از تشریح تاریخ نگارش قرآن تا مجموعه «الحیاة» علامه حکیمی
گروه ادب: از جمله آثاری که برای مطالعه در ماه مبارک رمضان مناسب است می‌توان به «تاریخ نگارش قرآن» یکی از آثار انتشارات دلیل ما اشاره کرد که به بررسی خط عرب قبل از اسلام، تحول و تطور خط قرآن در زمان پیامبر(ص) و جمع و نگارش کلام وحی پرداخته است.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، در ایام ماه مبارک رمضان، تعدادی از آثار ناشران در حوزه قرآن و دین که کتاب‌های خوبی چاپ کرده‌اند، معرفی میشود تا مخاطبان بتوانند انتخاب خوبی برای مطالعه کتاب در روزهای مبارک ماه رمضان داشته باشند.
انتشارات «دلیل ما» یکی از ناشرانی است که طی چندین سال تلاش در مسیر اعتلای فرهنگ دینی قرآنی بیش از 850 عنوان کتاب مذهبی به مخاطبان ارائه کرده و کتاب‌هایی با گرایش‌های قرآنی، اخلاقی، فقه و احکام، شبهه‌شناسی، تاریخ اسلام و شیعه و مهدویت، کارنامه‌ای پربار در زمینه نشر عقاید ناب شیعی برای این انتشارات رقم زده است.
«آموزه‌هایی‌از پیام‌های تاریخی قرآن»
این پژوهش به شناسایی نگرش قرآن به تاریخ می‌پردازد و با استناد به آیات این کتاب آسمانی و بینش تاریخی، آن را بررسی می‌کند. نویسنده برای معرفی مهمترین پیام‌های تاریخی قرآن، سرگذشت‌های عبرتانگیز مربوط به گذشتگان را که مورد گزارش قرآن است، یادآوری کرده و 27 پیام را در این زمینه برشمرده است. مفهوم و ارزش تاریخ و قوانین تاریخی از نگاه قرآن، ویژگی پیام‌های تاریخی قرآن و سازندگان تاریخ و سنت‌های حاکم بر آن، از موضوعات مهم و مورد اشاره مؤلف این اثر است.
«اگر می‌خواهید ...!؟»
کتاب حاضر بیاناتى از کلام نورانى قرآن کریم و کلام آسمانى امام على(ع) در نهج‌البلاغه است که انسان‌ها را به سمت و سوى کمال و سعادت راهنمایى کرده‌اند. عبارات کتاب با جمله «اگر مى‌خواهید ...» آغاز مى‌شود و برگردانى از عبارات قرآن و نهج‌البلاغه در راه رسیدن به خواسته‌ها و دعاهاى انسان‌هاست؛ چرا که رسیدن به اهداف باید منطبق بر قانونمندى کائنات یعنى سنن الهى باشد. در تک تک این عبارات، مسائلى مطرح است که هر انسانى در زندگى روزمره مادى و معنوى با آن مواجه است و تا این خواسته‌ها با قانون هستى هماهنگ نباشد دستیابى بدان ناممکن است. این کتاب حاوى دستورات خداوند در راه سعادت انسان است.
«اولین میراث مکتوب درباره قرآن»
این کتاب شامل احادیث و مطالبی درباره قرآن کریم از کتاب سلیم بن قیس هلالی است، که اولین کتاب در تاریخ اسلام است.
«بررسی تاریخ نگارش قرآن»
موضوع نگارش قرآن به قرن اول هجری برمی‌گردد و این کتاب به بررسی آن پرداخته است. بخش اول کتاب به تاریخ خط قرآن پرداخته و ضمن بررسی خط عرب قبل از اسلام، تحول و تطور خط قرآن را در زمان پیامبر(ص) و سپس تا قرن حاضر مورد بررسی قرار داده است. در بخش دوم موضوع جمع و نگارش قرآن طی چند فصل بیان شده است.
در فصل اول جمع و نگارش قرآن در زمان پیامبر(ص) نقل شده که در آن به واقعیت جمع‌آوری، دلایل قائلان به جمع قرآن در دوران پیامبر(ص) و مخالفان آن و مسئله کاتبان وحی پرداخته شده است. در فصل دوم نقش علی(ع) به عنوان اولین جامع قرآن، کیفیت و ویژگی‌های مصحف امیرالمومنین(ع) و مصحف فاطمه(س) بیان شده است.
سه فصل بعدی جمع و نگارش قرآن در دوران خلفا را بررسی کرده که در آن به موضوع تحلیل روایات تدوین قرآن در دوران ابوبکر، انگیزه ابوبکر در تدوین قرآن، مسئله زید بن ثابت و شیوه نگارش او، نقش عمر در جمع قرآن، مسئله توحید مصاحف در دوران عثمان، چگونگی توحید مصاحف، ویژگی‌های مصحف‌های عثمانی و... پرداخته شده است. بررسی مسئله اختلاف قرائات، علل اختلاف و مراحل پیدایش آن، موضوع فصل ششم است . فصل هفتم نیز به بررسی مسئله نگارش قرآن و بحث تحریف با بررسی انواع تحریف و دلایل عدم تحریف قرآن اختصاص دارد که دلایل آن از قرآن، روایات، عقل و تاریخ ذکر شده است.
«پیام جاودانه»
این اثر پژوهشی است درباره شناخت و تدبر در قرآن کریم. نویسنده مطالب کتاب را در فصل‌های بیستگانه با عنوان تدّبر آورده و مطالبی درباره کتاب آسمانی و کلام الهی و میراث جاویدان محمدی بیان کرده است. وی، ابتدا با تعریفِ معارف، به بیان منطق توحید، شرک به قرآن کریم، نبرد با فرهنگ قرآن، آورده و قرآن را کتابی عین‌گرا دانسته است. سپس بازگشت به قرآن را برای مسلمانان امری ضروری دانسته و در فصول پایانی مسائل قرآن‌شناختی، حروف بسیطه قرآن، عقل و قلب، قرآن کریم در صحیفه سجادیه، قرآن کریم و تفکر، و قرآن کریم و عدالت را مورد بحث و بررسی قرار داده است.
«تدبر در قرآن»
تفسیر موضوعی از آیات ناظر به معرفی اهل بیت رسول خدا(ص) است. این تفسیر باز نوشته مذاکرات نویسنده با یکی از طلاب علوم دینی اهل سنت است که طی آن با استناد به آیاتی از قرآن، حقانیت مذهب شیعه امامیه و برتری ائمه اهل بیت(ع) بر سایر اصحاب رسول خدا (ص) به اثبات رسیده است. همچنین، در بخش دیگری از این مذاکرات، نظریه اهل سنت مبنی بر عدالت کلیه صحابه و لزوم پیروی و هواخواهی از تمام آنها رد شده است.
«تفسیر فرات کوفی»
تفسیر فرات از قدیمی‌ترین تفاسیر شیعه است که از قرن سوم و چهارم به جای مانده است. ابراهیم بن فرات کوفی از اصحاب ائمه(ع) و از علمای عصر غیبت صغری محسوب میشود. تفسیر او فقط شامل احادیثی است که در ذیل برخی از آیات قرآن به نقل از ائمه اطهار(ع) روایت شده است. این روایات غالباً جنبه تأویلی دارد و رویکرد آنها در بیان ولایت امیرالمومنین(ع) و سایر ائمه(ع) براساس آیات قرآنی است. این تفسیر در طول ایام، مورد استفاده علمای برجسته شیعه از جمله ملامحسن فیض، شیخ حر عاملی، علامه مجلسی، قاضی سعید قمی و ... قرار گرفته تا آنجا که آن را با تفسیر قمی و عیاشی و ... هم‌سنگ دانسته‌اند.
اعتماد بزرگان شیعه به فرات کوفی در حدی است که علامه مامقانی بالاترین درجه حسن را برای فرات قائل شده است. علامه سیدمحسن امین فرات را از اصحاب امام رضا(ع) و برخی دیگر او را از اصحاب عصر امام جواد(ع) دانسته‌اند. کتاب به ترتیب سوره‌های قرآن است و هر آیه‌ای که فرات ذیل آن حدیثی آورده در کتاب آمده است. متن کتاب شامل آیه قرآن و ترجمه آن و متن روایت (اعراب‌گذاری شده) و ترجمه آن است. در نسخه حاضر، سلسله راویان حدیث به خاطر سهولت در امر مطالعه و همچنین برخی احادیث مشابه یا تکراری حذف شده‌اند، مگر این که ضرورت بازگویی داشته و یا حاوی نکته جدیدی بوده باشند.
«تفسیر فلسفی قرآن»
این کتاب نگاهی نقادانه به برداشت‌ها و تفاسیر فلسفی قرآن است. «تفسیر فلسفی» قرآن، یکی از گرایش‌های تفسیری (و نه روش تفسیری) است که مفسر آن فیلسوف بوده و بر مبنای ذوق و عقاید فلسفی خود که آنها را مسلم فرض کرده است به تفسیر آیات الهی می‌پردازد. این گرایش، به سه روش تطبیقی، تاویلی و تحلیلی انجام می‌پذیرد. تفسیر ابن سینا، بیان السعاده، تفسیر المیزان، مخزن العرفان و تفسیر المنار، برخی از تفاسیر فلسفی هستند که نگارنده به کتاب‌شناسی آنها پرداخته و علاوه بر آن، برخی از فیلسوفان مفسر را نیز معرفی کرده است.
«جامعه‌سازی قرآنی»
این کتاب مقالاتی در مورد اجرای عدالت و دگرگون‌سازی جامعه براساس قرآن بوده و شامل مقالات نماز، عدالت، دو نشانه جامعه قرآنی، احکام دین و اهداف دین، محورهای ضرورت اجرای عدالت، تعریفی برای عدالت از کتاب اصول کافی، مقدمه‌ای بر شناخت دعا، اتحاد جماهیر اسلامی است.
«سیمای حضرت زهرا(س) در قرآن»
این کتاب مشتمل بر آیاتی از قران کریم است که در حق، فاطمه زهرا(س)، چه به صورت تنزیل یا تفسیر یا تاویل و یا تطبیق وارد شده است. احادیث ذیل هر آیه غالباً از منابع اهل سنت نقل شده است، ولی گاهی از منابع شیعی نیز نام برده میشود.
«غدیر در قرآن، قرآن در غدیر»
هدف اصلی کتاب، شناخت قرآن با غدیر و غدیر با قرآن است. نویسنده کوشیده است که در 1500 صفحه و در سه مجلد، این شناخت دوسویه قرآن و غدیر را در شش بخش توضیح دهد. بخش اول به آیات نازل شده در سراسر واقعه غدیر از مدینه تا مدینه اختصاص دارد که اقدامات پیامبر(ص) را از یک سو و اقدامات منافقین را از سوی دیگر در بر می‌گیرد.
بخش دوم کتاب موارد تفسیر قرآن در غدیر است که گاهی یک مفهوم به صورت کلی در سراسر قرآن، یا یک سوره کامل، یا یک آیه و یا اقتباس و استشهاد از یک آیه به صراحت تفسیر شده است. در بخش سوم مراحل حضور قرآن در واقعه غدیر به صورت نزول، تفسیر، استشهاد و یا اقتباس بیان شده است و بخش چهارم شامل فرمایشات رسول خدا(ص) در ایام غدیر درباره قرآن و عظمت آن و وظایف پیروان رسول خدا(ص) در قبال آن است.
بخش پنجم جمع‌بندی تحلیلی در ارتباط با نزول، تفسیر، دعا، زیارات و اجتماعات درباره یک آیه است که نتایج خاصی را در ارتباط با یکدیگر بیان می‌کنند. یعنی استنادهای گوناگون از آیات قرآن در ارتباط با غدیر و یا به عکس. در بخش ششم اتمام حجت‌های قرآنی غدیر در تاریخچه 1400 ساله بیان شده است، بدین صورت که استدلال‌ها، استنادها، استفاده از ابعاد گوناگون آیات قرآن در دعاها و و زیارات و یا شعرها و نثرها و همچنین کتاب‌های مستقل که پیوند غدیر و قرآن را مستحکم‌تر می‌کند به صورت یکجا تدوین شده و تقدیم علاقه‌مندان شده است.
از نکات بسیار مهم و قابل توجه در کتاب حاضر این است که آیات قرآنی احادیث و روایات با توجه به یکدیگر تحلیل شده‌اند و هیچ یک به تنهایی مورد تحلیل قرار نگرفته است. مباحث اعتقادی، تاریخی، تحلیلی، نتایج به دست آمده و ... همه و همه متکی به حدیث ثقلین بوده و برگرفته از تطابق قرآن و حدیث است.
«قرآن: برگرفته از آثار استاد حکیمی»
بخش آغازین کتاب با مقایسه قرآن و دین اسلام با دیگر ادیان الهی، با توجه به نقل قول دانشمندان گوناگون و به دور از غرض‌ورزی بدین نتیجه می‌رسد که اسلام محمدی به لحاظ یکتاپرستی و ... دینی، ساده و سلیس است که اگر پیروان دیگر ادیان بدان گرایش یابند نه تنها بدان راضی هستند، بلکه برای آنها گرایش به دیگر مذاهب باقی نمی‌ماند. نویسنده مقدمه یکی از دلایل ماندگاری و استحکام مسلمانان را قرآن می‌داند که تا هست، اسلام هست و استیلای علمی و مذهبی بر اسلام ممکن نیست و سپس برخی از ویژگی‌های منحصر به فرد قرآن را از خود قرآن نقل می‌کند. در بخش دوم نیز آموزه‌هایی از قرآن برای آگاهی نسل جوان ذکر شده است تا نمونه‌هایی از برتری‌های قرآن را در آموزه‌های آنها مشاهده کنند.
«قرآن نامه غدیر»
این کتاب نگرشی تحلیلی به آیات قرآنی درباره غدیر است که در قالب ادبی – اعتقادی تدوین شده است. پنج فصل این کتاب عبارت است از: غدیریان در آینه قرآن، دشمنان غدیر در قرآن، امامان پاک و مطهر غدیریان، تابلوهای بشارت به غدیریان، تابلوهای تهدید به مخالفان غدیر. فراتر از باور است که بیش از 300 آیه قرآن درباره غدیر است و در متن خطابه و نیز در طول سفر یک ماهه پیامبر(ص) نازل یا تفسیر شده و به آنها اشاره شده است. دریافت نتیجه گونه از آیات، استفاده نهایی از حضور آنها در جای جای غدیر است و پیامی که برای نسل‌های آینده به همراه دارد.
«معجزات جدید یا اعجاز علمی قرآن»
کتاب حاضر به بررسی و تحقیق در آیاتی از قرآن می‌پردازد که معجزه بودن‌شان از طریق یافته‌های علمی جدید به اثبات رسیده‌اند. در این آیات عموماً مسائلی مرتبط با جهان طبیعی و مسائل کیهان‌شناختی و زیستی مطرح شده‌اند که به تدریج توسط علوم گوناگون به اثبات رسیده‌اند. مولفان این کتاب مجموعاً چهارده آیه از آیات قرآن را مورد بررسی لغوی و دینی قرار داده‌اند، آنگاه درباره اعجاز علمی هر آیه توضیحاتی را به توجه به علوم گوناگون ارائه کرده‌اند.
«واقعه قرآنی غدیر»
در کتاب «واقعه قرآنی غدیر» به انگیزه نشان دادن قرآنی بودن غدیر، با تدوین صورت کاملی از واقعه غدیر خم، این ادعا به اثبات رسیده که غدیر یک ماجرای آمیخته با قرآن بوده و این در همه فراز و نشیب‌های ماجرا قابل اثبات است.
«بیان الفرقان فی توحید القرآن»
کتاب حاضر اولین مجلد از دوره 4 جلدى بیان‌الفرقان است. مؤلف این دوره کتاب، در راه بیان اعتقادات اسلامى و تفاوت آن با اعتقادات فلاسفه و عرفا بر آن بوده است که اعتقادات صحیح را از منظر قرآن بیان کند؛ از این رو مجلدات کتاب را این گونه تنظیم کرده است:
بیان الفرقان فى توحید القرآن، که در آن به توحید قرآنى و تفاوت آن با توحید در اصطلاح فلسفى و عرفانى پرداخته است.
بیان الفرقان فى نبوة القرآن که در آن به مسئله وحى و نبوت از منظر قرآن و پاسخ به شبهات منکرین نبوت و ... مى‌پردازد.
بیان الفرقان فى معاد القرآن نیز مبحث معاد قرآنى و تفاوت آن با معاد عرفانى و فلسفى را مطرح مى‌کند.
بیان الفرقان فى میزان القرآن نیز در تبیین عصمت و امامت بوده و نقد کتاب «القسطاس المستقیم» ابوحامد غزالى است.
مجلد پنجم از مؤلف درباره غیبت و رجعت و شفاعت بر اساس روایات است.
مؤلف که خود از اساتید حوزه علمیه مشهد بوده است، ضمن بحث و تدریس آراء فلاسفه و عرفا، بر آن بوده است که نظرات آنها را به چالش بکشد و بیان دارد که صراط مستقیم قرآنى با راه مکتب‌های به وجود آمده در طول تاریخ به ویژه فلسفه و عرفان متفاوت است.
«شیعه در قرآن»
این کتاب ارتباط مستقیم برخى از آیات را با شیعه و شیعیان بیان مى‌دارد. 32 آیه به همراه احادیثى در ذیل هر کدام که برگرفته از منابع اهل سنت است به عنوان سند حقانیت شیعه از کتب مخالفان آنها مطرح شده است. کتاب حاضر یک مقدمه به دو زبان فارسى و عربى در اهمیت توجه به مسیر هدایت انسان از سوى خداوند در آیین اهل بیت(ع) به سوی فرمایشات رسول خدا(ع) در خطبه غدیر دارد.
«تثلیث در قرآن و عهدین»
این کتاب تحت عناوین کلی اصطلاح‌شناسی تثلیث، تثلیث در ادیان قبل از مسیحیت، سیر تاریخی تثلیث، نظریه تثلیث در عهدین، عقل و تثلیث و تثلیث در قرآن گرد آمده است. در این کتاب ابتدا کوشش شده تا معنای صحیحی از اصطلاح تثلیث در اندیشه مسیحی ارائه شود، آنگاه ریشه‌های باستانی این باور بنیادین مسیحی در ادیان ابتدایی جستجو شده و داستان چگونگی ورود این اعتقاد به دنیای مسیحی و تثبیت آن به عنوان باور اصلی جهان مسیحی با عنایت به این که این مفهوم در کتاب مقدس و کلیسای اولیه ریشه ندارد، بیان شود.
محمد کاشانی در گام بعدی کاشانی کوشش کرده است تا جایگاه این مفهوم در اندیشه مسیحی را تبیین کند. نگارنده بر آن است که هیچ آیه‌ای در کتاب مقدس در تایید باور به تثلیث وجود ندارد، از این رو تک‌تک آیاتی که در خصوص تثلیث مورد استناد واقع شده است، با استفاده از خود کتاب مقدس رد می‌شوند.
«با هم قرآن بخوانیم از گونه‌ای دیگر»
نویسنده بر آن است که با عبارت «از گونه‌ای دیگر» مخاطبان را به فکر وادارد که: چگونه قرآن بخوانیم؟ فصل‌های گوناگون کتاب، گویای نگاهی عمیق به قرآن است که از سوی عالمان به قرآن یعنی امامان معصوم(ع) مطرح شده است.
کلام پیامبر(ص)، سخنان علی(ع) از جمله در نامه 31 نهج البلاغه و احادیث دیگر امامان معصوم (ع) ما را بر آن می‌دارد که قرآن را با تأویلش بخوانیم، اما نه هر تأویل و نه هر تفسیر. پس از مقدمه نسبتاً مفصل، فرق تأویل و تفسیر و اهمیت تاویل مطالب آغازین کتاب است. در ادامه مطالب فصلی درباره تأویل از سرچشمه نور و تأویل از مرداب ظلمت با نمونه‌های قابل توجه مطرح شده که در اینجا می‌آموزیم که هیچ کس به جز ائمه(ع) حق تأویل ندارند و بقیه فقط باید در قرآن تدبر کنند. فصل قلب‌ها و تأویل‌ها، ما را با راه‌های نفوذ القائات شیطانی آشنا می‌کند. فصل آخر کتاب نیز احادیثی در تأویل آیات مربوط به دوران غیبت، زمان ظهور امام زمان(ع) و دوران رجعت و همچنین مطالبی در مورد عقاید آنها نقل کرده است.
«مجموعه 11 جلدی الحیاه»
«الحیاة» مجموعه‌ای از آموزه‌های سپیده‌گشا، زندگی‌ساز و عزت‌آفرین «ثقلین» است. برای رسیدن انسان به «حیات طیبه» و ره سپردن در «صراط مستقیم» و «طریق اقوم». «الحیاة» جمع و تدوین محض آیات و روایاتی چند در ذیل عناوین نیست، بلکه برنامه‌ای است «پیشرو» و جهت‌دهنده به سوی حق؛ بازکننده گره‌ها و گشاینده درب‌ها بر پایه «جهان‌بینی و ایدئولوژی» برگرفته شده از تمامت معارف دین.
