تلاوت معنامحور یعنی انتقال مفاهیم و معنای عالیه قرآن به مخاطبان از طریق قرائت+دانلود

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، هفتمین برنامه «فرهنگ تلاوت» رادیو قرآن شب گذشته، 14 مهرماه با  اجرای هادی صلح‌جو و کارشناسی علی‌اکبر توپچی از قاریان، پیشکسوتان و اساتید قرآنی کشورمان با موضوع تلاوت‌های معناگرا و معنامحور برگزار شد.

توپچی با اشاره به معنای تلاوت معناگرا، ادامه داد: اساساً به این فکر می‌کنم که نقش قاری قرآن و فردی که قرآن می‌خواند چیست؟ به نظرم می‌آید که اصلی‌ترین جوهر و دست‌مایه اصلی هدف از تلاوت و قرائت قرآن، آشناسازی و توجه‌بخشی مخاطبان این تلاوت و قرائت نسبت به مفاهیم، معانی و انس با موضوع قرآن است.

وی ادامه داد: هنگامی‌که می‌گوییم تلاوت معنادار یعنی تلاوتی که مبتنی بر معناست به عبارت دیگر یعنی انتقال مفاهیم و  معنای عالیه و ارزشمند قرآن به مخاطبان از طریق تلاوت. یعنی تلاوت اینگونه هدفمند، جهت‌دار با یک رویکرد مشخص می‌شود.

توپچی اضافه کرد: در عین اینکه می‌تواند تلاوت تنها حروف و کلمات را منتقل بکند اما معنا به نظر من مبتنی بر باور است. چنانکه در فرمایشات مقام معظم رهبری در ماه مبارک رمضان امسال اشاره به تلاوت معنادار داشتند و بر عنصر باور در این تلاوت تأکید داشتند. به موازات ارتباطی که قاری با کلام و آیات قرآن پیدا می‌کند، آن معانی منتقل می‌شود.

تلاوت قرآن به هر حال بر روی مخاطبان تأثیرگذار است

این پیشکسوت قرآنی کشورمان با تأکید بر اینکه تلاوت قرآن به هر حال بر روی مخاطبان تأثیرگذار است و از آن بهره‌مند می‌شود، اظهار کرد: تأثیرگذاری در تلاوت معنامحور به موازات باورهای درونی و بهره‌گیری از آن معانی آیات توسط قاری رخ‌ می‌دهد.

این مدرس قرآن در پاسخ به این سؤال که میزان باور در سایر کلام‌ها نیز در تأثیرگذاری آن نقش دارد؟ چنانکه معلمی در کلاس مطلبی را بیان می‌کند که به آن باور دارد آیا در تأثیرگذاری آن بر دانش‌آموزان نقش خواهد داشت؟ بیان کرد: معتقدم که در عموم مسائل این معنا وجود دارد یکی از قاعده‌های فلسفی است که « لا مُؤثّرَ فی الوجود الا الله» این لا اگر لای نفی جسن و یا نفی تعداد باشد به این معناست که آنکه در هر چیزی تأثیرگذار است وجود حق تعالی است. در خصوص مباحث دینی و الهی آن معنا به آن شکل کامل خودش تجلی پیدا می‌کند اما در هر حوزه‌ای در انتقال معنا و مفهوم و داده علمی به موازات اتصال به موضوع و ورود در آن و یکی شدن با آن دایره اثرگذاری ما تغییر می‌کند. در تمامی موضوعات این است به ویژه فردی که در جایگاه تعلیمی قرار می‌گیرد و موضوع تعلیمی‌اش هم الهی باشد.

وی ادامه داد: از پیامبر اکرم(ص)پرسیدند «مَنْ أَحْسَنُ النَّاسِ صَوْتًا بِالْقُرْآنِ؟؛ چه کسی است که صدایش در قرائت قرآن زیبا تر است؟» ما در نگاه خودمان معیارهایی چون برخورداری از اوج و یا رعایت اصول لحنی می‌دانیم که شاید به یک معنا درست باشد اما حقیقت بحث زیبایی و تأثیرگذاری قرائت قرآن را پیامبر اینگونه بیان می‌کند «مَنْ إِذَا قَرَأَ رَأَیْتَ أَنَّهُ یَخْشَى اللَّهَ» کسی که هنگامی که قرآن را می‌خواند شما معنای خشیت را در چهره او و باطن او می‌بینید که این به واسطه و موازت  آن ارتباط با قرآن است که رخ می‌دهد «إِنَّمَا یخْشَی اللّه مِنْ عِبَادِهِ الْعُلَمَاءُ» یعنی این خشیت با آن باور و علم و درک است که تا این رخ ندهد، آن تأثیرگذاری ایجاد نمی‌شود.

باور به آیات قرآن در تأثیرگذاری آن بر روی مخاطب نقش دارد

توپچی در پاسخ به این سؤال که برای مصداق پیدا کردن روایت پیامبر(ص) در خصوص قاریان، راه عملی است؟ بیان کرد: باور مهم است که جزئی از کل است که اگر تمام این ابعاد را داشته باشیم این تأثیرگذاری و باور رخ می‌دهد در بسیاری از رفتارها در تمامی امور، بحث نیت است که بسیار برآن تأکید شده است. در نگاه‌ اول شاید هنگامی که جذب قرآن شدیم، شاید جذب لحن و صدای قاری شده‌‌ایم. نوع نیت و نگاه ما به بحث قرآن بسیار مهم است. پیش آمده که هنگامی که بارها قرآن می‌خوانم فکر می‌کنم برای چه قرآن می‌خوانم آیا برای جذب مردم و خوش آمدن مخاطبان به ما هو من خوششان بی‌آید و یا اینکه قرآن را زیبا بخوانم تا مردم را علاقه‌مند به قرآن کنم و در این هنگام نقش سببی را به خودم می‌دهم. قرائت قرآن جلوه مردمی دارد که مردم نزد قاری می‌آیند و از تلاوت او تعریف و تمجید می‌کنند که ناخودآگاه شاید قاری دچار غرور شود.

وی عنوان کرد: همه افرادی که در محافل عمومی و در معرض عموم قرار می‌گیرند این خطر بیشتر تهدیدمان می‌کند چون صنف قراء، مداحان و ذاکران اهل بیت، خطبای توانمند، مجریان خوب و ... . و حالا که این خطر بیشتر ما را تهدید می‌کند باید نوع نگاهمان را درست کنیم تا دچار این غرور و تکبر نشویم تا مبادا در نحوه راه رفتن، منش و ... اثربگذارد.

توپچی بیان کرد: باور در قاری با اصلاح نیت و ارتباط قاری با معنای آیات و کلام الهی رخ می‌دهد. باید توجه کنیم که متن عربی ساده‌ای نمی‌خوانیم بلکه باید بفهمیم و بدانیم که چه می‌خوانیم و با این متن از حیث کلام آشنا باشیم و معانی را بفهمیم و بدانیم. در زمان‌های اوایل پیروزی انقلاب اسلامی در خیلی از محافل که قرآن را تلاوت می‌کردیم معنای و ترجمه آن را در ابتدای جلسه قرائت می‌کردیم که هم برای خود  قاری خوب بود و هم برای جامعه مخاطب که مردم هم با مجموعه‌ای از آهنگ کلیاتی از کلام قرآن روبرو نبودند بلکه ترجمه را می‌شنیدن و در آنها تأکیدات را هم می‌دیدند.

قاری قرآن و هم مخاطب قرآن باید معنایی را در حد کلیات بداند

این پیشکسوت قرآنی کشورمان عنوان کرد: هم خواننده و قاری قرآن و هم شنونده و مخاطب قرآن باید معنایی را در حد کلیات و حتی شده ظاهر بفهمند، با قرآن و معنای آن ارتباط برقرار می‌کنند. در آن هنگام نگاه ما به آیات قرآن نگاهی که در برگیرنده مجموعه‌ای از کلمات عربی و یا خود را غرق در اینکه کجای آیات را چگونه تلاوت کنم. چون هنگامی که معنای آیات را بفهمیم در آن هنگام حس می‌گیریم و می‌دانیم که هر کجای آیات را چگونه تلاوت کنیم. لذا توجه به کلام ظاهری بسیار کمک کننده است و نیت و عبادات دیگر نیز بسیار تأثیرگذار است چون قاری قرآن جزئی از کل است و به عبارت دیگر قاری قرآن، سخنگوی خداوند است که این شعاری بود که در دهه 60 بسیاری از قاریان ان را مطرح می‌کردند به عبارت دیگر هنگامی که می‌شوم سخنگوی خدا باید خودم را خدایی کنم و رنگ خدایی  بگیرم و صبغةالله شوم. نوع قاری قرآن نوع برخوردش با همسرش در خانه، عبادتش در نحوه تلاوتش و تأثیرگذاری آن بر مخاطب اثرگذار است.

وی با تأکید بر اینکه اگیر این موارد رعایت شود تلاوت قرآن همراه با اثرگذاری بیشتری است هرچند تلاوت قرآن بدون رعایت این شرایط نیز اثرگذار است اما درجه‌اش با رعایت آن موارد که ذکر شد، پررنگ‌تر می‌شود، متذکر شد: قرآن نور مطلق است و عمق تأثیرگذاری قاری قرآن هنگامی که مبتنی بر ارتباط، عشق، باور، رعایت آدابی که صاحب کلام قرآن خواسته و خلوص نیت باشد، بیشتر خواهد بود.

توپچی در پاسخ به این سؤال که اگر مخاطب و شنونده، مفهوم آیات رانداند چگونه می‌تواند با آن القای معانی قاری قرآن ارتباط برقرار کند؟ اظهار کرد: قاریان ما الحمدلله هم خوب می‌خوانند و به فرض اینکه همه توجهات لازم را برای تأثیرگذاری بهتر و القای معنا به مخاطبان دارند حال اینکه مردم چگونه باید توجه پیدا کنند باید بگویم که بخشی از آن برعهده قاری است. قاری قرآن هنگامی که کلام حق را می‌خواند می‌تواند با بهره‌گیری از تأکید در کلامات خاص، توجه بخشی به مخاطب دهند نسبت به آن کلامی که قرائت می‌کند و نسبت به آن بخش آیه که خوانده می‌شود. بهره‌گیری از آهنگ و صوت زیبا برای انتقال و توجه بخشی به آن کلام می‌تواند در مخاطب تأثیرگذار باشد و توجه آن را به آن کلام و سپس اهتمام آن را به دانستن معنای آن آیه بیشتر می‌کند.

وی ادامه داد: قاری قرآن مقداری می‌تواند نقش ایفا کند تا توجه جامعه را نسبت به معانی آیات بیشتر شود. نمونه‌اش همین ارائه ترجمه آیات قبل از تلاوت است که باید تبدیل به سنت شود و در خصوص قرائت اساتید به نام و مطرح و تأثیرگذار جامعه این اتفاق هنوز نیفتاده است یا کم این اتفاق رخ می‌دهد که باید تبدیل به جریان و سنت شود چون مخاطبان ما فارسی زبان هستند و بیشترین ارتباط را با صوت قاری دارند که آن هم تأثیرگذاری خودش را دارد و چه اشکالی دارد که بخشی از قرائت قاری کشورمان به قرائت ترجمه آیات اختصاص پیدا کند.

این مدرس قرآن اظهار کرد: مقدمه باور آیات قرآن این است که معنای آن را بدانیم و بفهمیم و به آنها عمل کنیم و آن را بپذیریم. قاری قرآن هنگامی که در حین قرائت قرآن است باید این کلام در چهره قاری و ظاهر آن تأثیرگذار بود باشد اما اخیراً می‌بینیم فردی قرآن می‌خواند و می‌بینیم که مادام جمعیت را نگاه می‌کند و با وجود اینکه شاید چند جا هم غلط اعرابی بخواند چنانکه من در داوری مسابقاتی این را دیدام که در این هنگام کلام گم می‌شود و بیشتر به دنبال انتقال آهنگ به مخاطب هستیم و حرکاتی هم قاری دارد و اینکه چرا این اتفاق می‌افتد؟ برخی از قرائت‌های اساتید بزرگ قرآن کشورمان هنگامی که قرآن می‌خواندند، چهره آنها را برگرفته شده از یک عمق و تأثیرگذاری قرآن بوده است.

یادآور می‌شود، ویژه برنامه «فرهنگ تلاوت» کاریست از گروه اطلاع رسانی رادیو قرآن که به تهیه‌کنندگی فاطمه رحمانی و اجرای هادی صلح‌جو سه‌شنبه هر هفته از ساعت 21:10 از رادیو قرآن به سمع شنوندگان می‌رسد.