از پژوهش در سایه فردوسی تا ترجمه تفسیرگونه قرآن در آثار محمدجعفر یاحقی

به گزارش ایکنا، آیین نکوداشت مقام فرهنگی، ادبی و علمی محمدجعفر یاحقی، فردوسی‌پژوه معاصر و عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی، یکشنبه ۲۷ مهرماه با حضور و سخنرانی جمعی از استادان و پژوهشگران برجسته زبان و ادبیات فارسی همراه با قرائت پیام وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی از سوی نیکنام حسینی‌پور، مشاور وزیر فرهنگ، در تالار اجتماعات شهید مطهری (ره) انجمن آثار و مفاخر فرهنگی برگزار شد.

در آغاز این مراسم، محمود شالویی، رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی طی سخنانی اظهار کرد: دکتر یاحقی چهره‌ای شناخته‌شده در عرصه فرهنگ و ادب ایران است که سالیان طولانی در سپهر ادبی کشور به تحقیق و پژوهش و نیز تربیت شاگردانی فاضل و محقق اهتمام ورزیده‌اند.

وی افزود: در دوره جدید مدیریت انجمن آثار و مفاخر فرهنگی نیز، دکتر یاحقی همواره در کنار انجمن بوده‌اند. از جمله، آیین نکوداشت باشکوهی برای مرحوم راشد محصل، استاد فقید پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و عضو شورای واژه‌گزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی به پیشنهاد ایشان برگزار شد که خودِ دکتر یاحقی نیز در برگزاری آن نقشی مؤثر و پررنگ داشتند.

استاد یاحقی از برجسته‌ترین چهره‌های معاصر در عرصه شاهنامه‌پژوهی است

مشاور وزیر فرهنگ در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به جایگاه والای علمی دکتر یاحقی در حوزه فردوسی‌پژوهی و شاهنامه‌پژوهی، گفت: استاد یاحقی از برجسته‌ترین چهره‌های معاصر در عرصه شاهنامه‌پژوهی است. آثار ارزشمند و تحقیقات گسترده ایشان درباره فردوسی و شاهنامه، افق‌های تازه‌ای را پیش روی پژوهشگران این حوزه گشوده است.

وی تأکید کرد: دکتر یاحقی در میان جامعه دانشگاهی خاصه دوستداران زبان و ادب فارسی چهره‌ای محبوب و مرجع به‌شمار می‌روند؛ چرا که هم دانش عمیق و دقیق در متون کهن دارند و هم نگاه امروزی و بینارشته‌ای به میراث عظیم فرهنگی ایران عزیز را ترویج می‌کنند.

رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی در پایان گفت: جایگاه علمی و فرهنگی دکتر یاحقی در جامعه ایران و جهان پارسی زبان، نتیجه سال‌ها پژوهش، تدریس و کوشش مستمر ایشان در زبان و ادب فارسی، به خصوص در شناخت و معرفی «شاهنامه» است؛ به‌گونه‌ای که نام ایشان امروز با پژوهش در «شاهنامه» و فردوسی شناسی پیوند خورده است.

نقش «یاحقی» در پاسداری از هویت ملی

غلامحسین مظفری، استاندار خراسان رضوی دومین سخنران این نشست بود. او در ابتدا گفت: دکتر محمد جعفر یاحقی دانشمندی که نامش نه تنها در ساحت علم بلکه در حافظه‌ فرهنگی مردم این سرزمین، به احترام و ستایش آراسته است. اگر خراسان را بنا به قول اهل نظر خاستگاه زبان فارسی و خیمه گاه حکمت و عرفان ایرانی اسلامی بدانیم، بی تردید استاد یاحقی از زمره وارثان راستین این میراث سترگ است.

وی تأکید کرد: استاد یا حقی هم در خراسان بالیده و هم سال‌ها در خدمت دانشگاه و فرهنگ این دیار بوده است. او خراسان را نه فقط زیسته بلکه بازخوانی باز تعریف و باز آفرینی کرده است؛ با قلمش، با تدریسش، با آثارش و با نگاه عمیقش به هویت تاریخی و فرهنگی این سرزمین.

استاندار خراسان رضوی افزود: در روزگار ما که گاه حافظه تاریخی نسل‌ها با غبار فراموشی و هجمه رسانه‌ها روبه روست، نقش استادانی، چون دکتر یاحقی در پاسداری از زبان و ادب فارسی و هویت ملی ایرانیان حیاتی است.

وی در پایان گفت: دکتر یاحقی با پژوهش‌های درخشان خود در حوزه فردوسی شناسی، شاهنامه پژوهی، متن پژوهی، سبک شناسی و فرهنگ نگاری صرفاً آثار علمی تولید نکرده بلکه ستون‌هایی برای بنای هویت ملی و فرهنگی ایرانیان پی ریزی کرده است.

منش والای فرهنگی و اخلاقی «یاحقی»

در ادامه این مراسم اصغر دادبه، چهره ماندگار و استاد بازنشسته دانشگاه علامه طباطبایی طی سخنانی گفت: اگر از دانشجویان درباره جایگاه و اهمیت دکتر یاحقی بپرسید، معمولاً می‌گویند ایشان استادی ممتاز و بزرگوارند که از هیچ کمکی به دانشجویان، چه ایرانی و چه خارجی، دریغ نمی‌کنند. هرگاه دانشجویان از ایشان بخواهند تا آنان را به مجامع علمی معتبر جهانی معرفی و رهنمون شوند، با کمال میل همکاری می‌نمایند. این روحیه علمی و انسان‌دوستانه، نشانگر منش والای فرهنگی و اخلاقی دکتر یاحقی است.

وی در بخش دیگری از سخنان خود، اظهار کرد: در روزگار ما باید با دقت و ژرف‌نگری به تاریخ و فرهنگ خود بنگریم؛ زیرا کیان ایران و میراث فرهنگی این سرزمین همواره در معرض تعرض و تهاجم بوده است. متأسفانه در دوران معاصر، ستیز با زبان فارسی و فرهنگ ایرانی گاه رنگ و لعاب روشنفکری به خود گرفته است. با این همه، نباید از این خطر غافل شویم.

وی تأکید کرد: لازم است کودکان و نوجوانان ما از همان آغاز با قله‌های رفیع ادب فارسی، چون سعدی، حافظ و دیگر بزرگان فرهنگ ایران آشنا شوند. امروز از هر سو دشمنی با فرهنگ ایران دیده می‌شود، اما ما باید با صبر، حوصله و تدبیر، روش‌های مقاومتی نو و مؤثری به کار گیریم تا فرهنگ ایران عزیز در برابر این هجمه‌ها حفظ و پاسداری شود.

در ادامه پریسا سیمین مهر به نقالی براساس شاهنامه فردوسی پرداخت و محسن کریمی برنامه هنری نوازندگی دوتار و آواز ایرانی را برای حاضران اجرا کرد.

نگاهی به چند اثر از آثار محمد جعفر یاحقی

علی اشرف صادقی، عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی چهارمین سخنران این آیین بود. وی طی سخنانی به چندعنوان از آثار محمدجعفر یاحقی اشاره کرد و گفت: این آثار که از متون ادبی و تفسیری قرون گذشته به‌شمار می‌آیند، در گروه فرهنگ‌نویسی فرهنگستان زبان و ادب فارسی با دقت و توجه علمی مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته‌اند. نخستین اثر، تصحیح کتاب تفسیر ابوالفتوح رازی با عنوان روض‌الجنان و روح‌الجنان فی تفسیرالقرآن است؛ اثری ارزشمند از قرن ششم هجری که دکتر یاحقی با همکاری دکتر محمدمهدی ناصح آن را تصحیح کرده‌اند. این تصحیح، بهترین نسخه موجود از این کتاب است که هم از نظر متن و هم از نظر حواشی، قابل استفاده و بسیار سودمند است و فواید زبانی فراوانی دارد.

وی افزود: دومین اثر، ترجمه‌ای تفسیرگونه از قرآن کریم است که به تفسیر شنقشی شهرت دارد. در این اثر، واژه‌هایی به کار رفته که در هیچ کتاب دیگری یافت نمی‌شود و از این رو، از نظر زبان‌شناسی و واژه‌پژوهی بسیار ارزشمند است.

صادقی یادآور شد: سومین اثر دکتر یاحقی، فرهنگ‌نامه‌ای است از تمامی قرآن‌های ترجمه‌شده، که از دیدگاه تاریخی و زبانی اهمیت فراوان دارد. در این فرهنگ‌نامه، واژگان فراموش‌شده فارسی وگونه‌های گوناگون تلفظ آن‌ها گردآوری شده است؛ اثری که می‌تواند منبعی غنی برای پژوهش‌های زبان فارسی و تاریخ زبان به شمار آید.

ذکر خاطراتی از «یاحقی» در دانشگاه فردوسی

در ادامه مهدی محبتی، عضو هیئت علمی دانشگاه زنجان به ایراد سخن پرداخت و گفت: دکتر یاحقی نقشی ممتاز در پیاندازی و پاگیری دانشکده ادبیات مشهد و دست‌گیری و خوانش و آورش و آموزش و پرورش استادانش داشت و با سنی نه چندان زیاد در میان نسل اول دانشکده کار‌هایی کرد بی بدیل که باید روزی به تفصیل بیان شود.

وی در بخش دیگری از سخنان خود بیان کرد: در میانه دهه 60 بود که دکتر یاحقی نخستین محفل نثرخوانی را در دانشگاه فردوسی و در کلاس ۱۱ دانشکده ادبیات مشهد راه انداخت کلاسی طویل و بزرگ و پر از خاطره‌های نسل‌های پیاپی؛ همان کلاس جلوه‌گری‌های دکتر شریعتی و بسیاری دیگر.

استاد دانشگاه زنجان ادامه داد: من هم یک بار متنی خواندم. چشمان دکتر درخشید و بارقه امید در دلم جوشید. این محفل پناهگاه همه قلم به دستان و قلم دوستان بود و دریغ که زودازود جمع شد؛ اما در همان مدت اندک، اثر‌ها گذاشت بر دل‌ها و دیده‌ها و دست ها.

محبتی در پایان گفت: اگرچه تألیف کتاب و مقاله امری بایسته است، اما حیات علمی شرطی دیگر هم دارد و آن تکریم شعائر علمی و ایجاد حلقه‌های دوستی و تأسیس مراکز معرفت‌گستری و شاگردپروری است.‌ ای بسا که رکن دوم بیش از نخستین در فراموشخانه تاریک تاریخ به روشنا و رونق علم کمک کند و دکتر یاحقی در حد توان و با توجه به روح زمخت روزگار، در این هر دو کار کوشیده است.

تألیفات و پژوهش‌های سترگ دکتر یاحقی

در بخش دیگری از این مراسم، غلامعلی حدادعادل، رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی به ایراد سخن پرداخت؛ طی سخنانی گفت: وقتی مسئولیت سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی و به اقتضای آن برنامه ریزی و تألیف کتاب‌های درسی را برعهده داشتم از دکتر یاحقی خواستم تا برای دانش آموزان رشته ادبیات و علوم انسانی یک کتاب درسی تاریخ ادبیات تألیف کند. او با خوش رویی پذیرفت و کتابی مفید و مناسب تألیف کرد که سال‌های طولانی کتاب درسی دبیرستانی بود و شاید هنوز هم موجود و معتبر باشد.

رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی در بخش دیگری از سخنان خود اظهار کرد: دکتر یاحقی در همۀ این سال‌ها از تدریس و پژوهش و تألیف و تصحیح نیز غافل نماند و کتاب‌های سودمندی به اهل علم و ادب تقدیم کرده است که به عنوان نمونه می‌توان از تصحیح جدیدی از تاریخ بیهقی با همکاری دکتر مهدی سیدی و نیز تألیف «فرهنگ اساطیر» نام برد. پژوهش‌های زبانی در ترجمه‌های قرآن به زبان فارسی با بهره گیری از خزانه نسخه‌های خطی کتابخانه آستان قدس رضوی که حاصل آن مجموعه سودمند و مفصل فرهنگنامه قرآنی است نیز یکی دیگر از کار‌های سترگ اوست.

در بخش پایانی این رویداد فرهنگی و ادبی، محمد جعفر یاحقی طی سخنانی با تقدیر از انجمن آثار و مفاخر فرهنگی به ذکر خاطراتی از گذشته و همکاری‌های علمی و پژوهشی خود با استادان برجسته زبان و ادب فارسی پرداخت.

در پایان، لوح سپاس و نشان زرین اجمن آثار و مفاخر فرهنگی و هدایایی از سوی فرهنگستان زبان و ادب فارسی، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، استانداری خراسان و برخی از نهاد‌های علمی و پژوهشی به محمد جعفر یاحقی اهدا شد.