مرحوم «عباس حری»؛ نمونه انسان تلاشگر و خدوم در جهت اعتلا و اشاعه فرهنگ اسلامی
عضو هيئت علمی و مدير مركز اطلاعات و مدارك اسلامی گفت: مرحوم « عباس حری»، نمونه انسان تلاشگر و خدوم در جهت اعتلا و اشاعه فرهنگ اسلامی بود.
به گزارش خبرنگار افتخاری خبرگزاری بين‌المللی قرآن(ايكنا)، حجت‌الاسلام والمسلمين محمدهادی يعقوب‌نژاد، عضو هيئت علمی و مدير مركز اطلاعات و مدارك اسلامی در توضيح شخصيت «عباس حری» چهره ماندگار و پدر علم اطلاع‌رسانی ايران، بيان كرد: دكتر عباس حری در خانواده‌ای روحانی از سلاله «شيخ حُرّ عاملی»، صاحب وسائل الشيعه، در مشهد به دنيا آمد. بعد از اتمام دانشسرای مقدماتی وارد شغل معلمی شد. همزمان در دوره زبان عربی شركت كرد و تا اتمام كتاب سيوطی خواند. ايشان ليسانس رشته زبان و ادبيات انگليسی را از مشهد، كارشناسی ارشد رشته كتابداری را از دانشگاه تهران و دوره دكتری را از دانشگاه كيس‌وسترن اخذ كرد.
وی ادامه داد: دكتر حری به بحث درباره نظريه‌های اطلاعات از جمله نظريه رياضی، نظريه معناشناختی، نظريه سايبرنتيكی و اخيراً نظريه كوانتومی اطلاعات تسلط خاصی داشت و در اين زمينه آثاری نيز عرضه كرد. وی به رويكردهای ديگری نيز، با استفاده از استدلال استعاری، در زمينه اكولوژی اطلاعات، اختلاف پتانسيل اطلاعاتی، و نيز روش اطلاع شناختی علاقه‌مند بود.
حجت‌الاسلام يعقوب‌نژاد عنوان كرد: از اوائل دهه 60 با توجه به زمينه‌های ايجاد شده، آغاز روابط ايشان با حوزه علميه قم فراهم شد و ايشان نيز با رغبت فراوان همراهی می‌كرد. سال 1368 كلاس‌های آموزش نمايه‌سازی و اصطلاح‌نامه از سوی دفتر تبليغات اسلامی در قم برگزار شد كه مدرس اين دوره‌ها دكتر عباس حری بود و اين اولين آشنايی من با ايشان بود.
وی ادامه داد: اين ارتباطات در مباحث طراحی و ايجاد اصطلاح‌نامه‌های اسلامی پررنگ‌تر شد. اوج اين همكاری‌ها در بحث داوری اين اصطلاح‌نامه‌ها بود كه ايشان با دقت فراوان خود آثار مركز را مورد بررسی قرار می‌داد و تذكرات راهگشای خود را هميشه لحاظ می‌كرد كه اسناد آن موجود است. برای نمونه دستخط ايشان در مورد اصطلاح‌نامه علوم قرآنی در سال 1375. وقتی ايشان را به قم دعوت می‌كرديم در برخی جلسات ساعت‌های طولانی از دكتر بهره می‌جستيم. گاهی از ساعت 9 تا 16 به طول می‌انجاميد كه در پايان آن مرحوم با روحيه باز و نكته سنجش با زبان لطيف خستگی از تن همه می‌زدود. با وجود فشردگی و طولانی بودن اين گونه جلسات هيچگاه شكايت نمی‌كرد و سعه صدر بی‌نظيری داشت.
اين مقام مسئول در پاسخ به اين پرسش كه «با توجه به تحصيلات آكادميك ايشان، نوع ارتباط دكتر با حوزه علميه به چه صورت بود؟»، بيان كرد: پروفسور عباس حری علاوه بر اينكه تربيت يافته خانواده‌ای متدين بود، اجداد ايشان از ناحيه پدر تا چندين نسل روحانی بودند. از طرفی علاقه‌های درونی و به نوعی تعلق خاصی به حوزه علميه داشت و اين مطلب را بارها به انحای مختلف بروز می‌داد. در دوره تحصيل در دانشسرای مقدماتی بود كه به كانون نشر حقايق اسلامی پيوست كه اداره آن را مرحوم محمدتقی شريعتی برعهده داشت.
وی ادامه داد: به گفته دكتر مطالعه كامل متن اصلی نهج‌البلاغه و صحيفه سجّاديه همزمان با دوره ليسانس برای او نويدبخش نگاه تازه‌ای بود. مروری بر پرونده كارها و طرح‌های پژوهشی دكتر بيان‌كننده دقت مؤمنانه او در امور بود مثل، بنياد دايرةالمعارف اسلامی و واحد اطلاعات بنياد دائرةالمعارف اسلامی. وی در گذشته نيز در نقد عالم سوم پوپر، تحليل نظر ابن خلدون در باب تأليف و جست و جوی مبانی تحليل استنادی غرب در علم الحديث و علوم اسلامی قلم زده بود.
حجت‌الاسلام يعقوب‌نژاد عنوان كرد: همواره يكی از دغدغه‌های ايشان مباحثی در باب علوم اسلامی بود كه حتی در برخی موارد با ارسال طرح به صورت خودجوش و كاملاً بدون چشمداشت مسئله را پيگير می‌شد برای نمونه می‌توان به طرح فرهنگستان علوم اسلامی ايشان اشاره كرد كه در تيرماه سال 1375 طی نامه‌ای از بنده خواسته بودند از طريق مرحوم آيت‌الله معرفت با مقام معظم رهبری در ميان بگذارم تا به سرانجام برسد حتی در انتهای نامه خود اين را تصريح كرده بودند كه «اگر مناسب تشخيص داده شد كه طرح با امضای فرد ديگری به استحضار ايشان (مقام معظم رهبری) برسد از نظر بنده منعی ندارد».
وی افزود: اين نهايت تواضع و اخلاص فرهيخته‌ای چون دكتر عباس حری بود. از اين دست موارد كم نبود كه نشان از عمق اعتقاد ايشان به حوزه علميه و نظام اسلامی داشت. حتی چنان پيگير اين مسئله بودند كه بعد از گذشت 16 سال از آن نامه در نامه ديگری در تاريخ 30 فروردين 1391 خواستار جدی‌تر نگاه كردن به موضوع شده، ضمن بيان مطالبی دقيق از علت آن پيشنهاد سخن به ميان آورده بود. متن نامه به گونه‌ای است كه هر خواننده‌ای، نويسنده نامه را استاد مسلم تاريخ علم و فلسفه در نظر می‌آورد. اهل تحقيق را به خواندن اين يك صفحه توجه می‌دهم.
يعقوب‌نژاد به بيان خاطره از مرحوم حری پرداخت و عنوان كرد: تمام لحظات انسان‌های متفكر درس‌آموز است. در حال حاضر موردی كه بياد دارم مربوط به چهارمين كنگره بين‌المللی كتابداران و اطلاع‌رسانان مسلمان(كامليس 4) است كه خرداد 1374 در تهران برگزار شد. دكتر نائب رئيس و دبير اين كنگره بين‌المللی بود كه به هرحال از نظر ظاهر عنوان مهمی بود ولی تواضع و اعتقاد قلبی او برايم بی‌بديل بود. چراكه مدتی قبل از برگزاری كنگره از من خواست كه در مورد اصطلاح‌نامه علوم اسلامی مقاله علمی تدوين كنم حال آنكه خود ايشان استاد برجسته اين رشته بود و در طراحی و تأسيس اصطلاح‌نامه جامع علوم اسلامی نقش كليدی داشت.
وی ادامه داد: وقتی من از ايشان علت را جويا شدم در جواب گفت «می‌خواهم فردی با لباس روحانی در اين اجلاس بين‌المللی در زمينه تخصصی موضوع كنگره بالای سن اجلاس ظاهر شده و سخنرانی كند». اين بود ايده تبليغی اسلام از نظر دانشمند فرهيخته‌ای چون حری. از طرفی ايشان جزء معدود افرادی بود كه توانسته بود عناصر در ظاهر مخالف را با هم جمع كند مثل علم و اخلاق يا هوش و سخت‌كوشی. به گفته بسياری از دوستان نزديك ايشان كه می‌گويند حال كه دكتر از دنيا رفت هرچه فكر می‌كنيم، نمی‌توانيم از او بدی به ياد بياوريم.
عضو هيئت علمی و مدير مركز اطلاعات و مدارك اسلامی در پاسخ به اين پرسش كه «آيا موارد ديگری در حوزه دين بود كه دكتر در آن تأثيرگذار بوده باشد؟»، بيان كرد: بله او انسان تلاشگر و خدومی بود كه در جهت اعتلا و اشاعه فرهنگ اسلامی آرام و قرار نداشت برخی مواردی كه بنده مطلع بودم و به ياد دارم همكاری برای طراحی و ايجاد اصطلاح‌نامه علوم اسلامی از سال 1372 با دفتر تبليغات اسلامی حوزه علميه قم، واحد اصطلاح‌نامه كه در سال 1384 به مركز اطلاعات و مدارك اسلامی ارتقا يافت و تا همين اواخر اين تعامل ادامه داشت بود. اين اصطلاح‌نامه در نوع خود بی‌نظير و كاملاً بومی و بنيادی بود كه برای اولين‌بار در جهان اسلام عملی می‌شد. دكتر از مؤثرترين اساتيد اين كار سترگ بود كه همواره بی‌چشم‌داشت همراهی می‌كرد.
وی ادامه داد: همكاری در برنامه‌ريزی و طرح علمی دانش‌نامه جهان اسلام به همراه دكتر مهدی محقق و عبدالحسين آذرنگ، از مؤسسان بنياد دايرةالمعارف اسلامی به همراه دكتر مهدی محقق، همكاری در طراحی اصطلاح‌نامه امام خمينی(ره)، دبير نخستين همايش بين‌المللی جوانِ مسلمان و رسانه، عضو هيئت مميزه نظارت بر فعاليت‌های اعضای هيئت علمی بنياد دايرةالمعارف اسلامی از جمله فعاليت‌های ايشان در حوزه دين بوده است.
اين مقام مسئول يادآور شد: دكتر حری به معنای واقعی كلمه متدين و متخلق به اخلاق نيكو بود. روحانی نبود اما واقعاً به روحانيت معتقد و علاقه‌مند بود. در مجموعه آثار او (اعم از مكتوب يا سخنرانی‌ها) كه نگاه می‌كنيم رنگ دينی آن مشهود است. از همكاری با بنياد شهيد انقلاب اسلامی در نظارت بر طرح نمايه‌سازی وصايای شهدا و نظارت بر طرح فهرست مطالب شهيد و شهادت در مطبوعات فارسی ايران تا ارائه، تأليف يا ترجمه مقالات متعدد در مورد اطلاعات اسلامی.
حجت‌الاسلام يعقوب‌نژاد در تشريح آثار اين استاد گرانقدر، گفت: آثار متعددی از اين استاد برجسته منتشر شده است. نگارش مقالات متعدد و كتاب‌های تأليفی يا ترجمه‌ای، سردبيری چند مجله تخصصی و اطلاع‌رسانی و ... بخشی از بركات علمی او بود. از آن جمله می‌توان به تأليف كتاب‌های «آئين نگارش علمی، «اطلاع‌رسانی: نظام‌ها و فرآيندها»، «اطلاع رسانی: نگرش و پژوهش‌ها»، «توسعه نظام ملی كتابخانه‌های عمومی ايران» با همكاری دكتر جعفر مهراد، «شيوه بهره‌گيری از كتابخانه» و «شيوه‌های استناد در نگارش‌های علمی: رهنمودهای بين‌المللی» با همكاری اعظم شاهبداغی از جمله اين آثار بود.
وی «فهرست كوچك سر عنوان‌های موضوعی»، «كتابخانه آموزشگاهی در مدرسه كتابخانه‌مدار» با همكاری دكتر نرگس نشاط، «كسانی كه جامعه را می‌سازند»، «مراجع و بهره‌گيری از آنها»، «مروری بر اطلاعات و اطلاع‌رسانی» اين كتاب در آن ايام كتاب سال جمهوری اسلامی ايران برگزيده شد و ترجمه كتاب‌های «اصطلاح‌نامه فرهنگ، ارتباطات و اطلاعات»، «راهنمای تهيه و گسترش اصطلاح‌نامه يك‌زبانه» اثر درك آوستين و پيتر ديل و «اصطلاح‌نامه بين‌المللی توسعه فرهنگی يونسكو» و ده‌ها مقاله ارزشمند در نشريات داخلی و خارجی را از ديگر آثار مرحوم حری ياد كرد.
وی در پايان يادآور شد: دكتر حری دانش فوق‌العاده‌ای داشت؛ او به جز رشته‌ی خاص تحصيلی‌اش، در زمينه هنر و ادبيات نيز صاحب‌نظر بود.
وی ادامه داد: دكتر حری به بحث درباره نظريه‌های اطلاعات از جمله نظريه رياضی، نظريه معناشناختی، نظريه سايبرنتيكی و اخيراً نظريه كوانتومی اطلاعات تسلط خاصی داشت و در اين زمينه آثاری نيز عرضه كرد. وی به رويكردهای ديگری نيز، با استفاده از استدلال استعاری، در زمينه اكولوژی اطلاعات، اختلاف پتانسيل اطلاعاتی، و نيز روش اطلاع شناختی علاقه‌مند بود.
حجت‌الاسلام يعقوب‌نژاد عنوان كرد: از اوائل دهه 60 با توجه به زمينه‌های ايجاد شده، آغاز روابط ايشان با حوزه علميه قم فراهم شد و ايشان نيز با رغبت فراوان همراهی می‌كرد. سال 1368 كلاس‌های آموزش نمايه‌سازی و اصطلاح‌نامه از سوی دفتر تبليغات اسلامی در قم برگزار شد كه مدرس اين دوره‌ها دكتر عباس حری بود و اين اولين آشنايی من با ايشان بود.
وی ادامه داد: اين ارتباطات در مباحث طراحی و ايجاد اصطلاح‌نامه‌های اسلامی پررنگ‌تر شد. اوج اين همكاری‌ها در بحث داوری اين اصطلاح‌نامه‌ها بود كه ايشان با دقت فراوان خود آثار مركز را مورد بررسی قرار می‌داد و تذكرات راهگشای خود را هميشه لحاظ می‌كرد كه اسناد آن موجود است. برای نمونه دستخط ايشان در مورد اصطلاح‌نامه علوم قرآنی در سال 1375. وقتی ايشان را به قم دعوت می‌كرديم در برخی جلسات ساعت‌های طولانی از دكتر بهره می‌جستيم. گاهی از ساعت 9 تا 16 به طول می‌انجاميد كه در پايان آن مرحوم با روحيه باز و نكته سنجش با زبان لطيف خستگی از تن همه می‌زدود. با وجود فشردگی و طولانی بودن اين گونه جلسات هيچگاه شكايت نمی‌كرد و سعه صدر بی‌نظيری داشت.
اين مقام مسئول در پاسخ به اين پرسش كه «با توجه به تحصيلات آكادميك ايشان، نوع ارتباط دكتر با حوزه علميه به چه صورت بود؟»، بيان كرد: پروفسور عباس حری علاوه بر اينكه تربيت يافته خانواده‌ای متدين بود، اجداد ايشان از ناحيه پدر تا چندين نسل روحانی بودند. از طرفی علاقه‌های درونی و به نوعی تعلق خاصی به حوزه علميه داشت و اين مطلب را بارها به انحای مختلف بروز می‌داد. در دوره تحصيل در دانشسرای مقدماتی بود كه به كانون نشر حقايق اسلامی پيوست كه اداره آن را مرحوم محمدتقی شريعتی برعهده داشت.
وی ادامه داد: به گفته دكتر مطالعه كامل متن اصلی نهج‌البلاغه و صحيفه سجّاديه همزمان با دوره ليسانس برای او نويدبخش نگاه تازه‌ای بود. مروری بر پرونده كارها و طرح‌های پژوهشی دكتر بيان‌كننده دقت مؤمنانه او در امور بود مثل، بنياد دايرةالمعارف اسلامی و واحد اطلاعات بنياد دائرةالمعارف اسلامی. وی در گذشته نيز در نقد عالم سوم پوپر، تحليل نظر ابن خلدون در باب تأليف و جست و جوی مبانی تحليل استنادی غرب در علم الحديث و علوم اسلامی قلم زده بود.
حجت‌الاسلام يعقوب‌نژاد عنوان كرد: همواره يكی از دغدغه‌های ايشان مباحثی در باب علوم اسلامی بود كه حتی در برخی موارد با ارسال طرح به صورت خودجوش و كاملاً بدون چشمداشت مسئله را پيگير می‌شد برای نمونه می‌توان به طرح فرهنگستان علوم اسلامی ايشان اشاره كرد كه در تيرماه سال 1375 طی نامه‌ای از بنده خواسته بودند از طريق مرحوم آيت‌الله معرفت با مقام معظم رهبری در ميان بگذارم تا به سرانجام برسد حتی در انتهای نامه خود اين را تصريح كرده بودند كه «اگر مناسب تشخيص داده شد كه طرح با امضای فرد ديگری به استحضار ايشان (مقام معظم رهبری) برسد از نظر بنده منعی ندارد».
وی افزود: اين نهايت تواضع و اخلاص فرهيخته‌ای چون دكتر عباس حری بود. از اين دست موارد كم نبود كه نشان از عمق اعتقاد ايشان به حوزه علميه و نظام اسلامی داشت. حتی چنان پيگير اين مسئله بودند كه بعد از گذشت 16 سال از آن نامه در نامه ديگری در تاريخ 30 فروردين 1391 خواستار جدی‌تر نگاه كردن به موضوع شده، ضمن بيان مطالبی دقيق از علت آن پيشنهاد سخن به ميان آورده بود. متن نامه به گونه‌ای است كه هر خواننده‌ای، نويسنده نامه را استاد مسلم تاريخ علم و فلسفه در نظر می‌آورد. اهل تحقيق را به خواندن اين يك صفحه توجه می‌دهم.
يعقوب‌نژاد به بيان خاطره از مرحوم حری پرداخت و عنوان كرد: تمام لحظات انسان‌های متفكر درس‌آموز است. در حال حاضر موردی كه بياد دارم مربوط به چهارمين كنگره بين‌المللی كتابداران و اطلاع‌رسانان مسلمان(كامليس 4) است كه خرداد 1374 در تهران برگزار شد. دكتر نائب رئيس و دبير اين كنگره بين‌المللی بود كه به هرحال از نظر ظاهر عنوان مهمی بود ولی تواضع و اعتقاد قلبی او برايم بی‌بديل بود. چراكه مدتی قبل از برگزاری كنگره از من خواست كه در مورد اصطلاح‌نامه علوم اسلامی مقاله علمی تدوين كنم حال آنكه خود ايشان استاد برجسته اين رشته بود و در طراحی و تأسيس اصطلاح‌نامه جامع علوم اسلامی نقش كليدی داشت.
وی ادامه داد: وقتی من از ايشان علت را جويا شدم در جواب گفت «می‌خواهم فردی با لباس روحانی در اين اجلاس بين‌المللی در زمينه تخصصی موضوع كنگره بالای سن اجلاس ظاهر شده و سخنرانی كند». اين بود ايده تبليغی اسلام از نظر دانشمند فرهيخته‌ای چون حری. از طرفی ايشان جزء معدود افرادی بود كه توانسته بود عناصر در ظاهر مخالف را با هم جمع كند مثل علم و اخلاق يا هوش و سخت‌كوشی. به گفته بسياری از دوستان نزديك ايشان كه می‌گويند حال كه دكتر از دنيا رفت هرچه فكر می‌كنيم، نمی‌توانيم از او بدی به ياد بياوريم.
عضو هيئت علمی و مدير مركز اطلاعات و مدارك اسلامی در پاسخ به اين پرسش كه «آيا موارد ديگری در حوزه دين بود كه دكتر در آن تأثيرگذار بوده باشد؟»، بيان كرد: بله او انسان تلاشگر و خدومی بود كه در جهت اعتلا و اشاعه فرهنگ اسلامی آرام و قرار نداشت برخی مواردی كه بنده مطلع بودم و به ياد دارم همكاری برای طراحی و ايجاد اصطلاح‌نامه علوم اسلامی از سال 1372 با دفتر تبليغات اسلامی حوزه علميه قم، واحد اصطلاح‌نامه كه در سال 1384 به مركز اطلاعات و مدارك اسلامی ارتقا يافت و تا همين اواخر اين تعامل ادامه داشت بود. اين اصطلاح‌نامه در نوع خود بی‌نظير و كاملاً بومی و بنيادی بود كه برای اولين‌بار در جهان اسلام عملی می‌شد. دكتر از مؤثرترين اساتيد اين كار سترگ بود كه همواره بی‌چشم‌داشت همراهی می‌كرد.
وی ادامه داد: همكاری در برنامه‌ريزی و طرح علمی دانش‌نامه جهان اسلام به همراه دكتر مهدی محقق و عبدالحسين آذرنگ، از مؤسسان بنياد دايرةالمعارف اسلامی به همراه دكتر مهدی محقق، همكاری در طراحی اصطلاح‌نامه امام خمينی(ره)، دبير نخستين همايش بين‌المللی جوانِ مسلمان و رسانه، عضو هيئت مميزه نظارت بر فعاليت‌های اعضای هيئت علمی بنياد دايرةالمعارف اسلامی از جمله فعاليت‌های ايشان در حوزه دين بوده است.
اين مقام مسئول يادآور شد: دكتر حری به معنای واقعی كلمه متدين و متخلق به اخلاق نيكو بود. روحانی نبود اما واقعاً به روحانيت معتقد و علاقه‌مند بود. در مجموعه آثار او (اعم از مكتوب يا سخنرانی‌ها) كه نگاه می‌كنيم رنگ دينی آن مشهود است. از همكاری با بنياد شهيد انقلاب اسلامی در نظارت بر طرح نمايه‌سازی وصايای شهدا و نظارت بر طرح فهرست مطالب شهيد و شهادت در مطبوعات فارسی ايران تا ارائه، تأليف يا ترجمه مقالات متعدد در مورد اطلاعات اسلامی.
حجت‌الاسلام يعقوب‌نژاد در تشريح آثار اين استاد گرانقدر، گفت: آثار متعددی از اين استاد برجسته منتشر شده است. نگارش مقالات متعدد و كتاب‌های تأليفی يا ترجمه‌ای، سردبيری چند مجله تخصصی و اطلاع‌رسانی و ... بخشی از بركات علمی او بود. از آن جمله می‌توان به تأليف كتاب‌های «آئين نگارش علمی، «اطلاع‌رسانی: نظام‌ها و فرآيندها»، «اطلاع رسانی: نگرش و پژوهش‌ها»، «توسعه نظام ملی كتابخانه‌های عمومی ايران» با همكاری دكتر جعفر مهراد، «شيوه بهره‌گيری از كتابخانه» و «شيوه‌های استناد در نگارش‌های علمی: رهنمودهای بين‌المللی» با همكاری اعظم شاهبداغی از جمله اين آثار بود.
وی «فهرست كوچك سر عنوان‌های موضوعی»، «كتابخانه آموزشگاهی در مدرسه كتابخانه‌مدار» با همكاری دكتر نرگس نشاط، «كسانی كه جامعه را می‌سازند»، «مراجع و بهره‌گيری از آنها»، «مروری بر اطلاعات و اطلاع‌رسانی» اين كتاب در آن ايام كتاب سال جمهوری اسلامی ايران برگزيده شد و ترجمه كتاب‌های «اصطلاح‌نامه فرهنگ، ارتباطات و اطلاعات»، «راهنمای تهيه و گسترش اصطلاح‌نامه يك‌زبانه» اثر درك آوستين و پيتر ديل و «اصطلاح‌نامه بين‌المللی توسعه فرهنگی يونسكو» و ده‌ها مقاله ارزشمند در نشريات داخلی و خارجی را از ديگر آثار مرحوم حری ياد كرد.
وی در پايان يادآور شد: دكتر حری دانش فوق‌العاده‌ای داشت؛ او به جز رشته‌ی خاص تحصيلی‌اش، در زمينه هنر و ادبيات نيز صاحب‌نظر بود.
