تایپوگرافی فاطمی و قرآنی؛ میهمان این روزهای نگارخانه عالی
گروه هنر: این روزها در نگارخانه ابوالفضل عالی، نمایشگاهی از اسمای ائمه(ع) به نمایش درآمده که برگرفته از هنر مدرن تایپوگرافی است و در این میان بیشتر آثار به اسمای حضرت زهرا(س) و آیات قرآن اختصاص داشت.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، گالری ابوالفضل عالی حوزه هنری در طول سال میزبان بسیاری از آثار هنری است. در این میان تولیدات قرآنی و اسلامی از اهم کارهایی است که در این نمایشگاه مورد توجه قرار می‌گیرد. با این توضیح در زمان حال، نمایشگاه تایپوگرافی با عنوان «پهلوی دوست» با بیش از 200 اثر طراحی خط و تایپوگرافی متعلق به محمد محمدی، در این مکان به نمایش درآمده است. این آثار برگرفته از شعائر اسلامی و مكتب اهل بیت (ع) بوده و نگاهی ویژه به شخصیت حضرت فاطمه(س) و عرض ارادت به ائمه اطهار(ع) دارند.
اما قبل از اینکه گزارش را آغاز کنیم باید اطلاعاتی مختصر درباره هنر جدید تایپوگرافی بدهیم. تایپوگرافی هنر و فن حروف‌چینی و حروف‌نگاری برای نمایش زبان است. چینش حروف شامل حالت قلم، پونیت، مقدمه (فاصلهٔ خط) میشود. در ضمن معانی مختلفی برای واژه تایپوگرافی در لغت‌نامه میشود پیدا کرد که چند نمونه آنها عبارتند از تایپوگرافی و هنر چیدمان تایپ، برای رسیدن به یک زبان تصویری. تایپوگرافی، هنر پردازش متن، برای رسانه‌های چاپی است .تایپوگرافی عبارت است از انتخاب و طرح‌ریزی تایپ برای چاپ .با این توضیحات می‌توان گفت، تایپوگرافی هنری است که در آن طراح می‌کوشد با تغییر عناصر متن، مثل اندازه، فاصله حروف، شکل حروف، فاصله خطوط، پاراگراف‌بندی و مواردی از این دست زبان بصری برای تایپ به وجود آورد . تایپوگرافی در طیف گسترده‌ای از امور هنری، مثل ساخت تیتراژ فیلم، طراحی گرافیک، طراحی کتاب‌های کمیک، طراحی مالتی مدیا و… کاربرد دارد. تایپوگرافی با خطاطی و دستنویس تفاوت دارد، هر چند طراح تایپ می‌تواند از خط و دستنویس نیز برای تایپوگرافی بهره ببرد.
اما جدا از بحث حرفه‌ای آنچه که در نمایشگاه «پهلوی دوست» شاهد هستیم، زیبایی است که از اسمای قرآنی و اسلامی در کارها وجود دارد، اما نکته‌ای را هم باید به عنوان نقد درباره این دست آثار عنوان کرد، آن هم اینکه برخی کارها پیچیدگی خاصی دارد که شاید در گام اول درک آن راحت نباشد. این ویژگی نیز برای یک کار هنری به هیچ وجه مناسب نیست، چون شرط اول هر کار هنری، گویایی و شیوایی است. برای مثال در یکی از آثار به نمایش درآمده جمله «لا اله الا اللّه» به نگارش درآمده است، اما مطمئنا تماشاگر باید دقت بسیار کند تا متوجه پیام شود، حتی برخی مواقع ممکن است این عبارت با «بسم الله الرحمن الرحیم» اشتباه گرفته شود.
جدا از نقد فوق، زیبایی هم در کار وجود دارد که در کارهای مشابه کمتر مشاهده میشود. برای نمونه در یک اثر به روی یک بوم آبی‌رنگ، حدیث «لولاک یا محمد ما خلقت الأفلاک» با خطی زیبا، اما نو به نمایش درآمده که هم به لحاظ اصول خوشنویسی زیباست، هم اینکه نوآوری در آن کمتر به نمایش درآمده است. در بخش دیگری از نمایشگاه به روی دیواری قطعات متعدد خوشنویسی که هر کدام نامی از ائمه(ع) را شامل می‌شوند به نمایش گذاشته شده که هر کدام با رنگی خاص، زیبایی مطلوبی را به نمایشگاه بخشیده‌اند.
در این گزارش از نظر دو نفر از بازدید کنندگان هم استفاده کرده‌ایم؛ سیدیوسف طباطبایی، 28 ساله و کارمند با بیان اینکه نمایشگاه‌های مدرن می‌تواند برای جوانان، جذابیتی وافر داشته باشد، گفت: امتیازهای هنری مدرن این است که در خود جذابیت‌هایی دارد که در هنرهای سنتی کمتر وجود دارد، البته نمی‌خواهم بگویم این عامل، دلیلی بر برتری است، اما به هر حال هر تازگی در جای خود جذابیتی ذاتی دارد. در این نمایشگاه هم من چنین خصیصه‌ای را به وفور در کارها مشاهده کردم. به ویژه در قسمتی که اسماء به نمایش درآمده به شدت جذب کارها شدم.
وی افزود: البته من در کارهای هنری دیگر هم دیده‌ام که اسماء ائمه(ع) به نمایش گذاشته شده است، اما در کمتر کاری این قبیل رنگ‌پردازی را دیده‌ام. به ویژه چیدمانی که در کلمات شکل گرفته بود برایم تازگی خاصی داشت، البته شاید در برخی کارها کمی دشواری برای درک وجود داشت، اما همین عامل کمک می‌کرد تا تأمل پیرامون اثر بیشتر شود. برای مثال در یک کار «بسم الله الرحمن و الرحیم» به روی یک صفحه سیاه نوشته شده بود، اما شکلی که برای کلمات لحاظ شده، من را درگیر خود کرده بود.
در ادامه این گزارش از نظر بازدیدکننده‌ای دیگر که نگاهی مثبت به این نمایشگاه نداشت هم بهره بردیم تا بتوان به نوعی از نمایشگاه نیز آسیب‌شناسی صورت گیرد. زهره مینایی، 30 ساله و کارمند با بیان اینکه هنر قرآنی نباید پیچیده و سخت‌فهم باشد، گفت: خداوند در کلام الله مجید فرموده است که قرآن را برای درک همه انسان‌ها فرستاده‌ایم. این کلام وحی باید در تمامی هنرهایی که به نوعی مرتبط با آثار قرآنی است مورد توجه قرار گیرد، اما این خصیصه در جشنواره مورد نظر مشاهده نمی‌شود و پیچیدگی در کار، ویژگی اصلی اکثر آثار است. در ضمن در برخی کارها، آن ظرافت و رنگ‌پردازی مناسب را ندیدم و بیشتر نوعی خشونت و سختی در تولیدات مشاهده می‌شد.
وی به توضیح فوق اضافه کرد: اینکه تصور کنم مدرن بودن یک هنر محوری برای دوری کار از ظرافت‌های هنری است اشتباه محض است. در ضمن به عقیده من اگر هنرمند می‌خواهد به اسماء ائمه(ع) در کارهایش توجه کند، بهتر است کمی در استفاده از رنگ حساس‌تر باشد؛ چرا باید این تصور در بین هنرمندان ما رایج باشد که کارهای مذهبی را تنها باید با رنگ‌های تاریک و سیاه نوشت؟ چرا در این قبیل آثار رنگ‌های شاد دیده نمی‌شود؟ آیا اگر یک فرد غیر مسلمان از این نمایشگاه‌ها دیدن کند، جذب این کارها خواهد شد؟
مینایی در پایان سخنانش تصریح کرد: حوزه هنری همیشه در نگارخانه‌های خود به موضوعات قرآنی و اسلامی نگاهی ویژه داشته است. این اقدام در جای خود شایسته است، اما کافی نیست، چون در کنار برگزاری نمایشگاه باید شرایطی را فراهم آورد تا هنرمند در نمایشگاه حاضر بوده و حتی در پاره‌ای از ساعات خلق اثر کند تا به نوعی تماشاگر با نحوه خلق این کارها بیشتر آشنا شود.
محمدی درباره اهمیت تایپوگرافی توضیح داد: جامعه امروز ما می‌تواند با این هنر ارتباط بیشتری برقرار كند. نسخ و خطوط قدیمی جایگاه خودشان را دارند، ولی از آنجا كه جوانان به دنبال هنرهای معاصر نیز هستند با استفاده از این هنرهای جدید می‌توان با این قشر ارتباط برقرار كرد. در تایپوگرافی هر لحظه یك خلق اثر خواهیم داشت و این موضوع علاوه بر این كه خالق اثر را به وجد می‌آورد، این وجد و شگفتی را به مخاطب نیز منتقل می‌كند. بازخوردهایی كه در نمایش آثار تایپوگرافی گرفته‌ایم از این حكایت دارد كه مردم استقبال زیادی از این هنر داشته‌اند.
وی درباره هدفش از خلق این آثار هنری با مضامین مذهبی نیز گفت: محبت نسبت به اهل بیت(ع) در همه ما وجود دارد و همیشه در ذهن ما این شخصیت‌های برجسته جایگاه بزرگی دارند. این‌كه اسامی متبرك آنها در مقابل چشم ما باشد، می‌تواند نوعی یادآوری در عرصه‌ها و لحظه‌های مختلف زندگی باشد كه حتی لحظه‌ای از مسیر آنها غافل نشویم. در ضمن این تابلوها شاید مانند نسیمی باشد كه بتواند پرچم اهل بیت را در ذهن ما تكان بدهد. اگر همین اتفاق بیفتد برای من كافی است. اگر این نسیم یك لحظه بتواند افراد را به اهل بیت (ع) بیشتر وصل كند، من فكر می‌كنم از نظر هنری به هدفم رسیده‌ام.
این هنرمند در انتهای این گزارش درباره كاربرد رنگ‌ها در آثارش نیز توضیح داد: رنگ‌ها جوهره خاصی دارند، هر رنگ را با توجه به مضمون اثر و نكته خاصی استفاده كرده‌ام و بیننده با كمی دقت می‌تواند معنای رنگ در هر اثر را درك كند.
