جایگاه موضوعات دینی در هنر نمایش
گروه هنر: تئاتر دینی در کشور ما تنها پس از انقلاب شکل گرفت، چون تا قبل از آن تنها تعزیه بود که به این دست موضوعات توجه داشت.
در هنر نمایش موضوعات دینی یکی از اصلی‌ترین موضوعات در خلق نمایشنامه‌های بزرگ است. این گرایش نیز قدمتی دیرین دارد، حتی تعدادی از این نمایشنامه‌ها آیینی هستند و برخی دیگر تاریخی یا معاصر هستند. توجه به موضوعاتی دینی در هنر نمایش به ویژه در غرب ربطی به دوره خاص ندارد، بلکه از رنسانس گرفت، تا مدرنیسم و پست مدرنیسم باز هم می‌توان چنین کارهایی را در هنر نمایش مشاهده کرد.
اما در کشور ما تمایز در زمان قاجار بود که شکل گرفت. این اتفاق نیز نشئت گرفته از سفری بود که ناصرالدین شاه به فرنگ داشت. وی با دیدن چنین نمایشنامه‌ای در فرنگ به اندازه‌ای تحت تاثیر این هنر قرار گرفت که حاصل آن قرار گرفت که تکیه دولت را ساخت که در آن هنر تعزیه شکل گرفت، البته پیشتر در دوران آل بویه یا صفویان هم می‌شد گرایشاتی از هنر نمایش را در سوگواری اباعبدالله(ع) مشاهده کرد، اما این توجه در زمان ناصرالدین شاه بود که شکلی منسجم به خود گرفت.
جدا از ساختار بومی و سنتی تئاتر در حوزه تئاتر معاصر و مدرن هم باید بگویم که تنها پس از پیروزی انقلاب اسلامی بود که ما توانستیم کارهای دینی ارائه دهیم، زیرا قبل از انقلاب به ویژه در دوره پهلوی تنها موضوعی که در نمایشنامه‌ها اهمیت نداشت موضوعات دینی بود، اما با پیروزی انقلاب اسلامی پرداختن به مفاهیم اسلامی و قرآن به شکلی جدی مورد توجه قرار گرفت.
البته نگاه به موضوعات دینی در تئاتر بعد از انقلاب هم اقسام مختلف دارد. در شکل اول که به نوعی به آن گرایش اصلی نیز می‌گویند زندگی شخصیت‌های مذهبی دستاویز ساخت کارهای نمایشی می‌شود. برای مثال روایتی گوشه‌ای از زندگی حضرت فاطمه(س) خود نمودی از نمایش مذهبی در کشورمان است. قسم دیگر نمایش به موضوعات دینی بر می‌گردد، یعنی مضمونی یا پیامی دینی و قرآنی مد نظر باشد. برای نمونه وقتی در کار مبحث حج مطرح می‌شود، نمایشی دینی خلق شده است.
جدا از این دو ریکرد رایج، قسم دیگری نیز در تئاتر کشورمان وجود دارد که از آن به عنوان تئاتر دفاع مقدس نام می‌بریم. این شکل از کار همانند سینما، مختص به خودمان است، یعنی حتی می‌توانم به این شکل از این کار، تئاتر ملی نیز بگویم. درباره دلیل جا دادن این شکل از کار در حوزه آثار دینی نیز باید گفت که آموزه‌هایی که در هشت سال دفاع مقدس مطرح می‌شود به هیچ وجه جدا از موضوعات اسلامی نیست و نمی‌توان آن را جدا از تجربه‌های دینی در هنر نمایش محسوب کرد.
در حوزه کارهای دینی، آسیبی جدی وجود دارد که بسیار آزار دهنده است. این مسئله نیز تنها مختص به تئاتر نمی‌شود، بلکه در دیگر بخش‌های هنر نیز وجود دارد. دلیل این امر نیز مشخص است. حکومت ما بر پایه دین استوار است. این ویژگی سبب شده، برخی از منفعت‌طلبان از این موضوع سوء استفاده کنند و با کارهای سطحی بخواهند از این موضوع به نوعی جیب خود را پر کنند. برای همین آثار شعاری و سطحی در این حوزه رواج پیدا می‌کند، اتفاقی که در تئاتر ما می‌توان نمونه‌های وافر آن را مشاهده کرد.
نکته تاسف‌آورتر این است که معمولاً به این دست افراد نیز بها داده می‌شود. دلیل این اتفاق نیز فریب کاری‌های آنهاست. این اتفاق همان طور که پیشتر گفته شد سبب پایین آمدن کیفیت کارها شده است، اما آسیب جدی زمانی است که این افراد این اجازه را از هنرمندانی می‌گیرد که در این حوزه مسلط هستند، اما شرایط کار برایشان مهیا نیست.
در حوزه تئاتر دینی در کشور ما مشکل جدی دیگری نیز وجود دارد. آنهم این‌که ممیزی اجازه خلق نمایشنامه‌های خوب را در این حوزه گرفته است. این معضل نیز به هیچ وجه سیاسی نیست، بلکه نشئت گرفته از طرز فکر مدیرانی است که در مقاطع خاص هدایت هنر را برعهده می‌گیرند. آنها فکر می‌کنند که برخی کارهای نواندیشانه در حوزه نمایشنامه دینی نوعی انتقاد به دولت است، در صورتی که این قبیل کارها می‌تواند به نوعی هدایت‌گر فرهنگ و هنر نیز باشد.
شاید در این میان عده‌ای سوال کنند که ما جشنواره‌های مختلفی را با موضوعات دینی در تئاتر دینی برگزار می‌کنیم، پس چگونه است که نتوانسته‌ایم این حوزه موفقیت‌های لازم را کسب کنیم؟ جواب این سوال مشخص دارد. همان گونه که در سینما جشنواره‌های متعددی با محوریت دین وجود دارد در تئاتر نیز چنین کارهایی موجود است، البته این رویدادها کارهای سفارشی هستند که تنها برای پر کردن رزومه مدیران یا مسئولان هنری برگزار می‌شود، والا باید ما شاهد خلق نمایشنامه‌های فاخری در این حوزه باشیم. برای نمونه به زودی جشنواره رضوی برگزار می‌شود که در آن به تئاتر نیز پرداخته می‌شود، اما آیا تا به امروز کار فاخری با محوریت امام رضا (ع) داشته‌ایم که پس از سال‌ها از آن به عنوان یک شاهکار نام ببریم؟
در انتهای مطلب باید تنها به افسوس اکتفا کرد، چون داشته‌های تاریخی و معنایی ما در حوزه دینی بسیار زیاد است، اما دست‌مان در نمایشنامه‌نویسی تهی. برای رفع این معضل نیز نمی‌توان به راحتی راهکار نشان داد، چون اگر دوای این درد به همین راحتی بود تا به امروز چنین معضلی در تئاتر وجود نداشت. برای همین توصیه می‌شود که یک گروه از کارشناسان آگاه و دغدغه‌مند دور هم آیند و درباره موضوع مورد نظر بحث کنند و حاصل تصمیماتشان هم ضمانت اجرایی داشته باشد تا ما در آینده شاهد اتفاقات بهتری در هنر نمایش باشیم.
