن عسکری(عج) در سهروردی شمالی است، مداحی می‌کنم، البته در مسجد شیخ فضل الله هم این برنامه را خواهم داشت، گاهی هم در جلسات و هیئات خودمانی به ذکرو مدح اهل بیت(ع) مشغول می‌شوم و امسال نیز این برنامه را داشته و در ایام محرم اقامه عزا می‌کنم و مداحی هم انجام می‌دهم».
سیدعباس میرداماد مداح شدن را همزمان با آغاز آموزش‌های قرآنی یعنی در 9 سالگی آغاز کرده است، خودش می‌گوید: «هر چند به صورت حرفهای خودم را مداح نمی‌دانم اما از همان دوران که قرائت قرآن را از 9 سالگی آغاز کردم کار مداحی را هم شروع کردم؛ درآمد من از راه مداحی و قرآن نیست و شغل من چیز دیگری است و جلسه‌ای که به صورت دائم از این مقوله بهره‌‌برداری اقتصادی داشته باشم ندارم و تنها به دلیل احساس و علاقه‌ای است که نسبت به قرآن و عترت دارم وارد هر دو عرصه شده‌ام».
الزام در ورود قاری به عرصه مداحی بستگی به نگاه شخص دارد
سیدعباس میرداماد که بچه‌های هیئت و جلسه آموزش قرآنش گاهی او را استاد و گاهی هم حاجی صدا می‌زنند، در پاسخ به این سؤال که فعالیت در کدام عرصه راحت‌تر و اثرگذارتر است، می‌گوید: «بستگی به نگاه شخص دارد، زمانی که راجع به ثقلین صحبت می‌کنیم، منظور پیامبر(ص)، قرآن و عترت بوده است هر کدام از این دو عرصه نگاه، زبان و ویژگی خاص خود را دارند در عین حال هم می‌توانند مکمل هم باشند و در کنار هم یک اثرگذاری ویژه داشته باشند».
سؤال اصلی این گزارش که همان دلیل وارد نشدن قاریان به عرصه مداحی است را از میرداماد می‌پرسیم؛ پاسخی را می‌دهد که پیش از این هم انتظار آن می‌رفت؛ «نگرانی دوستان قاری برای اینکه وارد فضای مداحی شوند این است که اگر به سمت مداحی بروند و فارسی بخوانند ممکن است به تدریج بر روی نغمات قرآنی تأثیر بگذارد. تجربه من خلاف این امر را نشان داده است و حداقل نسبت به خود من چنین چیزی وجود ندارد. کسانی که قرآن من را می‌شنوند و مداحی من را گوش داده‌اند بدون استثنا باور دارند در هر دو مقوله به نحو مطلوب ادا می‌شود و ضعف در بیان آن ندارم، یعنی هم در نغمات قرآنی و هم در مداحی اجرایی شایسته دارم».
سیدعباس میرداماد، مداح این روزهای مسجد حجت‌ابن‌الحسن(عج) در برابر سؤال ما یک پیشنهاد هم دارد «من می‌گویم اتفاقاً از طریق ارتباط عاطفی و حسی می‌توان هم در مداحی موفق بود و هم در قرائت قرآن، اما برای آنکه دسترسی سهلی داشته باشیم به حسن اجرای مداحی، پیشنهادم این است که اول از قرآن شروع کنیم کما اینکه وقتی ثقلین شروع می‌شود از کتاب خدا شروع می‌شود و به اهل بیت(ع) می‌رسد. چرا این را می‌گویم؟ برای اینکه در بیان و گفتمان کلامی قرآن کریم، بحث لحن، مخارج و صفات حروف مطرح است، یعنی در ذات فونتیک صدا و صوت رازی نهفته است که وقتی کسی بتواند به لحن و نغمات قرآنی آشنا شود به سهولت می‌تواند هم در وادی مداحی اثرگذار باشد و هم اینکه لحن فارسی مداحی بر قرائت قرآن اثر نگذارد».
با سیدعباس میرداماد در مورد اینکه شایعاتی وجود دارد که برخی قاریان، مداحی کردن را به دور از شأن یک قاری می‌دانند، یا در واقع سطح آن را پایین‌تر از قرائت دانسته و به همین جهت به آن ورود ندارند، سؤال می‌کنم و نظر وی را در این باره جویا می‌شوم، وی می‌گوید: «حقیقتاً اولین باری است که این مطلب را شنیده‌ام، به اعتقاد من هر چیزی به خلقیات انسان‌ها برمی‌گردد، اینکه ما فرض کنیم مداحی، یک عنصر به دور از شأن قاری است، به باور من خیلی جفا در حق اهل بیت(ع) خواهد شد».
سیدعباس میرداماد در ادامه بحث را به اخلاق‌های این روزهای مداحان هم می‌کشاند و می‌افزاید: «اعتقاد دارم که قاری قرآن و مداح اهل بیت(ع) باید متخلق به اخلاق قرآنی و سیره ولایی باشند، چرا اعتقاد داریم مادحین اهل بیت(ع) در گذشته که قرائت قرآن چندان فنی نبوده است، اخلاقیاتشان به گونه‌ای بوده است که بعضاً مستجاب‌الدعوه بوده‌اند، یعنی ارتباط معنوی با اهل بیت(ع) به گونه‌ای بوده که به این مقام رسیده‌اند، اما چطور شد که وضعیت اینگونه شد؟ من می‌گویم باید به خودمان بیائیم و این امر برمی‌گردد به درون افراد، اگر کسی واقعاً به خاطر خدا به هر عرصه‌ای ورود کند هم توفیقاتش افزون است و هم اینکه تأثیرگذاری نغماتش بر مخاطب بسیار زیاد خواهد بود».
آخرین سؤالی که از استاد میرداماد پرسیده شد در مورد التزام یک قاری قرآن برای مداحی کردن در مجلس عزای امام حسین(ع) است، «این امر به اشتیاق افراد برمی‌گردد و التزامی برای آن وجود ندارد، اینها هر کدام در ذات مستعدانه افراد است، اگر به شخصی گفته شود چون مداح هستی قاری باش و یا بالعکس، موفقیت آمیز نخواهد بود، باور من این است که هرکسی به اندازه و در فضای خودش باید در هر یک از این دو عرصه و یا هر دو در کنار هم انجام وظیفه کند».
توصیه به مداحان برای یادگیری بیشتر قرآن
«به آقایان مداح این اصرار را دارم که بیایند قرائت قرآن را بیاموزند نه به این جهت که قاری مبرز قرآن شوند، بلکه حداقل روخوانی قرآن را بیاموزند، بسیاری از مداحان را می‌شناسم که روخوانی قرآن بسیار ضعیفی دارند». «الان گرایشی در بین قاریان برای مداح و ذاکر شدن وجود ندارد، این یک امر حسی است، این نقطه عطفی بین احساس درونی و ابراز بیرونی افراد است، یعنی بنده چون خودم اقبال و علاقه به مداحی دارم به توان خودم ورود داشته‌ام تا لذت ببرم. بسیاری از قراء به من گفته‌اند که خوش به حال شما، ما هم علاقه داریم مداح بشویم ولی نتوانسته‌ایم، به نظر من نتوانسته‌ا‌ند به این معنا است که خیلی تلاش و ممارست نکرده‌اند وگرنه این امر شدنی است چون قرائت قرآن به مراتب سخت‌تر از مداحی است».
محمدرضا خرمیان، یکی دیگر از معدود قاریانی است که افتخار ذاکر اهل بیت(ع) بودن را با خود به یدک می‌کشد، وی ایام محرم و ماه مبارک رمضان را اغلب در خارج از کشور و در مأموریت است و امسال نیز برای اقامه عزای امام حسین(ع) در محافل ایرانیان این کشور، عازم مجارستان است تا در مسجد سفارت ایران در بوداپست به مداحی اهل بیت(ع) بپردازد. وی در برنامه‌هایی که برای عزاداری در سفارت‌خانه‌ها برگزار می‌شود، هم قرآن تلاوت می‌کند، هم ذکر اهل بیت(ع) می‌گوید و هم سخنران مجالس عزای حسینی است.
استاد خرمیان در مورد چگونگی مداح شدنش با بیان اینکه نزدیک به 30 سال است که کار مداحی و قرائت قرآن انجام می‌دهد، در پاسخ به این سؤال که خود را یک مداح حرفهای می داند یا نه، می‌گوید: «بله، از زمانی که کار قرائت قرآن را شروع کردم همزمان مداحی را نیز شروع کردم اکثراً در سال‌های اخیر بیشتر ایام محرم را در خارج از کشور بوده‌ام اما سال‌هایی که ماه محرم در ایران حضور دارم بیشتر در مهدیه تهران و هیئات مختلف به مداحی پرداخته‌ام».
حال که استاد خرمیان خود را به صورت حرفهای مداح و ذاکر اهل بیت(ع) می‌داند، در مورد تفاوت‌های مداحی و تلاوت قرآن از وی می‌پرسیم که می‌گوید: «در تلاوت قرآن، تفاوت‌های زیادی با مداحی وجود دارد که مهم‌ترین آن از جهت دقتی که در تجوید باید وجود داشته باشد، است، این بُعد در مداحی وجود ندارد، تجوید قوانین خاص خود را دارد که در مداحی چنین قوانینی وجود ندارد، به عنوان مثال در قرائت کلمه اولئک را باید به اندازه شش حرف کشید و بیش از این نباید آن را کشید، چرا که حد و حدودی دارد، در مداحی اینگونه نیست و هر کلمه‌ای را تا جایی که نفس یاری می‌کند می‌توان کشید».
مداحی تأثیری بر روی الحان در قرائت قرآن ندارد
این قاری و مداح کشور درباره ورود قاریان به عرصه مداحی و نظرش در این مورد با بیان اینکه این کار به ندرت صورت می‌گیرد، می‌گوید: «تنها دلیلی که قاریان به مداحی ورود ندارند این است که می‌گویند، مداحی بر روی صوت و لحن قاری اثر می‌گذارد و به همین خاطر ورود نمی‌کنند. من سعی داشته‌ام که این امر تأثیری بر روی قرائت من نداشته باشد و همانطور که می‌دانید 30 سال است که هم مداحی می‌کنم و هم تلاوت دارم اما مداحی نتوانسته است تأثیر بر روی قرائت من داشته باشد».
خرمیان در پایان در مورد ورود قاریان به بحث مداحی بر این باور است که «به نظر من اگر قاریان به این عرصه ورود داشته باشند بهتر خواهد بود؛ چرا که همواره بر پیوند قرآن و عترت در هر زمینه‌ای تأکید شده است و چه چیزی بهتر از اینکه قاریان که پرچمدار قرائت هستند پرچمدار مداحی نیز باشند تا به صورت عملی توسط این قشر قرآن و عترت پیوند بخورد. اما متأسفانه این گونه نیست و در حال حاضر برخی قاریان هستند که به سختی دعای کمیل را قرائت می‌کنند در صورتی که نباید اینگونه باشد، به نظر من اگر یک قاری علاوه بر قرائت بر روی هنر مداحی نیز مسلط باشد جنبه هنری داشته و نشان از توانمندی آن فرد خواهد داشت».
اسماعیل مؤمنثانی، از داوران مسابقات قرآن و قاریان ممتاز کشورمان است که البته در عرصه تواشیح نیز حرفهای زیادی برای گفتن دارد، مداحی و ذکر اهل بیت(ع) یکی دیگر از فعالیت‌های این قاری ممتاز کشورمان است، وی هر سال و با فرا رسیدن ماه محرم در یک هیئت قدیمی نزدیکی‌های سه راه آذری برای هموطنان‌مان در این منطقه، مداحی می‌کند و امسال نیز این برنامه همچون سال‌های قبل پابرجاست.
مؤمنثانی نیز همچون دیگر فعالان این عرصه مداحی را از کودکی و از زمانی که وارد جلسات قرآن شده است، آغاز کرده و اعتقاد دارد که از آن زمان ریتم را می‌شناخته است و همین امر ورودش به این عرصه را آسان کرده است.
از وی در مورد اینکه خود را یک قاری می‌داند یا مداح می‌پرسم که می‌گوید: «من بیش از اینکه مداح باشم به عنوان یک قاری قرآن شناخته شده هستم و در بحث مداحی تنها در این ایام مخصوص فعالیت دارم، آن هم بیشتر بحث نوحه‌خوانی است تا روضه‌خوانی، روضه‌خوانی مقداری تخصصی‌تر از نوحه است، در نوحه شناخت ملودی و ریتم مهم است».
از وی در مورد اینکه چرا به صورت حرفهای کار مداحی را دنبال نکرده است نیز می‌پرسم که می‌گوید: «واقعیت امر این است که به این فکر هم افتاده‌ام اما چون تناقضاتی داشت منصرف شدم، فضای خواندن در مداحی با فضای خواندن در قرائت قرآن دو جنبه کاملاً متفاوت و مختلف دارد. تلفیق این دو نه اینکه نشدنی باشد اما بسیار زمان‌بر است. چون بیشتر درگیر کار قرآن بودم، کمتر وارد این عرصه شدم اما افرادی را می‌شناسم که به صورت حرفهای در دو عرصه حضور دارند».
از مؤمنثانی در مورد میزان اثرگذاری قرائت بر مداحی و یا بالعکس نیز سؤال شد «معمولاً قاریانی که به سمت مداحی رفته‌اند موفق‌تر از افرادی بوده‌اند که مداح بوده و به سمت قرائت آمده‌اند. با توجه به اینکه در مداحی مقداری باز خوانده می‌شود و در قرآن فضا محدود است، اثرگذاری قرائت بر مداحی بیشتر خواهد بود، در مداحی هر جا دوست داشته باشی نفس می‌گیری و هر جا دوست داشته باشی حروف کشیده خواهد شد در صورتی که در قرائت اینگونه نیست».
