فاجعه منا؛ دستاویزی برای دامن زدن دوباره به بحران‌های منطقه‌ای
گروه سیاسی: بهتر است در شرایطی که توافق مهم هسته‌ای شرایط را برای بهبود روابط کشورهای حوزه خلیج فارس فراهم کرده است، این اتفاق را همانند حادثه فرودگاه جده به دست‌آویزی برای دامن زدن دوباره به اختلافات منطقه‌ای که حاصلی غیر از زیان‌های دوجانبه در پی ندارد تبدیل نکنیم.
چند روز قبل و در جریان مراسم روز عید قربان در منا حادثه‌ای رخ داد که جهانیان را در حیرت فرو برد؛ حادثه‌ای که جان هزاران نفر را گرفت و قلب همه انسان‌ها را به درد آورد. همچنین چند روز قبل از این واقعه، تعداد دیگری از حجاج بیت‌الله الحرام بر اثر سقوط جرثقیل جان خود را از دست دادند که بخشی از این حجاج، شهروندان جمهوری اسلامی ایران بودند.
البته کشته شدن تعدادی از حجاج در جریان انجام مناسک روز عید قربان در مکه مکرمه اتفاقی است که هر ساله شاهد آن هستیم اما امسال این امر به فاجعه‌ای تمام عیار تبدیل شد که بررسی ابعاد این واقعه را بیش از پیش ضروری می‌نماید.
هرچند که خشم همه مسلمانان و مخصوصا مردم ایران از ضعف دولت عربستان در تأمین امنیت مراسم حج امری طبیعی به نظر می‌رسد و نمی‌توان آنان را نکوهش کرد اما در روزهای اخیر دوباره شاهد تلاش عامدانه یا ناآگاهانه برخی افراد برای دامن زدن به به اختلافات سیاسی، زبانی و مذهبی نسبت کشورهای عربی و مخصوصا عربستان سعودی هستیم و این درحالی است که خداوند متعال در قرآن و در آیه 10 سوره حجرات می‌فرمایند: «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَینَ أَخَوَیکُمْ ۚ وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُون؛ در حقیقت مؤمنان با هم برادرند پس میان برادرانتان را سازش دهید و از خدا پروا بدارید امید که مورد رحمت قرار گیرید»
هرچند که ضعف مسئولان عربستانی در تأمین مناسب امنیت این مراسم و رقابت‌های درون‌گروهی در بین خاندان حاکم بر این کشور بر سر تصاحب قدرت جنبه‌مهمی از این ماجرا را شامل می‌شود اما نباید از جنبه های طبیعی و قضا و قدری که در هر شرایطی ممکن است گریبان عده‌ای از بندگان خدا را بگیرد فارغ شد؛ بنابراین بهتر است در شرایطی که توافق مهم هسته‌ای شرایط را برای بهبود روابط با همسایگان و مخصوصا کشورهای حوزه خلیج فارس فراهم کرده است، این اتفاق را همانند حادثه فرودگاه جده به دست‌آویزی برای تبلیغات احساسی و دامن زدن دوباره به اختلافات منطقه‌ای که حاصلی غیر از زیان‌های دوجانبه در پی ندارد تبدیل نکنیم.
روشن است که انجام فریضه حج بر هر مسلمانی واجب بوده و برخلاف برخی اظهارات و تحلیل‌های غیرمنطقی و احساسی نمی‌توان این واجب خدا را تعطیل کرد اما دولت عربستان موظف است به مسئولیت خود در قبال تأمین امنیت زائران، جامه عمل بپوشاند که البته در صورت لزوم، سایر کشورهای اسلامی می‌توانند در این زمینه مساعدت‌های لازم را به عمل آورند؛ چراکه آنگونه که به نظر می‌رسد دولت عربستان از تأمین امنیت تمام‌عیار برای انجام این مراسم مهم و با این ابعاد عظیم ناتوان است.
متأسفانه کشورهای اسلامی و مخصوصا منطقه استراتژیک خلیج فارس با دارا بودن بیشترین اشتراکات و امکانات برای همکاری‌های گسترده سیاسی، اقتصادی و امنیتی، همواره به دلیل تصمیمات نادرست، دارای منطقه‌ای آشوب‌زده و با بیشترین بحران‌های سیاسی، فرقه‌ای و مذهبی بوده‌اند؛ در حالیکه کشورهای اروپایی هم با دارا بودن اختلافات ارضی و مرزی بسیار زیاد و گاه برخی تعارضات مذهبی، اما اهمیت اتحاد و همکاری در قالب پیمان‌های استراتژیک را درک کرده و هرگز منابع ملی را قربانی رقابت‌های منطقه‌ای نکرده‌اند؛ بنابراین بهتر است به جای تلاش دوباره و بی‌حاصل برای دامن زدن به اختلافات سیاسی، مذهبی و زبانی چاره‌ای برای اتحاد اندیشید، اتحادی که به باور نگارنده امری شدنی است اگر تصمیمات عقلانی بر سیاست خارجی کشورهای منطقه حاکم شود.
نکته دیگری که باید مد نظر قرار گیرد انجام آموزش‌ها و توصیه‌های لازم به حجاج قبل از انجام این مراسم است و هرچند اعلام مقامات سعودی مبنی بر مقصر بودن حجاج به دلیل رعایت نکردن قواعد انجام مناسک حج، نمی‌تواند توجیه مناسبی برای سرپوش گذاشتن بر مسئولیت آنان در پدید آمدن این فاجعه باشد اما نباید از مسئولیت خود حجاج و رعایت نکات ایمنی در جریان این مراسم غافل شد.
مورد دیگری که اشاره به آن ضروری به نظر می‌رسد نقش و اهمیت بسیار زیاد سازمان همکاری‌های اسلامی به عنوان دومین سازمان بین‌دولتی پس از سازمان ملل متحد است که وظیفه حمایت از منافع جهان اسلام را بر عهده دارد.
هرچند که به عملکرد سازمان کنفرانس اسلامی و نقش ضعیف آن در حل مشکلات موجود در میان کشورهای اسلامی انتقادات بسیاری وارد است اما بعد از واقعه هولناک منا و تبعاتی که چنین حادثه‌ای می‌تواند در آینده روابط کشورهای منطقه مخصوصا دو کشور مهم ایران و عربستان سعودی در پی داشته باشد، اکنون لازم است که سازمان کنفرانس اسلامی وارد عمل شده و با توجه به اینکه، ارتقاء همبستگی اسلامی میان کشورهای عضو، تلاش در جهت محو تبعیض نژادی و ایجاد جوی به منظور ارتقاء همکاری و تفاهم میان کشورهای اسلامی و دیگر کشورها، از جمله مهم‌ترین اهداف تشکیل این سازمان را تشکیل می‌دهند، به مسئولیت خود جامعه عمل پوشانده و بخشی از انتقادات وارده را پاسخ دهد.
همچنین این سازمان می‌تواند با تشکیل کمیته‌ای حقیقت‌یاب شامل نمایندگانی از همه کشورهای اسلامی، ابعاد و دلایل اصلی این حادثه را تشریح کرده و در اختیار افکار عمومی قرار دهد تا در نهایت برخی تحلیل‌های حق به جانب از سوی کشورهای درگیر در این حادثه، زمینه را برای افزایش شکاف میان کشورهای اسلامی آن هم در شرایطی که معارضان مدام در صدد دامن زدن به این اختلافات هستند فراهم نشود بلکه با اقداماتی که این سازمان انجام می‌دهد روز به روز شاهد گسترش اتحاد میان جهان اسلام که آرزوی دیرینه بسیاری از متفکران اسلامی بوده است فراهم شود.
نکته مهمی که همه کشورهای اسلامی در شرایطی کنونی نیازمند درک آن هستند، اهمیت اتحاد به عنوان امری است که از آغاز تشکیل دین مبین اسلام مورد تأکید پیشوایان دینی بوده است. بنابراین هرچند ممکن است که برخی از مأموران سعودی در این حادثه دچار خطایی شده‌اند و قطعا در صورت روشن شدن باید پاسخگوی اعمال خود باشند اما بهتر است که این اتفاق را به تنش‌های تاریخی ایران و عربستان به عنوان دو کشور اسلامی و مهم منطقه مرتبط نکنیم تا خدای ناکرده شاهد بحران‌های بعدی که می‌تواند عواقب خطرناک‌تری برای هردو کشور در پی داشته باشد نباشیم.
امروز لازم است سازمان کنفرانس اسلامی نقش خود را عملی کرده و شرایط برای گفت‌وگوهای دو یا چند جانبه بین کشورهای اسلامی و در صورت نیاز تحقیق درباره دلایل حادثه منا را فراهم کند تا دشمنان از این آب‌های گل‌آلود ماهی نگیرند و شرایط برای اتحاد جهان اسلام که دغدغه همیشگی همه دلسوزان بوده است فراهم شود.
اکبر ابراهیمی
