مدارا و نفی خشونت، ترجیع‌بند زندگانی پر‌واقعه مولای متقیان بود

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، سیدرضا صالحی‌امیری، رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران به مناسبت شهادت امام علی(ع) یادداشتی با عنوان «امام علی(ع)، مظهر مدارا» را منتشر کرده است که در ادامه از نظر می‌گذرد:

«لیالی قدر، زیباترین شب‌های خدا فرا رسیده است؛ شب‌هایی ارزشمند‌تر و بالاتر از هزار ماه، شب‌های بندگی ما و بنده‌پروری حضرت دوست؛ شب‌هایی که ملائک آسمانی، فوج فوج به میان ما زمینی‌ها می‌آیند تا گرهی از کار فروبسته گشوده شود. شب‌های دعا و نیایش، شب‌های خلوت کردن با خدا و اظهار عجز به محضر او. شب‌های سرنوشت و تقدیر و تغییر.

شب‌های راز و نیاز با محبوب و طلب استغفار از او و امید رهایی از قید و بندهای نفسانی. و شب‌های علی(ع) این انسان کامل؛ شب و علی دو یار دیرین‌اند. علی که سراپا نور است و مظهر روشنایی، با شب و تاریکی آن انس و الفتی عمیق دارد. شب‌های علی(ع)، شب‌های نجواهای عاشقانه است، آنچه را چشمان او در روز از زشتی‌ها و ناپاکی‌های روزگار دیده، در دل شب تاریک با زلال اشک و آه شست‌وشو می‌دهد و ناراحتی‌اش را فقط به چاه می‌گوید.

زبان امام علی(ع) زبان شکایت و گلایه نیست، زبان وفق و مداراست. علی(ع) مظهر مداراست. از همان روز که حق خلافتش نادیده انگاشته شد، تسامح و مدارا با مخالفان را به تقابل با آنان ترجیح داد و خانه‌نشینی اجباری را پذیرفت، اگر چه مسند خلافت حق او بود، ولی امیرالمومنین برای احقاق این حق علاوه بر آنکه در مقابل مخالفان صبر و مدارا کرد، حتی در امر حکومت و اداره امور مسلمین به مقابله برنمی‌خاست. رویکرد بزرگمرد تاریخ، خشونت و مقابله نبود، اگر هم گلایه‌ای از پایمال شدن حق خود داشت، آن را در دل شب که همگان در خواب هستند با معبود خویش و با زبان راز و نیاز مطرح می‌کرد.

امام علی(ع) بر این باور است که حتی از حق الهی خویش، مادامی که مردم نخواهند، باید درگذشت. سال‌ها بعد که مردم با اجتماع در اطراف خانه محقر حضرت او را دعوت به خلافت مسلمین می‌کنند، باز هم امام علی(ع) این نکته را یادآور می‌شود که تنها به خاطر خواسته مردم دعوت را می‌پذیرد وگرنه دنیا نزد او از عطسه بز هم پست‌تر است. مدارا و نفی خشونت، ترجیع‌بند زندگانی پر‌واقعه مولای متقیان است.

زمانی که نابخردان جاهل، در حق همسر گرامی علی(ع) و یادگار رسول خدا جفاهای نابخشودنی روا می‌دارند، باز هم مشی مولا، سکوت و صبر است. علی که قربانی کینه‌های مخالفان اسلام و رسول خدا بود، در مقابل همه ناجوانمردی‌ها، مصلحت اسلام و امور مسلمانان را در تحمل و مدارا و نفی خشونت می‌دانست و خود از نخستین قربانیان خشونت و افراطی‌گری شد. عجیب است که در این وضعیت هم باز کلام و عمل امام علی(ع) وفق و مداراست.

جمله معروف آن حضرت در قبال خوارج که با برداشت‌های غیرمنطقی، نخستین خشت‌های بنای انحراف را گذاشتند، فوق تصور انسان است. حضرت در مورد خوارج می‌فرماید: «اخواننا بغوا علینا» (اینها برادران ما بودند که علیه ما شورش کردند) این حد از مدارا و گذشت فقط مختص آن حضرت است. در توصیف کسانی که کمر به جنگ با او بسته‌اند و شمشیر به رویش کشیده‌اند، لفظ «برادر» را به کار می‌برد و همین امام و پیشواست که با فرق شکافته در بستر مرگ، مدارا با قاتل خویش را به فرزندش امام حسن(ع) توصیه می‌کند.

این همه مدارا و این مقدار کرامت، چه دلیلی می‌تواند داشته باشد؟ مسلماً مولای متقیان روزگار امروز ما برایش همچون آینه مجسم بود و آتش اختلاف بین مسلمین را می‌دید که سراسر زندگی خویش را به زیور وفق و مدارا و نفی خشونت آراست. او می‌دانست که روزگاری فرا می‌رسد که در عزیزترین شب‌های خدا کودکان و آوارگان یمنی که قربانی جنگ‌افروزی و ظلم و ستم زیاده‌خواهان شده‌اند، از تکه نانی برای خوردن و جرعه آبی برای نوشیدن هم محروم هستند. پس در دل شب کوله‌بار نان و خرما را بر دوش می‌گرفت و در کوچه‌های تاریک، به غمخواری یتیمان و بی‌کسان می‌شتافت.

او می‌دانست که در روزگار ما چهره رحمانی اسلام به غبار خشونت و افراطی‌گری آلوده خواهد شد و گروهی با نام و ادعای اسلام، زشت‌ترین و پست‌ترین اعمال انسانی را علیه بندگان خدا انجام خواهند داد. به همین دلیل در نامه به مالک اشتر او را به رعایت حقوق همه انسان‌ها با هر دین و آیینی توصیه می‌کند: «چرا که آنها یا برادر و هم‌کیش تو هستند یا همچون تو آفریده پروردگارند».

او می‌دانست که در روزگار ما عده‌ای به نام «عدالت» بیشترین دست‌درازی به بیت‌المال و تضییع حقوق ملت انجام خواهند داد، به همین سبب بر برابری حاکمان و متولیان امر با عموم مردم تاکید می‌کرد و دست چپاولگران حقوق مردم را در دوره خلافت خود از افزون‌خواهی و رانت‌خواری کوتاه کرد و علی آگاه بود که در روزگار ما قدرت‌های برتر با اعمال معیارهای دو‌گانه، ظلم و ستم بر کشورهای مستقل خواهند کرد و در مقابل تضییع حق و کرامت انسانی رفتار دوگانه‌ای بروز خواهند داد. این چنین بود که در وصیت به امام حسن(ع) فرمود: «آنچه را بر خود می‌پسندی، بر دیگران هم بپسند و آنچه را بر خود روا نمی‌داری، بر دیگران هم روا مدار». کلام و رفتار امام علی(ع)، زبان و رفتار اخلاقی و توأم با مدارا و همنوایی است.

پس اگر معتقدیم مولا و پیشوای ما، آن امام همام است، باید در مسیر حرکت اخلاقی و فضیلت‌گرایانه او حرکت کنیم. امام علی(ع) که هم دغدغه دنیای اسلام را دارد و همزمان دغدغه کشیدن خلخال از پای دختر یهودی او را تا سر حد مرگ می‌آزارد. این چنین است که همه آزادگان جهان با هر گرایش و آیینی، شیفته امام علی(ع) می‌شوند، چرا که وی با همه مظلومان و بی‌کسان همدلی و همزبانی می‌کند.

نیاز جامعه امروز ایران هم برای گذر از آسیب‌های مبتلا‌به آن که در اثر برخی انحراف‌ها، بداخلاقی‌ها و کج‌سلیقگی‌ها فراگیر شده، بازگشت به مسیر اخلاق، پرهیز از خشونت و وفق و مدارا با یکدیگر است که اگر چنین شود همدلی و همزبانی که شعار سال است، محقق خواهد شد. در این شب‌های عزیز و شب‌های استجابت دعا از خدای علی(ع) بخواهیم که قلوب تمام کسانی را که دل در گروی اسلام و نظام دارند به همدیگر نزدیک کند و رخت بیماری نفاق و تفرقه و دروغ را از میان ما برچیند.»