«در مدت معلوم»؛ نمایشی از تناقضات موجود در اجتماع/ فروش نقش به درخواست بازیگر، حرام است
گروه هنر: فیلم‌هایی نظیر «در مدت معلوم» اثری دینی به شمار می‌آیند که به بیان تناقضات موجود در جامعه می‌پردازند و آسیب‌هایی را که از منظر دین می‌توان به آنها پرداخت را به نمایش در می‌آورند.
درباره سینمای دینی و رویکردهایی که می‌توان به واسطه آن موضوعات مورد نظر را در فیلم‌های سینمایی لحاظ کرد تا به امروز بحث‌های زیادی مطرح شده است، اما مجموع این گفت‌وگو به روی یک امر اشتراک نظر دارد و آن نیز این مهم است که فیلم دینی تنها به کارهایی اطلاق نمی‌شود که ظاهری دینی دارند، بلکه آثاری که در آن مفاهیم نیز مد نظر است به نوعی جزء این دسته‌بندی محسوب می‌شود. با این توضیح دیگر نمی‌توان ژانر خاصی را در سینما عنوان کرد که به طور مطلق در آن تنها موضوعات دینی لحاظ شده باشد. با این توضیحات، خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، میزگردی رابا تهیه‌کنندگان و نویسنده فیلم سینمایی «در مدت معلوم» برگزار کرده که در آن به نحوی برخی از مضامین دینی و اسلامی مورد توجه قرار گرفته است.
ـ در ابتدای بحث توضیحی درباره نحوه ورودتان به سینما و چگونگی ورودتان به عرصه تهیه‌کنندگی را بیان کنید؟
جاهد (تهیه کننده):من کار خود را در سینما از دستیاری در فیلمبرداری آغاز کردم و سپس به صورت آزاد به دانشکده صدا و سیما راه یافتم. در ادامه به مرور به سینما راه پیدا کردم و بعد از ورودم به سینما کار تهیه را نیز آغاز کردم. فیلم‌هایی نظیر «شکار روباه»، «اکباتان»، «مظفرنامه» و ... آثاری هستند که من در پرونده کاری خود در مقام تهیه‌کننده دارم. در میان این کارها معمولاً گرایش من به موضوعات قرآنی و انقلابی به خوبی مشخص است. برای نمونه در «شکار روباه» به موضوع انرژی هسته‌ای توجه داشتم و در «ناسپاس» نیز قصه‌ای قرآنی روایت می‌شد.
در اینجا ممکن است این سوال در ذهن خواننده پیش آید که چه لزومی دارد تا یک فیلمبردار، تخصص خود را رها کرده و به سمت تهیه‌کنندگی گرایش پیدا کند؟ این شبهه نیز بی‌دلیل نیست چون متاسفانه در سینما به این حوزه نگاه تخصصی نمی‌شود. و این باور رایج است که هر کس توانایی مالی داشته باشد می‌تواند به این حوزه ورود کند. جواب من به این سوال این است که فیلمبردار بیش از دیگر بخش‌های سینما به بحث تهیه‌کنندگی نزدیک است. در حقیقت حضور یک فیلمبردار در مقام تهیه‌کننده می‌تواند نیازهای کارگردان را به خوبی تامین کند.
برای درک بهتر موضوع مثالی می‌زنم.در فیلم «ناسپاس» حسن هدایت که یکی از فیلمسازان بسیار خوب کشورمان است از من می‌خواست برای یک سکانس چهار یا پنج شتر تامین کنم، اما من به واسطه تخصصم در فیلمبرداری می‌دانستم این تعداد باعث می‌شود که تصویر مورد نظر لخت به نظر آید برای همین 10 شتر یا اسب تهیه می‌کردم. این مسئله کمک می‌کرد نمایی که در فیلم خلق می‌شود زیباتر و حرفه‌ای‌تر باشد. از این دست مثال‌ها نیز بسیار است. بنابراین به عقیده من حضور یک فیلمبردار در کار تهیه به نوعی کمک به کارگردان است.
ـ شما به عنوان نویسنده فیلم «در مدت معلوم» چگونه راه خود را در سینما پیدا کردید و چگونه داستان «در مدت معلوم» خلق شد؟
علی میرزای (فیلمنامه‌نویس):تحصیلات من در حوزه سینما مربوط به بخش کارگردانی می‌شود، اما چون برای ورود مستقیم به این حوزه نیاز به سرمایه‌گذار است، زمانی نیاز است که من سعی کردم آن را با نگارش فیلمنامه پر کنم. اما اینکه چرا جذب هنر هفتم شدم، دو دلیل دارد. ابتدا اینکه به این عرصه علاقه‌مند بودم. دوم، فکر می‌کردم با این زبان بتوانم بهتر چیزهایی را که در ذهنم وجود دارد به مردم منتقل کنم. با این توضیح سال 87 فیلمنامه‌ای برای تلویزیون با نام «دکان‌های پیامبری» نوشتم که خود نیز آن را کارگردانی کردم. این فیلم درباره عرفان‌های کاذب بود. بعد از این کار یک فیلمنامه دیگر نیز برای سیما نوشتم، سپس «گشت ارشاد» را در مقام تهیه‌کننده دارم و فیلمنامه‌های آخرم نیز «در مدت معلوم» و «پارادایز» است.
ـ در اکثر فیلمنامه‌هایی که نوشته‌اید به وضوح گرایشات دینی مشاهده می‌شود که در قالب طنز بیان شده‌اند. این رویکرد نشئت گرفته از دغدغه ذهنی‌تان است؟ یا اینکه فکر می‌کنید این موضوعات در قالب طنز بهتر جواب می‌دهد؟
علی میرازیی: هر دو دلیلی که به آن اشاره کردید در کار من وجود دارد. در کلامی دیگر من در مناسبات اجتماعی تناقضاتی می‌بینیم که به نوعی نمود آن در شخصیت‌هایی که من آنها را خلق می‌کنم وجود دارد. این تناقضات جامعه ما را بسیار آزار می‌دهد برای همین من سعی کردم با خلق این شخصیت‌ها، آسیب‌های موجود را بهتر به مردم نشان دهم. پس تا به نوعی تماشاگر را به این فکر وادارم که این تناقضات از کجا نشئت می‌گیرد. برای مثال در «گشت ارشاد» به روی این تناقضات اشاره مستقیم داشتم تا بگویم برخورد فقهی صرف نمی‌تواند ما را کمک کنند، بلکه مبناهای اقتصادی نیز باید شناخته شود. در فیلم «در مدت معلوم» نیز همین اتفاق روی داده است.
اما به طور ویژه اگر بخواهم به روی «در مدت معلوم» تمرکز کنم باید بگویم که در نگارش فیلمنامه این کار به هیچ وجه سفارش دخیل نبود، بلکه آن چیزی که در بین نسل جوان خودمان می‌دیدیم، انگیزه‌ای شد برای نگارش این فیلمنامه. البته خواندن رمان «گرسنگی» نیز به من انگیزه بیشتری داد تا سناریوی این فیلم را بنویسم. در این قصه جوانی وجود دارد که دغدغه‌های ذهنی خود را به رشته تحریر درمی‌آورد و اتفاقاً کاری که می‌کند نیز صحیح است، اما کسی حرف‌های وی را جدی نمی‌گیرد. به همین دلیل رفتار نرمالی هم از وی سر زده نمی‌شود.
سناریوی این کار حدوداً 13 سال پیش نوشته شده، اما بنا به دلیل برخی مسائل، هیچ گاه به خط تولید نرسید. دو بار هم تهیه‌کننده برای فیلمنامه پیدا شد که آنها بعد از اولین مخالفت شورای صدور پروانه ساخت از تولید آن، منصرف شدند. این مخالفت ها هم از آنجا نشئت می‌گیرد که متاسفانه مسئولان سینمایی به دلیل محافظه‌کاری مانع خلق چنین فیلم‌هایی که آسیب‌های جامعه را نشان می‌دهد، می‌شوند.
درباره ویژگی کار خودم نیز باید این نکته را بیان کنم که در زمان نگارش سناریو به بازیگر خاصی فکر نمی‌کنم، البته ممکن است شبحی از یک بازیگر در ذهنم باشد، اما اینکه فرد خاصی را مد نظر داشته باشم رخ نمی‌دهد. برای همین است در زمان خاص بازیگران متعددی برای بازی در این نقش مناسب بودند. نکته دیگر اینکه هسته اصلی این کار طنز است برای همین موقعیت‌ها و شخصیت‌ها نیز چنین ویژگی را دارا هستند.
در این گفت‌وگو می‌خواهم به نکته‌ای دیگر هم اشاره کنم. من درس کارگردانی خواندم و کار کارگردانی هم انجام داده‌ام. برای همین به جرئت می‌گویم امیرخانی (کارگردان فیلم) تفسیر خوبی از فیلمنامه داشته، البته مطمئناً اگر من یا کس دیگری فیلم را می‌ساختیم شاید در کار تفاوت‌هایی وجود داشت، چون نگاه هر کسی ویژگی خاص خود را دارد.
ـ محسن جاهد و رؤیا شریف، شما به عنوان تهیه‌کنندگان این فیلم، چگونه تصمیم گرفتید فیلمی را تولید کنید که این احتمال را می‌دادید فیلم در زمان ساخت یا تولید با مشکلاتی مواجه شود؟
جاهد:فیلمنامه این کار توسط کارگردان و نویسنده این کار به ما پیشنهاد شد. این سناریو در خود چیزهای ویژه‌ای داشت که به محض خواندن نتوانستم از کنار آن به سادگی بگذرم. این دست کارها حتی اگر در شرایط نامناسب اقتصادی هم پیشنهاد می‌شد آنقدر خوب و قوی بود که به راحتی نمی‌شد از کنار آن گذشت. نکته دیگر اینکه فیلمنامه این کار با فضای فکری من همخوانی خوبی داشت. برای همین به رؤیا شریف (تهیه کننده دیگر فیلم) پیشنهاد کردم که چنین سناریویی وجود دارد. آیا وی حاضر به همکاری در این پروژه است؟ خوشبختانه وی نیز جواب مثبت داد.
نکته دیگر اینکه «در مدت معلوم» را اثری دینی می‌دانم، چون موضوعاتی که در آن بیان می‌شود بارها در دستورات اسلامی روی آنها تاکید ویژه شده است. البته این نکته را هم متذکر شوم، برای دریافت مجوز ساخت ما سختی‌های بسیار را تحمل کردیم و جلسات متعددی را با مسئولان ارشاد گذاشتیم، اما هیچ گاه ناامید نشدیم و خوشبختانه این کار نتیجه داد و امروز فیلمی را روی پرده می‌بینیم که هم تاثیرگذاری دارد هم اینکه توانسته در گیشه با استقبال خوب مردم مواجه شود.
رویا شریف (تهیه‌کننده):زمانی که فیلمنامه این فیلم به ما پیشنهاد شد ما در حال پس‌تولید فیلم «عملیات مهد کودک» بودیم. در آن زمان فیلمنامه‌های مختلفی پیشنهاد می‌شد که متاسفانه بعد از خواندن صفحه دهم دیگر میلی برای خواندن ادامه آن نداشتم، اما این سناریو وقتی به دستم رسید با میل فراوان تا پایان آن را خواندم و به جاهد نیز گفتم که این کار پتانسیل بسیار بالایی برای تبدیل شدن به یک کار خوب و پرفروش را داراست. در ضمن باید این نکته را هم متذکر شوم؛ همان طور که تهیه‌کننده دیگر این فیلم گفت، برای دریافت پروانه ساخت این اثر، جلسات بسیاری برگزار کردیم که خوشبختانه به نتیجه رسید و ما کار را جلوی دوربین بردیم. درباره پروانه نمایش این فیلم هم باید بگویم، اگر کاری خط به خط مطابق فیلمنامه پیش برود وزارت ارشاد موظف است که پروانه نمایش آن را صادر کند.
نکته دیگری که می‌خواهم به روی آن تاکید داشته باشم این است که وزارت ارشاد باید از فیلمنامه‌هایی نظیر «در مدت معلوم» حمایت کند، چون در آنها نکات جدیدی مطرح می‌شود که دغدغه امروز جامعه است. من نیز به عنوان تهیه‌کننده به نوعی در این زمینه می‌توانم ایفای نقش کنم. برای همین فیلمنامه آینده علی میرزایی را که اتفاقاً آن هم کار بسیار خوبی است را به زودی به کارگردانی وی جلوی دوربین خواهیم برد تا کار خوب دیگری روانه گیشه شود.
نکته‌ای دیگری هم در این بحث وجود دارد که می‌خواهم به آن بپردازم. آن هم این است که برخی مواقع این مسئله بیان می‌شود که تهیه‌کنندگان و کارگردانان نقش‌ها را می‌فروشند. این عمل از نگاه من نادرست است و به هیچ وجه پسندیده نیست. در ضمن اگر چنین موقعیتی برای من پیش آید که بازیگری بخواهد برای خرید نقشی پیشنهاد پول دهد، آن را هیچ گاه نخواهم پذیرفت، بلکه به وی پیشنهاد می‌کنم که وی بیاید سهام فیلم را بخرد تا به نوعی در کار سهیم باشد، نه اینکه با پرداخت مبلغی نقشی را بخرد و فعل حرام انجام شود.
ـ نحوه انتخاب بازیگران این فیلم چگونه رخ داد؟ آیا برای نقش نخست از ابتدا جواد عزتی را مد نظر داشتید؟
شریف:برای نقش نخست این کار بازیگران مختلفی تا پای امضای قرارداد هم پیش رفتند. برای مثال محمدرضا گلزار و امین حیایی قرار بود نقش اول و مکمل فیلم را بازی کنند که بنا به دلایلی این اتفاق رخ نداد. امیر جعفری و حمید گودرزی هم از دیگر کاندیداهایی بودند که برای بازی در نقش نخست کاندید بودند، اما چون فکر می‌کردند فیلم پروانه ساخت یا نمایش دریافت نمی‌کند، بازی در نقش را قبول نکردند. در ادامه هومن سیدی، جواد عزتی را پیشنهاد کرد که نقش نخست کار را ایفا کند. حال نیز که این فیلم ساخته شده، خوشحالم که به سیدی و عزتی اعتماد کردیم و نقش را به آنها سپردیم، همچنین دیگر بازیگران فیلم هم، چنین وضعیتی برایشان وجود داشت، اما خوشحالم تیمی را برای بازی در این فیلم انتخاب کردیم که توانستند بهترین عملکرد را در کار داشته باشند.
ـ تبلیغات این فیلم به نظر می‌رسد آن گونه که باید نیست، زیرا برای این فیلم یک تبلیغات قوی و محکم وجود ندارد؟
جاهد:متاسفانه ما قدرت لازم را برای تبلیغات شهری این کار نداشتیم. برای همین هم در بیلبوردهای شهری تبلیغات این کار وجود نداشت. درباره تبلیغات تلویزیون نیز چنین محدودیتی داشتیم و نمی‌توانستیم هزینه‌های آن را تامین کنیم، اما می‌دانستیم که این فیلم اثری است که مردم خود آن را تبلیغ می‌کنند. اتفاقی که رخ داد این بود که دیدیم کار توانسته فروشی داشته باشد که بسیاری از کارهایی که تبلیغات شهری و تلویزیونی دارند هم به این فروش نزدیک نشده‌اند.
