ترجمه استادولی را بهترین برگردان از قرآن می‌دانم
گروه ادب: محمود حکیمی ضمن بررسی روند ترجمه قرآن از قرون گذشته تاکنون اظهار کرد: در میان ترجمه‌های شاخصی که پس از انقلاب اسلامی منتشر شده‌اند، ترجمه حسین استادولی از قرآن را بهترین ترجمه می‌دانم.
ترجمه قرآن به زبان فارسی از دیدگاه بیشتر مورخان، از نیمه اول سده چهارم قمری آغاز شده است. «قرآن مترجم آستان قدس رضوی» و «ترجمه تفسیر طبری» از نخستن ترجمه‌های قرآن کریم به فارسی به شمار می‌آیند. نهضت ترجمه تحت‌اللفظی قرآن بیش از هزار سال ادامه داشته است و می‌توان گفت که با ترجمه‌ای نسبتاً روان در عصر قاجار و ترجمه‌های آیت‌الله الهی قمشه‌ای و عبدالحسین آیتی، تاریخ ترجمه تحت‌اللفظی هزار ساله به سر آمد.
از اوایل سده سیزدهم نیز تاکنون ده‌ها ترجمه مستقل و درون‌تفسیری منتشر شده است. به عقیده اسفراینی، نخستین ترجمه قرآن به فارسی به دست سلمان، به اذن و اجازه رسول خدا(ص) بوده است. از طرفی دیگر تفسیر قرآن به زبان فارسی، توسط موسی بن سیار، در میانه سده سوم هجری چنان که جاحظ اشاره کرده نیز خود مؤید این نکته است که فارسی‌زبانان در نخستین دهه‌های عصر اسلامی، به ترجمه فارسی قرآن احتیاج داشته‌اند و بدون تردید به تراجمی لغوی و تحت‌اللفظی و ترجمه‌های شفاهی قرآن اهتمام فراوان داشته و اقدام کرده‌اند. در واقع تفسیر فارسی قرآن موسی بن سیار می‌تواند دومین گام در ترجمه قرآن به زبان فارسی باشد و برخلاف نظر بسیاری از مورخان و پیشگفتار ترجمه تفسیر طبری، پیش از «ترجمه تفسیر طبری» گام‌های زیادی در ترجمه قرآن به زبان فارسی برداشته شده که دست‌کم دو مورد پیش گفته را مورخان و راویان ثبت و ضبط کرده‌اند.
سومین مورد از ترجمه فارسی قرآن مجید، «قرآن مترجم آستان قدس رضوی» است. این ترجمه احتمالاً کهن‌ترین ترجمه فارسی کشف شده از قرآن است که به قرائن و امارات زبان‌شناسی و سبک‌شناسی و گونه‌شناسی مورد قبول اهل فن است و زمان کتابت آن در فاصله بین سال‌های 250 ـ 350 قمری بیان شده است. این ترجمه را علی رواقی در دو مجلد، طی سال 1364 در تهران منتشر کرده است.
در همین راستا چهارمین ترجمه قرآن به زبان فارسی، ترجمه‌ای است که به «ترجمه تفسیر طبری» شهرت یافته و مشتمل بر یک دوره ترجمه آیات قرآن کریم و برخی قصص و شأن نزول‌ها و دیگر مطالبی است که به عادت تفسیرنگاران قدیم، در تفسیرنامهها درج میشد.
«تفسیری بر عشری از قرآن مجید» متعلق به سده پنجم قمری، «ترجمه قرآن موزه پارسی» متعلق به سده پنجم قمری که تنها یک نیمه از آن، از سوره مریم تا پایان کتاب باقی مانده است. «تاج التراجم» عمادالدین شاهفور بن طاهر بن محمد اسفراینی، ترجمه و تفسیری از نیمه دوم سده پنجم قمری که در میان نگارش‌های تفسیری، دومین تفسیر مورخ در زبان فارسی است، «قرآن مترجم شماره 58 آستان قدس رضوی» و «تفسیر و ترجمه ابوبکر عتیق نیشابوری» که نسخه‌ای از قصص قرآن مبتنی بر این تفسیر، جزئ موقوفه‌های تربت شیخ جام است و مهدی بیانی و یحیی مهدوی آن را در سال 1338 منتشر کرده‌اند، از دیگر ترجمه‌های قرآن کریم به زبان فارسی است.
در همین راستا «تفسیر شنقشی» که در واقع گزاره‌ای از بخشی از قرآن کریم است، «کشف‌الاسرار و عده الابرار» معروف به «تفسیر خواجه عبدالله انصاری» از ابوالفضل رشیدالدین میبدی نیز دیگر ترجمه‌های فارسی از قرآن را شامل می‌شوند.
از دیگر ترجمه‌های قرآن کریم به زبان فارسی می‌توان به «تفسیر روض‌الجنان و روح‌الجنان» معروف به «تفسیر ابوالفتوح رازی» از حسین بن علی بن محمد بن احمد بن حسین بن احمد نیشابوری الاصل رازی، «تفسیر بصائر یمینی» از معین‌الدین محمد بن محمود نیشابوری که از آثار باقی مانده سده ششم قمری است، «تفسیر بصائر یمینی» از معین‌الدین محمد بن محمود نیشابوری، «ترجمه فارسی قرآن ری» و «منهج‌الصادقین» از مولی فتح‌الله کاشانی اشاره کرد.
ترجمه قرآن در نخستین گام‌هایش، از نظر واژگان کاملاً فارسی، اصیل و در مقابل، از نظر دستوری به شدت غیردستوری و عربیزده است. در ادامه، این دو، یعنی واژگان و دستور، مسیری خلاف جهت یکدیگر پیموده‌اند. هرچه جلوتر میرویم درصد عربیزدگی در سطح واژگان سیر صعودی و در مقابل در سطح دستوری سیر نزولی میگیرد. البته این پدیده در قسمت مربوط به ترجمه قرآن با ترجمه توضیحات تفسیری یکسان نیست. در حالی که عربیزدگی از نظر واژگان، در توضیحات به سرعت رو به فزونی است. رشد آن در ترجمه قرآن سرعت کمتری دارد و این خود پدیده دیگری است که حکایت از روانشناسی مترجمان مسلمان ایران دارد. در مورد روند دستوری شدن نیز به همین قیاس بین ترجمه قرآن و ترجمه تفسیر تفاوت وجود دارد؛ یعنی سرعت دستوری شدن ترجمه توضیحات تفسیری بسیار بیشتر است.
خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) به منظور بررسی ترجمه‌های قرآن با محمود حکیمی، مترجم قرآن کریم و نگارنده کتب دینی و قرآنی به گفت‌وگویی انجام داده که متن آن را در ادامه می‌خوانید:
ـ پیشینه فعالیت‌های شما نشان می‌دهد که در انتقال مفاهیم پیچیده و ساده کردن آنها برای افراد در سنین مختلف تجربه‌های گرانقدری دارید. بحث خود را با این پرسش آغاز می‌کنیم که در ترجمه قرآن به چه نکاتی باید توجه کرد؟
عقیده دارم که قبل از بحث درباره شیوه‌های درست ترجمه قرآن به فارسی، نگاهی به تاریخ ترجمه قرآن به فارسی بیفکنیم. تحقیق در این زمینه نشان می‌دهد که از قرن چهارم هجری، ترجمه قرآن به فارسی آغاز شده است و آثاری ماندگار در این زمینه به یادگار ماند. تفسیر سورآبادی و کشف‌الاسرار میبدی و تفسیر ابوالفتوح رازی از جمله تفسیرهای قرآنی آن دوران به شمار می‌آید.
ـ البته از قرن چهارم تاکنون ترجمه‌های بسیاری از قرآن به فارسی انجام شده است. لطفاً بیشتر به ترجمه‌های قرآن در نیم قرن اخیر بپردازید.
قبل از انقلاب اسلامی چند ترجمه فارسی منتشر شدند که از میان آنها ترجمه مرحوم ابوالقاسم پاینده، الهی قمشه‌ای و زین‌العابدین رهنما از امتیاز خاصی برخوردار بودند.
ـ درباره ترجمه‌های قرآن کریم به فارسی در دوران پس از انقلاب اسلامی لطفاً بیشتر توضیح دهید تا بدانیم کدام ترجمه بیشتر از دیگر ترجمه‌ها توجه شما را به خود جلب کرده است؟
بعد از انقلاب اسلامی ترجمه‌های استادان آیتی، حسین استادولی، سیدعلی موسوی گرمارودی، ابوالقاسم امامی، آیت‌الله‌العظمی ناصر مکارم شیرازی، اصفهانی، بهاءالدین خرمشاهی و زنده‌یاد محمدمهدی فولادوند بیش از دیگر ترجمه‌ها توجه من را به خود جلب کردند.
ـ طی سال‌های اخیر بیشتر از کدام ترجمه‌ها برای مطالعه و تدبر استفاده می‌کردید؟
در این سال‌ها ترجمه استاد حسین استادولی را بیش از دیگر ترجمه‌ها مورد مطالعه قرار می‌دادم و البته همان طور که حجت‌الاسلام و المسلمین محمدعلی کوشا می‌گوید، هر یک از این ترجمه‌ها «امتیاز ویژه» خود را دارند.
ـ به نظر شما یک مترجم قرآن از چه امتیازاتی باید برخوردار باشد؟
یک مترجم که در حوزه ترجمه قرآن به فعالیت مشغول است، باید علاوه بر آشنایی کامل به دو زبان عربی و فارسی، از علم و ادب کافی نیز برخوردار باشد.
ـ بگذارید بیشتر به این نکته بپردازیم که نوجوانان که بیشترین مخاطبان آثار شما را تشکیل می‌دهند، از کدام ترجمه می‌توانند استفاده بهتر و بیشتری کنند.
ترجمه استاد عبدالمحمد آیتی را روان‌تر از دیگر ترجمه‌ها می‌دانم و به عقیده من، ترجمه استاد حسین استادولی بهترین ترجمه قرآن در عصر حاضر به شمار می‌آید. آگاهی این استاد از دانش حدیث و علاقه وی به اهل بیت(ع) سبب افزوده شدن امتیازهای این مترجم در ترجمه قرآن کریم شده است.
ـ شما چه عواملی را موجب پیشرفت هر چه بیشتر ترجمه قرآن کریم به فارسی می‌دانید؟
معتقدم که نقد و بررسی ترجمه‌های چاپ شده ـ البته نقدهایی که خالی از غرض هستند ـ موجب می‌شود که مترجم متوجه نقایص و کاستی‌های ترجمه خود بشود و در چاپ‌های بعدی، به رفع کاستی‌ها اقدام کند.
ـ معمولاً چه نشریاتی به چاپ نقد ترجمه‌ها اقدام می‌کنند؟
نشریاتی همچون ترجمان وحی، فصلنامه بینات، میراث جاویدان، ماهنامه کتاب ماه دین و مکتب اسلام به نقد ترجمه‌ها می‌پردازند. حجت‌الاسلام و المسلمین محمدعلی کوشا از جمله پژوهشگران سخت‌کوشی است که با دقت بسیار به نقد ترجمه‌های قرآن می‌پردازد. کتاب «ترجمه‌های برتر قرآن کریم» از جمله آثار این مترجم است. البته مترجمان قرآن گاهی به نقد مقالات و نوشته‌هایی می‌پردازند که ترجمه‌های آنها را مورد نقد قرار داده‌اند. مطالعه نقدهای انجام شده در این باره سبب افزایش میزان آگاهی مخاطبان می‌شود.
