فرهنگ‌سازی انس با قرآن از چشم‌اندازهای اصلی فعالیت‌های قرآنی محسوب می‌شود
گروه مؤسسات قرآنی مردم نهاد: در جلسه نشست نقد و بررسی اهداف آموزشی عمومی قرآن، درباره فرهنگ‌سازی انس با قرآن کریم در جامعه مباحثی مطرح شد.
به گزارش خبرگزاری بین المللی قرآن(ایکنا)، در جلسه نشست نقد و بررسی اهداف آموزشی عمومی قرآن، که بعد‌ا‌ز ظهر روز گذشته، 5 آبان‌ماه در اتحادیه تشکل‌های قرآن و عترت کشور با حضور رضا نباتی، از کارشناسان آموزش قرآن کریم برگزار شد، به مباحثی درباره اهداف کلی 9 گانه آموزش عمومی قران کریم اشاراتی صورت گرفت.
کارشناس آموزش قرآن با اشاره به اهداف آموزش عمومی قرآن کریم که در سال94/8/4 در شورای توسعه فرهنگ قرآنی کشور به تصویب رسیده، گفت: نهادینه شدن فرهنگ انس با قرآن کریم و گسترش تربیت قرآنی در جامعه به‌عنوان چشم‌انداز این سند مورد نظراست و هم چنین رسالت نظام آموزش عمومی قرآن، ایجاد توانایی قرائت همراه با فهم و تدبر در قرآن و بهره‌برداری مردم از تعالیم در زندگی است که بر این اساس اهداف آموزش عمومی قرآن کریم در 9 عنوان مطرح شده است::
1. تقویت ایمان و گرایش به قرآن و عترت
2. توانایی خواندن قرآن کریم
3. درک معنای آیات قرآن کریم
4. توانایی و التزام به تدبر در آیات قرآن کریم
5. حفظ قرآن کریم
6. انس با قرآن کریم
7. آشنایی با علوم و معارف قرآن کریم
8. توانایی استفاده از قرآن کریم
9. تبعیت از قرآن و عترت
تأکید بر حرکت فرهنگی
وی در زمینه هدف و چشم‌انداز سند بیان کرد: فرهنگ آن چیزی است که مردم با آن زندگی می‌کنند. آداب و رسوم در اثر تکرار نهادینه شده و به باور تبدیل شده است. برای تحقق فرهنگ انس با قرآن کریم در جامعه نیازمند مطالعه دقیق و استفاده از نظرات صاحبان اندیشه و نیز تجارب مدیران فرهنگی موفق کشور هستیم. به همین دلیل در کشور ما فراهم آوردن زمینه‌ها و بسترهایی که فرهنگ انس با قرآن را باعث شود کار دشواری است.
کارشناس آموزش قرآن افزود: در بحث فرهنگ‌سازی برای انس با قرآن کریم، ابتدا شناسایی وضع موجود و سپس تقویت نقاط قوت جامعه از مهمترین کارهاست.
نباتی گفت: در کنار این فرهنگ‌سازی، موضوع « تربیت قرآنی» باید به‌عنوان مهمترین رویکرد برنامه‌ریزی لحاظ شود. چرا که امام راحل در این زمینه فرمودند: «تربیت باید تربیت قرآنی باشد.» ؛ «بچه‌های ما باید تربیت قرآنی بشوند.» این رویکر باید محور تحول قرآنی کشور باشد. «رویکرد» به مانند چتری است که بر تمام اجزاء برنامه آموزشی سایه می‌افکند.
مفهوم برنامه‌ریزی فرهنگی
وی با اشاره به چگونگی تغییرات و تحولات در جامعه قرآنی، افزود: تحول در جامعه قرآنی به‌دنبال برنامه‌ریزی صحیح و اصولی قابل انجام است. برنامه‌ریزی، فرایندی برای رسیدن به اهداف است و آن پلی است بین آنجایی که هستیم و آنجایی که می‌خواهیم برویم. برنامه‌ریزی همیشه به آینده می‌نگرد. در یک برنامه‌ریزی فرهنگی، طرح‌ریزی باید به گونه‌ای باشد که هر یک از بخش‌ها ضمن داشتن پشتوانه‌ای با نام تفکر و اندیشیه زوایای مختلف را نیز در‌‌بر‌گیرد. در این نوع برنامه‌ریزی ابتدا با تعیین هدف، یافتن و ساختن راه وصول به آن را مشخص می‌کنیم و سپس نوبت تصمیم‌گیری در مورد این است که چه کارهایی باید انجام گیرد؛ بی‌شک تجسم و طراحی وضعیت مطلوب در آینده و یافتن و ساختن راه‌ها و وسایلی که رسیدن به آن را فراهم کند بستگی به میزان بهره مندی از متخصصان علمی و تجربی دارد. برای چنین طراحی عملیاتی نباید دچار عجله و شتاب بیش از حد شد بلکه باید گام ها را صحیح و مستحکم برداشت تا آسیب‌های احتمالی شناسایی و به نوبت حل شوند.
نباتی به اهداف آموزش عمومی قرآن کریم اشاره کرد و گفت: تقویت ایمان و گرایش به قرآن و عترت(ع) و نیز اعتقاد قلبی به حقانیت، جامعیت و جاودانگی قرآن کریم و جایگاه پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) به‌عنوان تبیین‌کنندگان علمی و عملی قرآن و محبت و مودت نسبت به قرآن و اهل بیت(ع) اولین هدف از اهداف نه‌گانه است.
استقلال آموزش عمومی قرآن از آموزش‌ها و فعالیت‌های تخصصی
این کارشناس پژوهشی بیان کرد: در جایی که عموم مردم در مهارت روخوانی و روان‌خوانی قرآن با مشکلات جدی رو‌به‌رو هستند از تربیت ده میلیون حافظ قرآن حرف زدن چندان پذیرفتنی و معقولانه نیست و این که فرمایش مقام معظم رهبری را دلیل و مبنای چنین طرح و فعالیت‌هایی قرار دادن چندان پسنده نیست.
وی ادامه داد: آموزش و فعالیت‌های قرآنی را طوری برنامه‌ریزی کنید که «برای مخاطب معنا دار باشد.» یعنی در اندازه فهم و درک و نیاز او باشد تا بتواند اثر‌گذار باشد و در نتیجه زمینه ایجاد و تقویت فرهنگ انس با قرآن را فراهم آورده و تحقق تربیت قرآنی مخاطبان را حاصل کند.
نباتی تأکید کرد: در این زمینه باید حوزه آموزش عمومی قرآن از حوزه آموزش و فعالیت‌های تخصصی قرآن جدا شود. به‌عنوان مثال مشخص شود که در راستای تربیت 10 میلیون حافظ قرآن کریم، هر یک از دو حوزه چه مقدار وظیفه بر‌عهده دارد.
آسیب طرح‌های ملی
کارشناس آموزش قرآن اظهار کرد: تعدد فعالیت‌های موازی و البته ضعیف از یک‌سو و اتخاذ برنامه‌های غیر‌علمی و پرهزینه و کم‌نتیجه از سوی دیگر و نیز مقاومت در برابر هرگونه تغییر در اهداف و روش و برنامه ... از مشکلات مدیریت فعالیت‌های قرآنی است.مدیران بنا بر مقتضیات مدیریتی خود، حتی‌المقدور نباید تا این اندازه در کار کارشناسی وارد شده و مانع استقلال نظر کارشناسی و علمی شوند. بلکه بالعکس اجازه ورود به افراد صاحب نظر در اجرای طرح‌های نوین داده شود و البته بر کارها نظارت شود.
وی با تأکید بر اینکه اساساً پرداختن به طرح‌ها ملی ماهیتاً اشتباه است، گفت: طرح ملی دشمن خلاقیت و پیشرفت است و فعالیت‌های بومی را که سابقه بعضاً چندین دهه را دارند به کلی نابود می‌کنند. این که یک طرحی در فلان شهر و روستا موفق بوده پس کشوری شود. با توجه به شرایط کشور به هیچ عنوان دلیل عقلی ندارد که همان طرح به یک باره کشوری شود.
نباتی در خواست کرد : هر طرح و برنامه‌ای پس از گذراندن مراحل مطاعاتی و طراحی اولیه و تأیید علمی، ابتدا به صورت آزمایشی در مدارس و مراکز تجربی محدود انجام شوند تا ضمن اجرای تمام قد آن‌ها، بر آن‌ها نظارت لازم صورت گیرد.
تلفظ حروف خاص عربی، در حد تمایز
وی به هدف دیگری از اهداف آموزش عمومی قرآن کریم اشاره و بیان کرد: این نه هدف باید در حد سواد عمومی قرآن دیده شود و نه بیش‌تر توانایی خواندن قرآن کریم، درک معنای آیات قرآن کریم از دیگر اهداف تصویب شده است که خواندن صحیح و روان قرآن کریم با تلفظ عربی حروف خاص؛ البته در حد تمایز و صحت قرائت و نه در حد فصاحت و تجوید و در حد درک معنای ظاهری عموم عبارات و آیات قرآن کریم و تدبر در برخی از عبارات قرآنی را در‌بر می‌گیرد.
سهم حفظ قرآن در آموزش عمومی قرآن
نباتی با توجه به اهداف و تنوع روش‌های حفظ قرآن کریم، اظهار کرد: در مورد بحث حفظ قرآن کریم، حفظ موضوعی آن هم در حد حفظ نسبی باید سر لوحه آموزش عمومی قرآن کریم باشد. در این خصوص آموزش حفظ همراه با مفاهیم آیات آن هم بر اساس شرایط گروه سنی صورت گیرد. «حفظ نسبی» حفظی است که به کمک معلم انجام می‌شود و قابلیت عمومی شدن دارد.
اولین کار؛ آموزش نیروی انسانی
این کارشناس پژوهشی در ادامه با اشاره به تربیت نیروی انسانی در امر آموزش قرآن کریم، بیان کرد: آموزش نیروی انسانی مانند «وضوی نماز» مقدمه واجب است و در اولویت اول قرار دارد. تحقق اهداف با داشتن نیروی متخصص و کار آزموده محقق می‌شود. این کار به یک دهه آموزش و تربیت نیاز دارد.معلمان و مربیان قرآن و حافظان و قاریان و حتی اولیای دانش‌آموزان باید یک بیسج 20 میلیونی شوند تا 50 میلیون جمعیت دیگر را آموزش دهند.
مقاومت در برابر روش‌های نوین آموزش قرآن؛ چرا ؟
وی تصریح کرد: با توجه به تحولات آموزشی و تکنولوژی در عصر حاضر، ضرورت شناخت و توجه به روش‌های نوین وجود دارد که می توان امر آموزش را تسهیل کند و یادگیری را تعمیق بخشد. به عنوان مثال: کلاس‌های وارونه الگوی بسیار خوبی است که می‌تواند جایگزین روش‌های قدیمی آموزش قرآن شود و یا با آن‌ها ترکیب شود. و تا حدود زیادی ضمن آسان کردن فعالیت‌های معلم بر اثر بخشی هر چه بیش‌تر یادگیری کمک کند. همچنین موضوع «هوش‌های هشت گانه یادگیری - هوراد گاردنر» آن قدر اهمیت دارد که در تسریع آموزش و نیز تعیین سرنوشت فراگیر تعیین‌کننده و بلکه ضروری است. معلمان باید پس از گذشت چند جلسه دانش‌آموزان را بر اساس آن تقسیم‌بندی کنند.
این کارشناس پژوهشی در ادامه خاطر‌نشان کرد: سالیان متمادی است که در حوزه فعالیت‌های قرآنی تغییری اتفاق نیافتاده است و افراد به روش های موجود عادت کرده‌اند و دقیقاً به همین دلیل اغلب از تغییر واهمه و وحشت دارند و تا حد امکان مقاومت هم می‌کنند. باید به تغییرات به‌عنوان یک فرصت نگاه کرد و نه تهدید. اجرای روش «درس‌پژوهی» این مشکل را تا حدود زیادی حل می‌کند.
اجرای تمام قد برنامه‌ها
نباتی به یکی از بزرگترین ضعف‌ها در حوزه آموزشی در کشور اشاره کرد و افزود: یکی از مهمترین و بزرگترین ضعف‌های فعالیت‌های قرآنی کشور، عدم اجرای کامل و تمام قد برنامه‌ها و طرح‌ها است که اغلب به صورت ناقص و سلیقه‌ای انجام می‌شود و نتایج و مشکلات عدیده‌ای را باعث می‌شود. البته از علل مهم این رخ داد، فقدان سیستم نظارت و ارزیابی است.
احیای روش جلسات سنتی بهترین راه کار
وی در پایان خاطر‌نشان کرد: جلسات سنتی قرآن کریم که ازچند ده یا حتی چند صد سال قبل در مساجد حضور داشته از نمونه‌های بسیار موفق است؛ تجاربی چند صد ساله نباید نادیده گرفته می‌شد. زیرا آن جلسات تقریبا تمامی اهداف نه گانه آموزش عمومی قرآن را دارا بود. پس از پیروزی انقلاب اسلامی در این زمینه چند اتفاق بد رخ داد:
1- جلسات سنتی با الهام از مدارس نوین و دانشگاه ها به شیوه کلاس‌های رسمی تبدیل شد.
2 - موضوع انس د ائمی با قرآن, به صورت مقطعی و ترمی تبدیل شد.
3 – رویه آموزش عمومی به تربیت قاری و حافظ قرآن مبدل شد. و در نتیجه عموم مردم رفته رفته فاصله گرفتند.
4 – هدف تربیت قرآنی به اخذ نمره و مدرک تغییر پیدا کرد.
5 – قاعده محوری جایگزین مهارت آموزشی شد. (به تبع ترمی و مقطعی شدن)
6 – مسابقات قرآن ماهیت انگیزانندگی خود را از دست داده و از وسیله به هدف تبدیل شدند.
و خلاصه اغلب جلسات قرآن(حتی جلسات سنتی) محلی برای حضور و تمرین خوش خوانان و حافظان قرآن شد. مانند آن چه که در بزم‌های هنری و شعری برگزار می‌شود.
اغلب اساتید از چهره های قاری و حافظ برجسته بودند که خواسته یا ناخواسته دنبال تربیت قاریان و حافظان قرآن برای حضور در میادین بودند و به تدریج مردم از صحنه خارج شدند.
این داستان غم انگیز سال هاست که ادامه دارد. با این وجود هنوز هم باید دنبال احیای جلسات سنتی قرآن البته با شکل صحیح باشیم.
دارای نیروهای قرآنی ماهر بودند که در این راستا، باید از این گونه جلسات حمایت کرد و این آموزش‌ها را تعطیل نکرد و در مباحث آموزشی جدید، کار میدانی انجام دهیم تا بتوانیم آموزش عمومی قرآن را در جامعه به طور صحیح پیاده کنیم.
فعالیت برابر مسئولیت
با عنایت به مسئولیت هریک از بخش‌ها در زمینه تحقق اهداف آموزش عمومی قرآن کریم، توجه به این نکته حائز اهمیت است که از هر بخش، به اندازه مأموریت محوله انتظار داشته و نیز روند فعالیت و نتیجه و برون داد آن مورد بررسی قرار گیرد.
بررسی میزان موفقیت و تأثیر‌گذاری فعالیت‌ها با توجه به اعتبارات تخصیص یافته بسیار مهم است تا اگر طرح و برنامه‌ای موفق نیست نسبت به آن تجدید نظر شود. در حال حاضر فعالیت های متعدد قرآنی در یک مجموعه و در تمامی سنین و در تمامی رشته ها و در تمامی سطوح روشی نادرست و غیر‌قابل ارزیابی است. با توجه به اهداف آموزش عمومی قرآن سامان‌دهی فعالیت‌های موازی ضروری و بلکه در اولویت است.
«استحاله» خطری در کمین اهداف آموزش عمومی قرآن کریم
در صورت کم‌توجهی به تحقق اهداف آموزش عمومی قرآن باید شاهد استحاله اهداف آموزش عمومی قرآن کریم باشیم. بسیاری از طرح و برنامه‌های موفق به دلیل اجرای ناقص دچار استحاله شده و به تاریخ پیوسته اند. کم توجهی به آموزش معلمان و مربیان, عدم توجیه لازم مدیران اجرایی، عدم حمایت های مادی و معنوی لازم، عدم نظارت بر روند اجرای برنامه‌ها، کم توجهی تدریجی در نتیجه افت کیفیت فعالیت ها, عدم اجرای آزمایشی طرح های جدید و تعمیم یکباره آن‌ها در کل مجموعه, تاثیر صد در صدی تغییر مدیریت ها و اشخاص بر بقا یا فنای اهداف، برنامه ها و فعالیت های قرآنی, توجه بیش از حد به اعداد و ارقام و گزارش‌های کمی و صوری و پاسخ گو نبودن مدیران فعلی و سابق و اسبق در قبال طرح و برنامه ها و فعالیت های انجام شده تنها گوشه ای از آسیب‌های نظام مدیریت کشور است که بر استحاله اهداف آموزش عمومی قرآن تاثیر خواهد داشت.
