نامش محمد بود، ملقب به فریدالدین، اما به واسطه پیشهاش یعنی عطاری، اغلب در اشعارش تخلص عطار را انتخاب کرد و گاه خود را متخلص به فرید نامید.
او در سال ۵۴۰ هجری برابر با 1146 میلادی در کدکن از توابع نیشابور متولد شد، جایی که موطن شاعر و ادیبی متأخر یعنی محمدرضا شفیعی کدکنی است که در عصر حاضر آوازهاش در حوزه شعر و ادبیات بر همه محرز است؛ آوازهای که عطار در قرن 6 هجری نیز در تارک شعر و ادب فارسی به آن شهره بود.
الهینامه، مصیبتنامه، مقامات طیور(منطقالطیر) و... از جمله آثار مشهور این ادیب و شاعر گرانقدر ایرانی است، اما بیشترین شهرت وی به سبب منطقالطیر است؛ داستان سی پرنده که به سرپرستی هدهد برای یافتن آنچه که آنها سیمرغ میخوانندش عازم ناکجاآبادی پشت کوی قاف میشوند، وقایعی که برای این سی پرنده پدید میآید و داستانهایی که در سیر تحولی این پرندگان از زبان هر یک، عطار راوی آنهاست همچون شیخ صنعان و دختر ترسا از منطقالطیر منظومهای عرفانی، ادبی پدید آورده است.
پرندگان آرام آرام درمییابند که سیمرغ نماد زندگی سعادتمندانه آنها در حقیقت وجود یکایک خود ایشان است که چون گرد هم آیند و نظر به خویشتن خویش کنند خواهند توانست به گوهر وجودی خود دست یافته و آنچه را که در اختیار دارند به شیوهای نیکو استفاده کرده و قدر مواهب الهی را بدانند.
عطار مراتب الهی و انسانی را در طول زندگی عارفانه خود طی کرد. زهد و تقوا و جهد او در راه مکاشفه حقایق و واقعیتهای هستی تا به آنجاست که مولانا جلالالدین بلخی در وصف چنین مراتبی که او در آنها ساعی بوده است چنین میسراید که: «هفت شهر عشق را عطار گشت/ ما هنوز اندر خم یک کوچهایم».
بلبلنامه، حیدرنامه، خسرونامه و اشترنامه از جمله دیگر آثار این شاعر نامی ایرانی است که به دست مغولان به شهادت رسید و در شرح شهادت وی روایت مشهوری موجود است به این ترتیب که پس از تسلط چنگیزخان مغول بر بلاد خراسان، شیخ عطار نیز به دست لشکر وی اسیر شد. گویند مغولی میخواست او را بکشد، شخصی گفت: این پیر را مکش که به خونبهای او هزار درم بدهم. عطار گفت: مفروش که بهتر از این مرا خواهند خرید. پس از ساعتی شخص دیگری گفت: این پیر را مکش که به خونبهای او یک کیسه کاه ترا خواهم داد. شیخ فرمود: بفروش که بیش از این نمیارزم. مغول از گفته او خشمناک شد و او را از پای درآورد.
25 فروردین هر سال، روز گرامیداشت مقام ادبی و عرفانی این شاعر ایرانی است که آرامگاهش در نیشابور و در جوار مدفن امامزاده محمد محروق(ع) از نوادگان حضرت امام سجاد(ع) قرار دارد.