جایگزینی قرآن‌های فرسوده مساجد همچنان بدون متولی است
گروه ادب: متأسفانه در مناطقی از کشور و حتی مساجد شهر تهران با کمبود قرآن و یا وجود قرآن‌های فرسوده مواجه هستیم که نیازمند جایگزینی هستند، اما هنوز وظیفه انجام این اقدام برای هیچ نهاد و سازمانی تعریف نشده است.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، نگاهی گذرا به نمودار وضعیت چاپ قرآن در دهه اخیر حکایت از این دارد که میزان چاپ قرآن از سال 87 روند نزولی شدیدی به خود گرفته است، به طوری که در زمان یاد شده 8 میلیون نسخه قرآن به چاپ رسیده، در حالی که این رقم در سال گذشته به 2 میلیون نسخه رسیده است. در این بازه زمانی عوامل متعددی بر این موضوع تأثیرگذار بودند و عمده آنها از نبود نظارت دقیق بر بازار کاغذ ناشی می‌شود؛ هر چند با وجود گران بودن کاغذ، شاهد ثبات در بازار کاغذ هستیم و همین امر ناشران را به ادامه کار دلگرم کرده است، اما باز هم مشکلات جدی در این زمینه وجود دارد؛ چرا که باز هم شاهد افزایش چاپ قرآن در کشور نیستیم و چاپ قرآن در کشور نیاز داخلی را تأمین نمی‌کند.
در این میان موضوع دیگر، افزایش بهای هدیه قرآن است که این امر از افزایش نرخ کاغذ در چند سال اخیر ناشی می‌شود و به تبع آن ناشران نسبت به چاپ قرآن همانند سابق رغبت چندانی نشان نمی‌دهند؛ چرا که به گفته خودشان، «سرمایه‌گذاری در چاپ قرآن برای آنها صرفه اقتصادی ندارد».
کاهش چاپ قرآن طی سال‌های اخیر به حدی بوده که به گفته برخی مسئولان، مناطق محروم و روستایی با کمبود شدید قرآن در مساجد و اماکن عمومی مذهبی مواجه هستند.
در این گزارش به سراغ مسئولان و کارشناسان امر رفته و مشکلات موجود و راهکارهای حل آن را از آنها جویا شده‌ایم.
حاجی‌شریف: تولید قرآن با کیفیت پایین/ نیاز جدی به قرآن در کشور
احمد حاجی‌شریف، معاون نظارت بر چاپ و نشر قرآن سازمان دارالقرآن الکریم درباره کاهش چاپ قرآن بارها هشدار داده و پیامدهای آن را یادآور شده است. وی می‌گوید: یکی از طرح‌های خوبی که طی سال‌های اخیر در مساجد در حال اجراست، طرح تلاوت قرآن است، اما قرآن به تعداد کافی برای قرآن‌خوان‌ها در مساجد وجود ندارد و اگر هم هست، بسیاری از قرآن‌ها کهنه و فرسوده هستند و امکان استفاده از آنها ممکن نیست.
وی ادامه می‌دهد: نمی‌گوییم که قرآن در مساجد وجود ندارد، اما بیشتر قرآن‌هایی که هست، فرسوده شده‌اند و نیازمند تعویض و یا صحافی مجدد هستند. از سوی دیگر بهای هدیه آنها نیز افزایش یافته و کمترین هدیه‌ای که برای قرآن وجود دارد، 15 – 20 هزار تومان است و بسیاری از مساجد از خریداری آن ناتوان هستند.
به گفته حاجی‌شریف آمار قرآن‌های فرسوده مشخص نیست و طی سال‌های گذشته سازمان دارالقرآن قرآن‌های فرسوده را جمع‌آوری و تعمیر می‌کرد، اما چند سالی است که گرانی و کمبود بودجه مانع از این کار شده است.
تأثیر گرانی کاغذ در زمینه تولید قرآن‌ها به حدی بوده که در کیفیت تولید نیز اثر گذاشته است و در حال حاضر قرآن‌هایی تولید می‌شود که صحافی آنها نامناسب است و با چند بار استفاده از آن، جلد قرآن از اوراق جدا می‌شود.
متأسفانه کمبود قرآن در کشور به حدی است که بسیاری از روستاها و مناطق محروم نیازمند این کتاب آسمانی هستند و حاجی‌شریف در این راستا بیان می‌کند: در بازدیدهایی که از مناطق محروم و روستایی انجام می‌دهیم، شاهد کمبود قرآن در این مناطق هستیم و قرآنی که در مدارس این روستاها وجود دارد، اغلب چاپ آنها مربوط به سال‌های بسیار دور گذشته است که خواندن آن برای دانش‌آموزان راحت نیست.
بابامحمدی: صحافی نادرست قرآن‌ها جلد آنها را شکننده می‌کند
این موضوع را از مدیرعامل انتشارات اسوه، ناشر بین‌المللی قرآن نیز جویا شدیم. ناصر بابامحمدی، گرانی کاغذ و ملزومات چاپ را عامل اصلی در کاهش چاپ قرآن می‌داند.
وی راغب نبودن ناشران به نشر قرآن را رد کرده و می‌گوید: گرانی انگیزه را از ناشران گرفته است؛ چرا که افزایش هزینه‌ها در سایر موارد نیز وجود داشته و از سوی دیگر ناشر برای چاپ قرآن و تأمین هزینه‌هایش نیاز به سرمایه دارد و با توجه به اینکه این سرمایه با گذشت زمان طولانی برمی‌گردد، از این رو ناشر رغبت کمتری به چاپ قرآن نشان می‌دهد.
بابامحمدی کاهش کیفیت چاپ قرآن‌ها را نیز از آثار گرانی کاغذ عنوان و اظهار می‌کند: این عامل سبب شده است که برخی ناشران ترجیح دهند، قرآن را با کیفیت پایین و قیمت ارزان تولید کنند تا بتوانند تامین کننده نیاز مخاطبان باشند؛ چرا که کیفیت بالا نیازمند هزینه‌کرد بیشتر بوده و هدیه قرآن را افزایش خواهد داد.
مدیرعامل انتشارات اسوه نیز کمبود قرآن در مناطق محروم کشور و مساجد را تأیید کرده و می‌افزاید: با توجه به اینکه ارزان تمام شدن چاپ قرآن برای ناشران اهمیت دارد، از این رو با وجود گرانی از کاغذهای بی‌کیفیتی که قیمت‌شان پایین‌تر است استفاده می‌شود که این امر سبب کاهش عمر مفید مصاحف چاپ شده است؛ چرا که صحافی نادرست قرآن‌ها جلد آنها را شکننده می‌کند.
به گفته وی، نظارت محتوایی برعهده سازمان دارالقرآن است و به نظر می‌رسد نظارت کیفی قرآن را نیز باید وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی عهده‌دار باشد.
جعفری: نیازهای اصلی مساجد توسط هیئت امنا تأمین می‌شود
به سراغ محمدرضا جعفری، معاون آموزش و پژوهش ستاد عالی کانون‌های مساجد رفته‌ایم تا مسئولیت این نهاد را در رابطه با جایگزینی قرآن‌های فرسوده مساجد جویا شویم. جعفری تأمین قرآن مساجد کشور را برعهده هیئت امنای مساجد می‌داند و می‌گوید: نیازهای اصلی مساجد توسط هیئت امنا و با مسئولیت امام جماعت انجام می‌شود و با توجه به اینکه فعالیت‌های قرآنی اصلی‌ترین فعالیت مساجد است، قرآن نیز یکی از نیازهای اساسی و جدی در مساجد به شمار می‌آید و در حال حاضر حمایتی که از سوی کانون‌های مساجد یا سایر نهادها از مساجد صورت می‌گیرد، نتوانسته است همه نیازهای مساجد را تأمین کند و در واقع پاسخگوی نیاز موجود نبوده است، بر این اساس نیازمند ورود خیّرین قرآنی به این حوزه هستیم.
وی طرح فراگیر تلاوت قرآن در مساجد کشور را فراگیرترین، ماندگارترین و کم‌هزینه‌ترین طرح قرآنی در کشور دانست که در حال حاضر در 29 هزار مسجد کشور در حال اجراست، اما با توجه به کم بودن تعداد قرآن‌ها در مساجد، تأمین آن نیاز جدی به شمار می‌رود.
توجه به این نکته ضروری است که ما در کشور بیش از 70 هزار مسجد داریم، در حالی که در 29 هزار مسجد این طرح فراگیر و کم‌هزینه اجرا می‌شود و به گفته جعفری، هر مسجد حداقل باید 100 نسخه قرآن داشته باشد که با یک حساب سرانگشتی می‌توان نیاز به این کتاب آسمانی را در مساجد کشور به دست آورد.
وی با بیان اینکه بخشی از نیازهای مساجد از سوی کانون‌های مساجد تأمین می‌شود، می‌افزاید: سالانه حدود 50 هزار نسخه قرآن از سوی کانون‌های مساجد تهیه و در اختیار مساجد قرار می‌گیرد و بخشی نیز با مشارکت خیرین و هیئت امنای مساجد تامین می‌شود.
یکی از نکات دیگر در صحبت‌های جعفری این بود که جایگزینی قرآن‌های فرسوده متولی مشخصی ندارد و این یک اقدام مقطعی بوده که در سال‌های گذشته از سوی معاونت قرآن و عترت وزارت ارشاد در نمایشگاه قرآن انجام می‌شد.
محمودی: حمایت از چاپ قرآن در کشور وجود ندارد
محمودی، رئیس اتحادیه ناشران قرآنی درباره حمایت از تولید قرآن در کشور می‌گوید: وقتی چاپ کتاب مقدس در اغلب کشورها با حمایت دولتی همراه است و یارانه`هایی در اختیار تولیدکنندگان قرار می‌گیرد، طبیعی است که تولیدات نیز در حد ایده‌آل خواهند بود، اما در کشور ما این حمایت وجود نداشته است و برای مسئولان ما تفاوتی میان چاپ قرآن با سایر کتاب‌ها وجود ندارد.
وی می‌افزاید: مخاطبان کتاب مقدس عام هستند و از نظر مالی در حد متوسطی قرار دارند؛ از این رو ناشران ناچار هستند محصول خود را متناسب با سطح درآمد مخاطبان خود تولید کنند و زمانی که حمایت‌های دولت از نشر قرآن کمرنگ باشد، آنها کتاب‌هایی با کاغذهای نامرغوب و کیفیت چاپ و صحافی پایین را عرضه می‌کنند تا از عهده هزینه‌ها برآیند و در این میان ناشرانی که نتوانند به رقابت با ناشران دیگر بپردازند، از رده خارج می‌شوند و به همین دلیل نیمی از ناشران مذهبی در سال‌های اخیر یا غیرفعال شده و یا به چاپ کتاب‌های با موضوعات دیگر روی آورده‌اند.
رئیس اتحادیه ناشران قرآنی با بیان اینکه در زمینه تأمین نیاز خانواده‌ها به قرآن مشکلی وجود ندارد، بیان می‌کند: مشکل اصلی و جدی در تأمین نیاز عمومی مربوط به مساجد، حسینیه‌ها و ... است؛ چرا که مراجعه‌کنندگان این اماکن زیاد هستند و به دلیل کثرت مطالعه و استفاده زیاد، کتاب‌ها زودتر از بین می‌روند و باید سریع‌تر جایگزین شوند، در حالی که قرآن باید در این اماکن به اندازه نیاز افراد و با کیفیت مطلوبتری وجود داشته باشد.
وی تصریح می‌کند: در مساجد عموماً قرآن‌هایی وجود دارند که کهنه و فرسوده هستند و یا به تعداد نمازگزارها قرآن وجود ندارند، از این رو همیشه نیاز به قرآن در داخل کشور هست و باید فکر اساسی برای آن کرد.
محمودی سازمان تبلیغات اسلامی و سازمان دارالقرآن الکریم را در زمینه تعویض و جایگزینی قرآن‌ها مسئول می‌داند، البته معتقد نیست که این امر وظیفه این سازمان‌هاست، بلکه زمانی این کار توسط سازمان دارالقرآن انجام می‌شد، اما در حال حاضر به دلیل مشکلات صنعت نشر متوقف شده است. هر چند بر این موضوع تأکید دارد که برخی امور نیازمند همکاری چندین نهاد و سازمان است.
آنچه از صحبت‌های مسئولان و کارشناسان امر برمی‌آید این است که بسیاری از امور مربوط به قرآن بدون متولی است و ما علاوه بر ترویج قرآن‌خوانی در کشور مسائل و مشکلات جدی‌تری نیز در زمینه چاپ، جایگزینی قرآن‌های فرسوده در مساجد، نظارت بر تولید کیفی قرآن و نظارت بر قیمت آن نیز داریم که کسی مسئولیت آن را به عهده نمی‌گیرد و از آنجا که در کشور ما مسئولیت یک حوزه به طور مشخص و تعیین‌شده روشن نشود، نمی‌توان انتظار داشت کسی برای رضای خداوند اقدامی انجام دهد.
در حال حاضر باید گفت که بازار نشر نه برای تولیدکنندگان این صنعت اوضاع رو به راهی دارد و نه برای فعالان آن. در واقع نبود سیاست‌های درست در زمینه چاپ و تأمین قرآن، کشورمان را با مشکلاتی مواجه کرده است که در بسیاری از موارد، مسئولان امر حتی از وجود چنین مشکلاتی بی‌اطلاع هستند، چه برسد به اینکه انتظار حل آنها را داشته باشیم و این امر سبب شده که فعالان این حوزه همچنان بلاتکلیف به فعالیت خود ادامه دهند.
