پررنگ‌تر شدن نقش بازار سهام در تأمین مالی پروژه‌ها
گروه اقتصاد: به گفته کیانی، در سال ۹۲، تأمین مالی از طریق سهام از چهار درصد به هفت درصد افزایش یافت که تا حدودی نشان از پررنگ‌تر شدن نقش بازار سهام در تأمین مالی پروژه‌ها دارد و بخشی از این تأمین مالی توسط اوراق اجاره و مرابحه انجام شده است.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، به نقل از پایگاه اطلاع‌رسانی بازار سرمایه، رضا کیانی، مدیر تحقیق و توسعه شرکت بورس اوراق بهادار تهران اظهار کرد: پس از بروز بحران‌های مالی در سال 1997 و 1998 در جنوب شرقی آسیا و همچنین بحران 2007 و 2008 در اروپا و آمریکا، رویکردها در تامین مالی پروژه‌ها تغییر کرد و توجه به بازار سرمایه و نهادهای فعال در بازار سرمایه بیشتر شد.
وی گفت: از ابتدای سال 89 تا انتهای شهریور ماه 93 تعداد 20 شرکت توانستهاند به منظور تامین مالی پروژه‌های خود اوراق اجاره منتشر کنند.
رضا کیانی در پاسخ به این سوال که تامین مالی در دنیا چه روندی را تاکنون پشت سر گذاشته است، ابراز داشت: بحث تامین منابع مالی و لزوم گردآوری وجوه و هدایت آنها به سمت پروژه‌های اقتصادی، بحث روز در اقتصاد ایران است. البته این بحث هم اکنون در همه کشورهای پیشرفته و در کشورهای در حال توسعه به شدت مطرح و به روز است.
وی افزود: به طور سنتی، در سایر کشورها هم مانند ایران، برای تامین مالی، تاکید بر منابع بانکی بوده است و وام بانکی به طور سنتی روش اصلی تامین مالی در ایران و سایر کشورها بوده است.
کیانی خاطرنشان کرد: پس از بروز بحران‌های مالی در سال 1997 و 1998 در جنوب شرقی آسیا و همچنین بحران 2007 و 2008 در اروپا و آمریکا، رویکردها تغییر کرد و توجه به بازار سرمایه و نهادهای فعال در بازار سرمایه بیشتر شد. همچنین تاکید شده که باید از ابزارهای بازار سرمایه به ویژه از اوراق بهادار برای تامین منابع مالی استفاده شود.
وی با بیان اینکه هم اکنون بانک‌ها با سخت‌گیری بیشتری در دنیا وام می دهند، خاطرنشان کرد: این در حالی است که الزامات کفایت سرمایه سخت‌گیرانه‌تری باید رعایت شود.
مدیر تحقیق و توسعه شرکت بورس اوراق بهادار تهران گفت: اگر ارزش بازارهای مالی در دنیا را مورد بررسی قرار دهیم، مشاهده می‌شود که در سال 1990، ارزش بازارهای مالی شامل بانک، بازار سرمایه و اوراق بهادار در مجموع 40 درصد ارزش بازار مالی در 135 کشوری که توسط موسسه مکنزی انتخاب شده‌اند، مربوط به مانده وام های اعطایی، 20 درصد مربوط به ارزش بازار سهم، 36 درصد اوراق قرضه و 4 درصد هم مربوط به وام‌هایی که اوراق بهادار سازی شده‌اند، بوده است.
کیانی تصریح کرد: بنابراین در مجموع 40 درصد مانده وام‌های اعطایی و 60 درصد انواع اوراق بهادار شامل سهام و انواع اوراق قرضه بوده است.
وی با تاکید بر اینکه نسبت‌های یاد شده در سال 95 تغییر کرده است، افزود: در این سال، 34 درصد تامین مالی انجام شده مربوط به مانده وام‌های اعطایی و 66 درصد هم اوراق بهادار می‌شد. ترکیب این ارقام در سال 2010 تغییر کرد و از 60 درصد اوراق بهادار در ترکیب بازار مالی، به 77 درصد رسیده است. به این صورت در سال 2010 حدود 77 درصد بازارها در کشورهای مورد بررسی موسسه مکنزی، اوراق بهادار و 23 درصد را مانده وام‌های اعطایی تشکیل می دهد.
وی خاطرنشان کرد: نکته قابل توجه این است که از 77 درصد بازار اوراق بهادار، 44 درصد مربوط به اوراق بدهی، 26 درصد مربوط به ارزش بازار سهام و هفت درصد هم به وام‌هایی مربوط می‌شود که اوراق بهادار سازی شده‌اند، مانند MBS ها.
مدیر تحقیق و توسعه شرکت بورس در پاسخ به این سوال که در کشورهای دیگر، منابع مالی مورد نیاز پروژه ها عمدتا از چه منابعی تامین می‌شود؟ گفت: همان طور که اشاره شد، در سال 1990، حدود 40 درصد از بازار مالی را مانده وام‌های اعطایی تشکیل می‌داد و این نشان می‌دهد که مانده وام‌های اعطایی بانک‌ها و موسسات مالی بخش زیادی از ترکیب منابع مالی را تشکیل می‌دهد.
کیانی ادامه داد: در ایران بیشترین روش تامین مالی، از بانک‌ها است. در سال 1386، تقریبا 74 درصد منابع مالی را تسهیلات بانکی تامین کرده است. در این سال حدود سه درصد اوراق بهادار با درآمد ثابت، چهار درصد سهام و 17 درصد بودجه عمرانی دولت بوده است. در سال 92، تسهیلات بانکی رشد داشته است و از 74 درصد به 83 درصد رسیده است. اوراق بهادار با درآمد ثابت، مانند اوراق مشارکت، انواع صکوک از سه درصد به دو درصد کاهش یافته و سهام از چهار درصد به هفت درصد افزایش یافته است که تا حدودی نشان از پررنگ‌تر شدن نقش بازار سهام دارد.
وی یادآور شد: آمارها نشان می دهد که تسهیلات بانکی عمدتا منابع مالی را تامین می کند و از 74 درصد به 83 درصد در سال 92 افزایش یافته است.
کیانی در پاسخ به این پرسش که بازار سرمایه ایران از چه پتانسیلی برای تامین مالی پروژه های خود استفاده می‌کند، ابراز داشت: طی چند سال گذشته برای راه اندازی ابزارهایی مالی تاکید زیادی وجود داشته است، به طوری که طی سال‌های اخیر ابزارهای متعددی در بازار سرمایه ایران طراحی شد که به طور عمده می‌توان به انواع صکوک و صندوق‌های زمین و ساختمان و صندوق‌های پروژه اشاره کرد.
مدیر تحقیق و توسعه شرکت بورس ادامه داد: در بازار اوراق بهادار می‌توان صکوک اجاره را بررسی کرد. نخستین صکوک اجاره در سال 89 راه اندازی و منتشر شده است. اوراق مرابحه هم تا کنون دو فقره منتشر شده است و در مجموع اوارق اجاره و اوراق مرابحه توانستهاند نزدیک به دو هزار میلیارد تومان تامین منابع مالی داشته باشند.
وی افزود: نکته ای که باید اشاره کرد این است که می‌توان این اوراق را به عنوان یک ابزار بدهی و اوراق بهادار با درآمد ثابت در نظر گرفت. تا پیش از این، اوراق مشارکت، اصلی‌ترین اوراق برای تامین مالی شناخته شده بود، که اوراق مشارکت مبتنی است بر عقد مشارکت بین ناشر اوراق یعنی شرکتی که پروژه را راه اندازی می‌کند و مردمی که اوراق را خریداری کرده و در پروژه سرمایه‌گذاری می کنند.
کیانی توضیح داد: بنابراین یک عقد ببین مردم و ناشر اوراق بسته می‌شود و مردم در پروژه شریک می‌شوند. در این صورت، سود پرداختی به سرمایه گذار یک سود علی‌الحساب است و در پایان پروژه، سود به صورت قطعی محاسبه، مشخص و مابه التفاوت آن به سرمایه گذاران پرداخت می‌شود.
وی با بیان اینکه اوراق اجاره، مرابحه و اوراق سفارش ساخت دارای عقد مشارکت نیستند و یک عقد مبادله‌ای است، گفت: برای مثال در اوارق اجاره، عقد اجاره بین ناشر اوراق و سرمایه گذار بسته می‌شود.
وی با یادآوری این نکته که اولین اوراق اجاره برای شراکت هواپیمایی ماهان منتشر شد، ابراز داشت: پولی از عموم مردم جمع آوری شده و ماهان اقدام به خرید یک هواپیما می کند. در حقیقت هواپیما متعلق به مردمی است که اوراق اجاره را خریداری کرده اند. سپس یک قرارداد اجاره به شرط تملیک بین مردم و شرکت هواپیمایی ماهان منعقد می شود و ماهان با این شرط، هواپیما را از مردم بازپس می‌گیرد. بنابراین اجاره‌ای که ماهان به سرمایه‌گذاران پرداخت می‌کنند، در حقیقت همان سودی است که از سپرده خود دریافت می‌کنند. در پایان عمر اوراق هم اصل پول به افراد پرداخت می‌شود و هواپیما به مالکیت شرکت ماهان درمی‌آید.
مدیر تحقیق و توسعه شرکت بورس در پایان خاطرنشان کرد: نکته مهم این است که برای اولین بار، یک اوراق با درآمد ثابت منتشر شده است و این اوراق می‌تواند ابزار جدیدی برای تامین مالی باشد.
