لزوم تسلط بر قله‌های معنایی در تلاوت قرآن/ صوت و لحن در خدمت آیات باشد + فیلم

امین پویا، قاری بین‌المللی قرآن کریم در گفت‌وگو با کانون خبرنگاران نبأ وابسته به خبرگزاری ایکنا، در ابتدای گفت‌وگوی خود ضمن اشاره به لزوم و اهمیت وجود مقام معظم رهبری در میان جامعه قاریان به عنوان یک حامی و راهنما گفت: مقام معظم رهبری شاید بزگترین حامی قاریان قرآن در این کشور هستند و همیشه با بیانات و راهنمایی‌‌ها و راهکارهایی که به جامعه قرآنی می‌دهند، در راستای جهت‌دهی و هدایت آنها خیلی تأثیرگذار هستند، این رهنمود‌ها چه در رفتار و عملکرد قاریان قرآن و چه در بحث‌های فنی تلاوت قرآن، برکات بسیار زیادی را برای ما و جامعه قرآنی به بار می‌آورد.

تأکید مقام معظم رهبری بر مقوله انس با قرآن

وی افزود: در این چند سالی که بنده توفیق داشتم در محضر ایشان باشم و بیانات ایشان را از نزدیک بشنوم، چیزی که هرساله ایشان تأکید می‌کنند بحث انس با قرآن است که منتج به عمل قرآنی شود، ایشان تلاوت و انس با قرآن را زمینه تدبر در قرآن می‌دانند و واقعیت نیز همین است؛ اگر قاری قرآن فقط تلاوت کند و هیچ برداشت معنوی و معنایی و رفتاری از آیات قرآن نداشته باشد، به صورت صحیح از قرآن بهره‌برداری نکرده است؛ مطمئن باشید خیلی از مشکلاتی که در جامعه ما وجود دارد به دلیل رعایت نکردن احکام قرآن است.

این قاری بین‌المللی قرآن کریم در ادامه با ذکر جمله ای از مرحوم مجتهدی تهرانی اظهار کرد: من یاد یک جمله‌ای از مرحوم حاج‌آقا مجتهدی تهرانی(ره) افتادم که وی فرمود ما در ماه مبارک رمضان در شب‌های قدر قرآن را به سرمان می‌گذاریم و در عملکرد روزانه خودمان احکام را زیر پایمان می‌گذاریم؛ در آیات قرآن آمده است که «و من الناس من یعبد الله علی حرف». بعضی از مردم هستند که خدا را حرفی پرستش می‌کنند، به نظرم می‌آید که اگر واقعاً همین رفتارهای انسانی که مجموعه‌اش دین اسلام شده است را ما رعایت کنیم خیلی از مشکلات و بزهکاری‌های جامعه ما رفع خواهد شد.

سرگرم مادیات تلاوت نشوید

وی تصریح کرد: اگر قرآن را در ماه مبارک رمضان به سرمان می‌گذاریم در رفتارمان نیز اصول را رعایت کنیم، غیبت نکنیم، احکام حجاب، دروغ، غیبت و تهمت را نیز رعایت کنیم؛ تمام آن نقاط مشترک صحبت‌های حضرت آقا که صحبت‌های عمومی برای همه قاریان است حول این محور می‌چرخد که مبادا سرگرم مادیات تلاوت بشوید؛ حالا این مادیات منظورم صوت، لحن، تجوید وقف و ابتدا است؛ می‌فرمایند با این تلاوت قرآن ان‌شاء‌الله یک بابی تحت عنوان انس و تدبر با قرآن باز کنید؛ یک بحث فنی نیز ایشان هرساله برای قاریان قرآن مطرح می‌کنند چون خودشان نیز از قاریان قرآن بودند و هستند؛ امسال ایشان یک بحث فنی برای قاریان قرآن عنوان کردند که خیلی جالب بود.

پویا در رابطه با لزوم فهم درست آیات قرآن توسط قراء گفت: یک قاری قرآن اگر بخواهد خواندنش تأثیرگذار باشد، اول باید خود بداند چه چیزی می‌خواند؛ من همیشه این مطلب را در کلاس‌هایم برای شاگردانم مثال می‌زنم و می‌گویم اگر یک متن انگلیسی به شما بدهند، حروف و کلمات را خیلی راحت می‌خوانید، ولی وقتی متوجه نمی‌شوید، با لحن مناسبی نمی‌توانید بیان کنید؛ مثلاً من یک متن انگلیسی جلویم باشد و حروف و کلمات را بخوانم اما معنای جملات را ندانم.

لزوم شناسایی قله‌های معنایی در تلاوت قرآن

این قاری قرآن با ذکر مثالی در این مورد تصریح کرد: در این صورت مثلاً جمله خبری را خبری می‌خوانم، جمله پرسشی را نیز خبری می‌خوانم، جمله تعجبی را نیز خبری می‌خوانم، جمله احساسی را نیز خبری می‌خوانم یا همه را پرسشی یا جابه‌جا می‌خوانم؛ همچنین در آیات قرآن یک سری معانی است که به آن قله‌های معنایی گویند و شما باید آن‌ها را بشناسید و با صوت و لحن تند، تأکیداتی روی آن انجام دهید؛ حالا اگر من قله‌های معنایی آیات را ندانم، روی جاهای دیگری تأکید می‌کنم که منظور خداوند از بیان آیات آنجایی نیست که من از نظر صوتی و لحنی بر آن صحه و مایه می‌گذارم.

وی ادامه داد: یک داستان را نقل می‌کنم و در این داستان نتیجه می‌گیرم اما من می‌آیم همه داستان را می‌خوانم اما بر نتیجه تأکید نمی‌کنم یا اصلاً آن را نمی‌خوانم، یعنی منظور داستان اصلاً رسیدن به نتیجه است اما من چون معانی را نمی‌دانم آن قسمت نتیجه را اصلاً نمی‌خوانم. مثلاً من می‌گویم توانا بود هرکه دانا بود. به چند طریق می‌توانم این را بگویم مثلاً یکبار می‌توانم بر کلمه توانا تأکید کنم و یکبار می‌توانم بر کلمه دانا تأکید کنم. حالا منظور شاعر کدام است؟ خب این را من باید اشراف داشته باشم. یا اینکه مثلاً وقتی می‌گویم امروز هوا سرد است اگر بر امروز تأکید کنم یعنی اینکه شاید فردا اینطور نباشد.

لزوم تسلط معنایی در تلاوت قرآن

پویا در ادامه با اشاره به تسلط معنای و لزوم آن در تلاوت قرآن بیان کرد: این کلمات و جملات و واژه‌ها هرکدامشان وقتی گوینده‌اش تسلط معنایی داشته باشد می‌تواند آن را درست بیان کند وگرنه نمی‌تواند بیان درستی داشته باشد؛ یکی از راه‌هایی که می‌شود این را القاء کرد همین بحث معنا است؛ معنا را که بدانید شاید هفتاد هشتاد درصد راه را رفته‌اید؛ بعد از معنا باید ببینید لحن مناسب این معنی چیست؛ شما هیچکس را نمی‌بینید که در مجلس شادی، وقتی یک شعر شاد را می‌خواند با آهنگ غمگین بخواند اما وقتی من معنا را بلد نیستم و مسلط به آن لحن نیستم وقتی یک جایی شاد است لحن و ملودی مناسب آن را انتخاب نمی‌کنم، می‌بینید چقدر خنده‌دار می‌شود؟ یا اینکه یک شعر غمگین را با آهنگ شاد بخوانم؛ دانستن الحان و معانی قرآن و تمرین بر این‌ها خیلی کمک می‌کند.

وی تصریح کرد: این بحثی است که چند سالی است که جامعه ما با آن دست و پنجه نرم می‌کند و به نظرم مقوله‌ای است که بیشتر به آن باید پرداخته شود؛ شما وقتی یک بزرگی را می‌بینید به محضر یک آدم عالم جلیل القدر می‌رسید یا به محضر یک دانشمند می‌رسید چطور خودتان را آراسته می‌کنید؟ من برای اینکه به نمایشگاه قرآن بیایم و با ایکنا مصاحبه کنم سعی می‌کنم سر و وضعم مناسب باشد، لباس مناسب بپوشم، خوب بنشینم، خوب نگاه کنم و مؤدبانه صحبت کنم؛ این‌ها که جمع شود می‌گویند این آقا آدم باشخصیتی است؛ در تمام مکاتب دنیا هرکاری انجامش یک آدابی دارد. مثلاً ما می‌خواهیم غذا بخوریم هیچوقت دراز نمی‌کشیم سر سفره و غذا بخوریم بلکه می‌نشینیم، یا آداب دیگری رعایت می‌کنیم، بسم الله الرحمن الرحیم می‌گوییم، دستانمان را می‌شوییم، غذا را آهسته می‌خوریم، بعد از اتمام غذا، شکر خدا می‌کنیم، از کسی که غذا را تهیه کرده است تشکر می‌کنیم، این آداب غذا خوردن است.

توجه به رعایت آداب تلاوت قرآن از سوی قراء

این قاری قرآن در ادامه این مبحث به آداب اشاره کرد و گفت: وقتی با پدر و مادرمان صحبت می‌کنیم یک آدابی دارد، هرکاری انجام نمی‌دهیم وقتی با پدر و مادر صحبت می‌کنیم، شاید خیلی دوستانه و صمیمانه باشد اما حواسمان هست اساعه ادب نشود، حرفی نزنیم  که از ما ناراحت شوند، این‌ها آداب حرف زدن است، حتی‌الامکان تا جایی که ممکن است ما این احترامی که باید را قائل می‌شویم، وقتی می‌خواهیم تلاوت قرآن کنیم باید آداب آن را رعایت کنیم، من الان به عنوان قاری قرآن یعنی کسی که دارد آیات قرآن را برای مردم بیان می‌کند جای پیغمبر(ص) نشسته است، آداب آن را رعایت کنم؛ خیلی جایگاه بزرگی است.

وی ادامه داد: من دارم آیات قرآن را برای مردم می‌خوانم و تلاوت می‌کنم؛ من مأمور هستم این آیات را برای شما بخوانم و وظیفه‌ام این است که این آیات را برای شما بخوانم؛ نشستم جایی که پیغمبر و ائمه معصوم (ع) نشسته بودند، بنابراین باید مراقب رفتار و حرکاتم باشم؛ اگر شما بیایید صوت و لحن را که در اسلام سفارش شده است که قرآن را با صوت و لحن زیبا بخوانید اگر من بیایم این صوت و لحن را در خدمت آیات قرآن قرار دهم به جای اینکه به صورت ساده بگویم بسم‌الله الرحمن الرحیم. قل هو الله احد. با یک لحن دلنشینی این را بگویم چون از نظر صوتی لطیف‌تر است مردم دوست دارند این را گوش کنند.

صوت و لحن در خدمت آیات قرآن باشد

این قاری قرآن تصریح کرد: من آمدم این صوت و لحن را در خدمت آیات قرآن قرار داده‌ام؛ این خیلی خوب است اما اگر خدای ناکرده ما آیات را ببریم در خدمت صوت و لحن، این خوانندگی می‌شود، فساد در خوانندگی ایجاد می‌شود چون من هدفم از خواندن آیات قرآن بیان مفاهیم برای مردم نیست بلکه عرضه صوت و لحن و ملودی خودم است که متنش را از قرآن انتخاب کرده‌ام؛ این بسیار زشت است، حالا چون در فاز معانی و تلاوت قرآن نیستم که صوت و لحن را در خدمتش بگذارم و قشنگ برای مردم بگویم که لذت ببرند، چون اولویت من به رخ کشیدن صدا، لحن و تحریرهای خودم است دیگر فکر نمی‌کنم که من چه چیزی را می‌خوانم اگر یک متن عربی باشد و ابتهال باشد این ایرادی ندارد اما آیات قرآن یک شأنی دارد که شأنش باید مراعات شود.

از هر تحریری در تلاوت نمی‌شود استفاده شود

وی اظهار کرد: ببینید من الان دارم با شما مصاحبه می‌کنم، باید شمرده و سلیس صحبت کنم، به طوری‌که هرکس می‌شنود برایش قابل فهم شود. حالا اگر تند تند حرف بزنم یا با آهنگ صحبت کنم از آن سنگینی و متانت خودش می‌افتد. همه کارها من جمله آیات قرآن این حالت و این متانت و این معنویتش باید حفظ شود. همانطور که من در صحبت کردن با شما باید شفاف و ساده صحبت کنم، آداب تلاوت قرآن نیز همین است که من می‌خواهم قرآن را برای مردم بخوانم کاری نکنم که مردم حواسشان به صوت و لحن و تجوید برود و باید تلاوت به گونه‌ای باشد که مردم بگویند آیات قرآن را چقدر خوب می‌خواند نه اینکه چقدر تحریر بر آیات قرآن می‌زند؛ از هر تحریری در تلاوت قرآن نمی‌شود استفاده کرد؛ از هر لحنی که حالت طرب به خودش بگیرد نمی‌شود استفاده کرد، از هر آهنگ و ریتمی نمی‌شود استفاده کرد چرا که ریتم خاصی که باعث بشود آیات از حالت سنگینی و متانت خارج شوند مناسب نیست و نباید استفاده شود، اصل آیات قرآن است و بقیه در خدمت آن هستند.

پویا اظهار کرد: تلاوت‌های شاذ نیز به همین صورت است، حالا درست است که گفته‌اند اختلاف قرائات هست و جامعه قرآنی در کل دنیا اتفاق نظر دارد به اینکه از بین هفتاد هشتاد نوع تلاوت که ـ  در قرن پنجم هجری ابن مجاهد این کار را انجام داد ـ هفت قرائت برگزیده شده است و همه نسبت به آن اتفاق نظر دارند، که این‌ها نسبت به بقیه قرائات صحیح‌تر است، می‌دانید که تلاوت قرآن را زمانی که به صورت مکتوب به بلاد اسلامی فرستادند به صورت خط کوفی بوده است و این خط زیر و زبر یعنی فتحه، کسره، ضمه و تنوین نداشته است.

به چه تلاوت‌هایی، تلاوت شاذ می‌گوید

وی ادامه داد: یک قرآن را یمن، یکی را شام، یکی را عراق و یکی را ایران فرستادند؛ از آنجایی که این قرآن‌ها زیر و زبر نداشته است هرکسی آن را به لهجه خودش می‌خوانده است مثلاً لهجه خوزستانی، با لهجه عربای عربستان، با لهجه مصر، با لهجه سوریه، با لهجه یمنی، با لهجه اماراتی همه تفاوت می‌کند؛ قرآن را هرکسی با لهجه خودش خوانده است، آنقدر این اختلافات زیاد شده است که هفتاد تا صد نوع تلاوت قرآن می‌کردند؛ آمدند این‌ها را جمع‌بندی کردند و گفتند این هفت مورد مقبول و درست‌تر است؛ با واسطه‌های بهتری به پیغمبر اسلام(ص) می‌رسد، غیر از این هفت تا ده مورد، بقیه تلاوت‌ها را شاذ می‌گویند و می‌گویند نباید خوانده شود زیرا آن‌ها سند درستی برای خواندنش نیست.

این قاری قرآن تأکید کرد: آن اقوال معروف را این‌ها جمع کردند و بقیه تلاوت‌ها را گفتند چون از نظر سندی، سند محکمی ندارد این‌ها خوانده نشود بهتر است چه بسا که معانی آیات را عوض می‌کند و با تفاسیر شیعی و بعضاً تفاسیر اهل تسنن کاملاً تفاوت دارد؛ به همین دلیل گفتند این‌ها شاذ است و نباید خوانده شود چون سند محکمی ندارد؛ حالا کسی بیاید از بین این ده قرائت،  شاذ هم بخواند، من دلیلی برای اینکار نمی‌بینم.

وی ادامه داد: خیلی از قاریان هستند که به همین یک قرائت حفص از عاصم یا تلاوت ورش یا قرائت حمزه اکتفا می‌کنند و همین‌ها را تا آخر می‌خوانند چون احساس می‌کنند این‌ها از بقیه قوی‌تر است و اصلاً احتیاجی نیست بقیه را بخوانیم؛ حال آن‌ها یک علم است که باید داشته باشیم ولی اگر کسی از بین تلاوت‌های خوب یک تلاوتی که اختلاف نظر روی آن است را انتخاب کند که با تفاسیر شیعیان و اهل تسنن جور در نیاید و یک فساد در معنا به وجود آورد، این خیلی بد است و به همین دلیل است که نباید خوانده شود.

حق‌القدم به گونه‌ای نباشد که هزینه گزاف مانع از شنیدن قرائت قرآن توسط مردم شود

پویا در ادامه ضمن اشاره به بحث حق‌القدم قاریان قرآن بیان کرد: در بحث حق القدم قاریان قرآن باید گفت در ایران خیلی قابل بحث نیست چرا که اهمیت زیادی ندارد و یک مسئله شخصی است؛ ولی قاریان قرآن باید مواظب باشند که از حد نگذرد، یعنی بعضی اوقات این حق‌القدم یا هزینه‌ای که می‌گیرند برای وقتی است که قاری می‌گذارد نه برای تلاوت قرآن چرا که هدیه تلاوت قرآن با خدا است.

وی یادآور شد: کسی نمی‌تواند بگوید که تلاوت قرآن چه قدر می‌ارزد، می‌توانند بگویند که این وقتی که شما گذاشتی مثلاً انقدر می‌ارزد و ما انقدر به شما هدیه می‌دهیم؛ به نظر می‌آید قاریان قرآن تا جایی که ممکن است هرچند شرعاً ایراد ندارد اما حتی المکان نبلغی طی نکنند بهتر است ولی خب طی کردنش نیز ایراد ندارد ولی باید تقوا را رعایت کنند؛ طوری نشود که بخاطر هزینه گزاف، مردم از شنیدن صوت و لحن یک قاری از آیات قرآن محروم شوند.