گفت‌وگوی ايكنا با مولف كتاب «بررسی و تحليل قرآنی خطبه حضرت فاطمه (س) در مسجد مدينه» پژوهش برگزيده نمايشگاه قرآن كريم
گروه انديشه: كتاب «بررسی و تحليل قرآنی خطبه حضرت فاطمه (س) در مسجد مدينه» عنوان پژوهش برگزيده نمايشگاه قرآن كريم در سال 1385 را به خود اختصاص داده است كه در گفت‌وگوی ايكنا با «زهرا ديانی دردشتی» مولف اثر، معرفی می‌شود.
به گزارش خبرگزاری قرآنی ايران (ايكنا)، پيش از اين بخش اول گفت‌وگوی سرويس انديشه و علم را با نويسنده كتاب «بررسی و تحليل قرآنی خطبه حضرت فاطمه (س) در مسجد مدينه» به شماره‌ی خبری 144198 تقديم شد. حال دومين بخش اين گفت‌وگو از نظر شما مخاطبان عزيز می‌گذرد.
«زهرا ديانی دردشتی» در تبيين فضای تاريخی زمان ايراد خطبه شريفه حضرت فاطمه (س) در مسجد مدينه گفت: «پس از رحلت پيامبر اسلام (ص) و در پی غصب خلافت و پس از آن غصب فدك، حضرت فاطمه (س) به منظور دفاع از حريم ولايت و احقاق حق خود، در مسجد مدينه برای مهاجرين و انصار خطبه رسايی ايراد نمودند.»
وی افزود: «اين خطبه توسط حضرت زينب (س) و ديگر راويان حديث ثبت و ضبط و از طريق كتب حديثی شيعه و اهل سنت به دست ما رسيده است و حاوی سخنان شيوايی است كه بيان‌گر علم و آگاهی آن حضرت از قرآن كريم و سنت نبوی است.»
«زهرا ديانی دردشتی» تصريح كرد: «حضرت زهرا (س) توانستند با الهام از قرآن و سنت، معارف والايی را برای مخاطبان خويش در مسجد مدينه و در طول تاريخ بيان كنند و با صراحتی شجاعانه، در جو سهمگين و هولناك آن زمان حقايق را روشن و آشكار گردانند.»
نويسنده كتاب مذكور اين خطبه شريفه را شامل محورهای حمد و سپاس الهی، معرفت ذات خداوندگار، بعثت پيامبر، هدف رسالت، مسئوليت مردم به عنوان حاملان دين، معرفی قرآن و عترت، تبيين احكم الهی، معرفی مقام و شخصيت خود، اوضاع پيش از رسالت، زحمات پيامبر و حضرت علی (ع) در جهت برقراری اسلام، ظهور نفاق پس از رحلت پيامبر، عدم حمايت از ولايت و امامت اهل‌بيت، سقوط در فتنه به بهانه جلوگيری از آن، بازگشت به دوران جاهليت، كشمكش بر سر فدك، مشاجره ابوبكر با آن حضرت و سخنان آن حضرت خطاب به مردم و تحليل آيات ارث دانست.
«ديانی دردشتی» گفت: «در جامعه انقلاب اسلامی ايران، ضرورت نهضتی فرهنگی كه آن مردم را با تعاليم عاليه و سرچشمه‌های روشن و عميق دين مبين اسلام آشنا گرداند، به وضوح احساس می‌شود. مطالعه و تحقيق در تاريخ اسلام، ما را با كوشش‌ها و مجاهدت‌های بی‌وقفه‌‌ی پيامبر اعظم و خاندان گرامی ايشان آشنا می‌گرداند و چشمه‌های جوشان معارف اسلام ناب محمدی از خلال آيات قرآن كريم و سيره مرضيه و سنت حسنه ايشان به سوی دل‌های جويندگان حق جاری می‌گردد. معارف عميق اسلامی موجود در سخنان پيامبر (ص) و تبيين آيات قرآن كريم توسط ايشان جامعه اسلامی را به سوی دركی صحيح از قرآن رهنمون می‌سازد.»
وی افزود: «اين فرهنگ در خاندان عصمت و طهارت نيز جاری است و در طی دو يا سه قرن امت اسلامی با رهبری عالی امامان معصوم (ع) بر تمامی معارف اسلامی با وجود محدوديت‌های بی‌شمار دست يافت. طبق فرموده پيامبر اكرم ـ صلی الله عليه و آله و سلم ـ در حديثی كه عامه و خاصه آن را نقل كرده‌اند؛ دو امر گران‌بها؛ يعنی قرآن و اهل بيت پيامبر؛ فاطمه زهرا ـ سلام‌الله عليها و همسر و فرزندان ايشان‌اند كه با رفتار و گفتار خود مربی امت اسلامی هستند و سخنان ايشان همچون پيامبر، از منبع وحی سرچشمه گرفته است و وحی در آموزه‌های اين خاندان جاری است.»
نويسنده اثر فوق تصريح كرد: «حضرت فاطمه از فرصت مناسبی كه بعد از رحلت پيامبر اكرم (ص) برای امت اسلامی بوجود آمده بود، حداكثر استفاده را برای روشن ساختن حق و رسوا كردن باطل نمودند و نقاب حق به جانب را از چهره منافقان كنار زده و ماهيت آنان را برای مردم افشا كردند. مسئله غصب فدك نمونه‌ای از اين موقعيت‌ها بود كه به واسطه آن ستم‌گران شناخته شدند؛ آنان‌كه دين را برای رسيدن به رياست و خلافت بهانه كرده و به نام اسلام، حقيقت اسلام را محو، و به نام قرآن، احكام قرآن را پايمال نمودند. قهرمان اين ميدان، حضرت فاطمه زهرا سلام الله عليها، يگانه دختر پيامبر اعظم(ص) با شخصيت بی‌نظير خود، رسالتی تاريخی را بر عهده گرفتند و با ايراد خطبه‌ای كه در آعلی‌مرتبه فصاحت، بلاغت و ايجاز بود با جملاتی كوتاه و آهنگين و سرشار از معارف بلند قرآنی، در يك مجمع عمومی با شاگردان و ياران پدر آنچنان سخن گفتند كه به واسطه اهميت آن خطبه مباركه، بزرگان اهل‌بيت آن‌را به فرزندان خود آموزش می‌دادند و به مراقبت و مواظبت از آن سفارش می‌كردند؛ همچنين علمای شيعه نسل اندر نسل، آن را تدريس نموده و دست به دست به نسل‌های بعدی تا به امروز رسانيده‌اند.»
اين محقق معارف فاطمی ضرورت شرح و تفسير اين خطبه را به خاطر اهميت مطالب دينی موجود در آن ذكر كرد و گفت: «لازمه شناخت و درك آن، بررسی و مطالعه دقيق در آن می‌باشد تا بواسطه اين شناخت پی به شخصيت بی‌مانند حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله عليها برده و از صراط مستقيم حق منحرف نگرديم.»
وی درباره ويژگی‌های اين خطبه عظيم افزود: «خطبه دارای آرايش‌های فراوان لفظی و معنوی به خصوص صنعت سجع است همچنين، تشبيه و استعاره و كنايه در آن به كار رفته است. در آن از صنعت‌های لفظی، موازنه، ترصيع، تضاد و بيشتر از همه سجع به كار رفته است. هنر سجع‌گويی در مكه رواج داشته است؛ چنان‌كه نخستين آيات مكی قرآن كريم نيز از اين صنعت فراوان برخوردار است. اين سخنرانی بليغ، شيوا، گله‌آميز، انذاركننده و آتشين است. قديمی‌ترين سند آن كتاب "بلاغات انسا" است كه "ابوالفضل احمد بن ابی‌طاهر مروزی" متوفای 280 هجری قمری خطبه‌ها و گفته‌ها و شعرهای زنان را در عهد اسلامی در آن گردآوری كرده است. اين كتاب با خطبه‌ای شكوه‌آميز از "عايشه" آغاز شده و دومين خطبه، از فاطمه زهرا سلام‌الله عليها است.»
«ديانی دردشتی» در پايان گفت: «اگر خطبه حضرت در مسجد مدينه و در ميان زنان انصار به خوبی درك و درست بهره‌برداری گردد، به تنهايی يك مكتب انسان‌ساز برای همه نسل‌ها و يك منبع غنی معرفت در طول تاريخ است. كوشش و جهاد حضرت زهرا سلام الله عليها به منظور تثبيت ريشه‌های درخت تنومند اسلام انجام گرفت و به همين چهت تأثير بسزايی در حفظ صلابت، تقويت مبانی، گسترش و تحكيم پايه‌های دين اسلام داشت. سيده زنان جهان با اين خطبه بلند خود تمامی نسل‌های آينده را مورد خطاب قرار داده است.»
«زهرا ديانی دردشتی» نويسنده كتاب حاضر فوق ليسانس رشته الهيات و معارف اسلامی با گرايش علوم قرآن و حديث و فارغ‌التحصيل دانشگاه آزاد اسلامی واحد كرج است. كتاب حاضر متن منتشرشده پايان‌نامه‌ی وی است كه با امتياز عالی دفاع شده است.
كتاب حاضر در نمايشگاه قرآن كريم در سال 1385 موفق به دريافت لوح تقدير شده است. راهنمايی، مشاوره و داوری اين پايان‌نامه را نيز «مجيد معارف»، «حسن افتخارزاده» و «محمدعلی لسانی فشاركی» برعهده داشته‌اند.
«زهرا ديانی دردشتی» در تبيين فضای تاريخی زمان ايراد خطبه شريفه حضرت فاطمه (س) در مسجد مدينه گفت: «پس از رحلت پيامبر اسلام (ص) و در پی غصب خلافت و پس از آن غصب فدك، حضرت فاطمه (س) به منظور دفاع از حريم ولايت و احقاق حق خود، در مسجد مدينه برای مهاجرين و انصار خطبه رسايی ايراد نمودند.»
وی افزود: «اين خطبه توسط حضرت زينب (س) و ديگر راويان حديث ثبت و ضبط و از طريق كتب حديثی شيعه و اهل سنت به دست ما رسيده است و حاوی سخنان شيوايی است كه بيان‌گر علم و آگاهی آن حضرت از قرآن كريم و سنت نبوی است.»
«زهرا ديانی دردشتی» تصريح كرد: «حضرت زهرا (س) توانستند با الهام از قرآن و سنت، معارف والايی را برای مخاطبان خويش در مسجد مدينه و در طول تاريخ بيان كنند و با صراحتی شجاعانه، در جو سهمگين و هولناك آن زمان حقايق را روشن و آشكار گردانند.»
نويسنده كتاب مذكور اين خطبه شريفه را شامل محورهای حمد و سپاس الهی، معرفت ذات خداوندگار، بعثت پيامبر، هدف رسالت، مسئوليت مردم به عنوان حاملان دين، معرفی قرآن و عترت، تبيين احكم الهی، معرفی مقام و شخصيت خود، اوضاع پيش از رسالت، زحمات پيامبر و حضرت علی (ع) در جهت برقراری اسلام، ظهور نفاق پس از رحلت پيامبر، عدم حمايت از ولايت و امامت اهل‌بيت، سقوط در فتنه به بهانه جلوگيری از آن، بازگشت به دوران جاهليت، كشمكش بر سر فدك، مشاجره ابوبكر با آن حضرت و سخنان آن حضرت خطاب به مردم و تحليل آيات ارث دانست.
«ديانی دردشتی» گفت: «در جامعه انقلاب اسلامی ايران، ضرورت نهضتی فرهنگی كه آن مردم را با تعاليم عاليه و سرچشمه‌های روشن و عميق دين مبين اسلام آشنا گرداند، به وضوح احساس می‌شود. مطالعه و تحقيق در تاريخ اسلام، ما را با كوشش‌ها و مجاهدت‌های بی‌وقفه‌‌ی پيامبر اعظم و خاندان گرامی ايشان آشنا می‌گرداند و چشمه‌های جوشان معارف اسلام ناب محمدی از خلال آيات قرآن كريم و سيره مرضيه و سنت حسنه ايشان به سوی دل‌های جويندگان حق جاری می‌گردد. معارف عميق اسلامی موجود در سخنان پيامبر (ص) و تبيين آيات قرآن كريم توسط ايشان جامعه اسلامی را به سوی دركی صحيح از قرآن رهنمون می‌سازد.»
وی افزود: «اين فرهنگ در خاندان عصمت و طهارت نيز جاری است و در طی دو يا سه قرن امت اسلامی با رهبری عالی امامان معصوم (ع) بر تمامی معارف اسلامی با وجود محدوديت‌های بی‌شمار دست يافت. طبق فرموده پيامبر اكرم ـ صلی الله عليه و آله و سلم ـ در حديثی كه عامه و خاصه آن را نقل كرده‌اند؛ دو امر گران‌بها؛ يعنی قرآن و اهل بيت پيامبر؛ فاطمه زهرا ـ سلام‌الله عليها و همسر و فرزندان ايشان‌اند كه با رفتار و گفتار خود مربی امت اسلامی هستند و سخنان ايشان همچون پيامبر، از منبع وحی سرچشمه گرفته است و وحی در آموزه‌های اين خاندان جاری است.»
نويسنده اثر فوق تصريح كرد: «حضرت فاطمه از فرصت مناسبی كه بعد از رحلت پيامبر اكرم (ص) برای امت اسلامی بوجود آمده بود، حداكثر استفاده را برای روشن ساختن حق و رسوا كردن باطل نمودند و نقاب حق به جانب را از چهره منافقان كنار زده و ماهيت آنان را برای مردم افشا كردند. مسئله غصب فدك نمونه‌ای از اين موقعيت‌ها بود كه به واسطه آن ستم‌گران شناخته شدند؛ آنان‌كه دين را برای رسيدن به رياست و خلافت بهانه كرده و به نام اسلام، حقيقت اسلام را محو، و به نام قرآن، احكام قرآن را پايمال نمودند. قهرمان اين ميدان، حضرت فاطمه زهرا سلام الله عليها، يگانه دختر پيامبر اعظم(ص) با شخصيت بی‌نظير خود، رسالتی تاريخی را بر عهده گرفتند و با ايراد خطبه‌ای كه در آعلی‌مرتبه فصاحت، بلاغت و ايجاز بود با جملاتی كوتاه و آهنگين و سرشار از معارف بلند قرآنی، در يك مجمع عمومی با شاگردان و ياران پدر آنچنان سخن گفتند كه به واسطه اهميت آن خطبه مباركه، بزرگان اهل‌بيت آن‌را به فرزندان خود آموزش می‌دادند و به مراقبت و مواظبت از آن سفارش می‌كردند؛ همچنين علمای شيعه نسل اندر نسل، آن را تدريس نموده و دست به دست به نسل‌های بعدی تا به امروز رسانيده‌اند.»
اين محقق معارف فاطمی ضرورت شرح و تفسير اين خطبه را به خاطر اهميت مطالب دينی موجود در آن ذكر كرد و گفت: «لازمه شناخت و درك آن، بررسی و مطالعه دقيق در آن می‌باشد تا بواسطه اين شناخت پی به شخصيت بی‌مانند حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله عليها برده و از صراط مستقيم حق منحرف نگرديم.»
وی درباره ويژگی‌های اين خطبه عظيم افزود: «خطبه دارای آرايش‌های فراوان لفظی و معنوی به خصوص صنعت سجع است همچنين، تشبيه و استعاره و كنايه در آن به كار رفته است. در آن از صنعت‌های لفظی، موازنه، ترصيع، تضاد و بيشتر از همه سجع به كار رفته است. هنر سجع‌گويی در مكه رواج داشته است؛ چنان‌كه نخستين آيات مكی قرآن كريم نيز از اين صنعت فراوان برخوردار است. اين سخنرانی بليغ، شيوا، گله‌آميز، انذاركننده و آتشين است. قديمی‌ترين سند آن كتاب "بلاغات انسا" است كه "ابوالفضل احمد بن ابی‌طاهر مروزی" متوفای 280 هجری قمری خطبه‌ها و گفته‌ها و شعرهای زنان را در عهد اسلامی در آن گردآوری كرده است. اين كتاب با خطبه‌ای شكوه‌آميز از "عايشه" آغاز شده و دومين خطبه، از فاطمه زهرا سلام‌الله عليها است.»
«ديانی دردشتی» در پايان گفت: «اگر خطبه حضرت در مسجد مدينه و در ميان زنان انصار به خوبی درك و درست بهره‌برداری گردد، به تنهايی يك مكتب انسان‌ساز برای همه نسل‌ها و يك منبع غنی معرفت در طول تاريخ است. كوشش و جهاد حضرت زهرا سلام الله عليها به منظور تثبيت ريشه‌های درخت تنومند اسلام انجام گرفت و به همين چهت تأثير بسزايی در حفظ صلابت، تقويت مبانی، گسترش و تحكيم پايه‌های دين اسلام داشت. سيده زنان جهان با اين خطبه بلند خود تمامی نسل‌های آينده را مورد خطاب قرار داده است.»
«زهرا ديانی دردشتی» نويسنده كتاب حاضر فوق ليسانس رشته الهيات و معارف اسلامی با گرايش علوم قرآن و حديث و فارغ‌التحصيل دانشگاه آزاد اسلامی واحد كرج است. كتاب حاضر متن منتشرشده پايان‌نامه‌ی وی است كه با امتياز عالی دفاع شده است.
كتاب حاضر در نمايشگاه قرآن كريم در سال 1385 موفق به دريافت لوح تقدير شده است. راهنمايی، مشاوره و داوری اين پايان‌نامه را نيز «مجيد معارف»، «حسن افتخارزاده» و «محمدعلی لسانی فشاركی» برعهده داشته‌اند.
