اُمَّةً وَسَطًا؛ الگوی قرآن برای دوری جوامع از انحراف

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، رهبر معظم انقلاب هفته گذشته در آستانه برگزاری انتخابات در دیدار هزاران نفر از مردم نجف‌آباد به نکات مهمی از جمله اهمیت انتخابات، ترفندهای دشمن علیه ملت ایران و تذکراتی راجع به مسئله نفوذ و استفاده از ادبیات سیاسی دشمن اشاره کردند.

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در بخشی از سخنان خود ضمن توصیه به عدم استفاده از ادبیات سیاسی دشمن اظهار کردند: دشمنان انقلاب از روز اوّل آمدند تعبیر ادبیّات تندرو و میانه‌رو را مطرح کردند؛ فلانی تندرو است، فلان جریان تندرو است، فلان جریان میانه‌رو است. آن روز، از همه تندروتر هم از نظر آنها امام بزرگوار بود؛ امروز هم از همه تندروتر، به نظر آنها این بنده حقیر هستم. میانه‌رو حرف قشنگی است امّا اسلام این‌جوری حرف نمی‌زند؛ بفهمیم معارف اسلامی را. اسلام، طرفدار میانه و طرفدار «وسط» است: «وَ کَذلِکَ جَعَلنٰکُم اُمَّةً وَسَطًا». امّا «وسط» در اسلام چیست؟ در مقابل تندرو است؟ نه، «وسط» در مقابل منحرف است: «اَلیَمینُ وَ الشِّمالُ مَضَلَّةٌ وَ الطَّریقُ الوُسطی‌ٰ هِیَ الجادَّة»؛ این نهج‌البلاغه است. راه میانه یعنی راه مستقیم، راه جادّه. اگر از این راه مستقیم منحرف شدید - چه به این طرف و چه به آن طرف - این غیر میانه است. پس در مقابل میانه‌رو تندرو نیست؛ در مقابل میانه‌رو منحرف است. آن کسی میانه‌رو نیست که منحرف از راه و منحرف از جادّه است؛ امّا در جادّه، بعضی‌ها تندتر می‌روند و بعضی‌ها کندتر می‌روند. تند رفتن در صراط مستقیم چیز بدی نیست؛ «سابِقوا اِلی‌ مَغفِرَةٍ مِن رَبِّکُم»؛ جلوتر بروید. آنهایی که امروز در بیرون از مرزهای کشور می‌گویند تندرو، مقصودی دارند و معنایی مورد نظرشان است. دوستان ما و برادران ما در داخل مراقب باشند آنچه مقصود او است تکرار نکنند. آنهایی که می‌گویند تندرو، منظورشان کسانی است که در راه انقلاب مصمّم‌تر و پایدارترند؛ حزب‌اللهی‌ها را می‌گویند تندرو. میانه‌رو [هم‌] کسی است که در مقابل آنها تسلیم باشد. در ادبیّات سیاسی آمریکا و انگلیس و امثال اینها، معنای تندرو و میانه‌رو این است: تندرو کسی است که پایبند انقلاب است، میانه‌رو کسی است که در مقابل خواسته‌های آنها تسلیم است.

رهبر معظم انقلاب در این سخنان به خوبی این مسئله را تبیین می‌کنند که در اسلام دو مسیر «وسط» و «انحراف» وجود دارد و هر کسی از حد اعتدال، یعنی همان مسیر هدایت و صراط مستقیم عدول کند، نه تندرو و نه کندرو، بلکه به مسیر انحراف ورود پیدا کرده است.

با این حال واژه‌سازی غرب با نگاه مادی‌گرایانه و از این حیث مطرح می‌شود که خود را محور امور جهان دانسته و آن را به امور دیگر جوامع تعمیم می‌دهد. حتی جوامع اسلامی که به دنبال رسیدن به وحدت کلمه و ید واحده هستند و تلاش می‌کنند به دور از وابستگی به دیگر قدرت‌ها به اهداف متعالی خود دست پیدا کنند، گاهی از سوی غرب متهم به افراط و تندروی می‌شوند. با چنین دیدگاهی، جوامعی میانه‌رو خواهند بود که سازش‌کار بوده و پاسخ مثبتی به خواسته‌های غرب بدهد.

رهبر معظم انقلاب در برابر این واژه‌سازی‌ها «امت وسط» را متذکر می‌شوند؛ امتی که خداوند آن را به عنوان نمونه و الگویی برای جوامع اسلامی در هر دوره‌ای قرار داده است.

خداوند در آیه 143 سوره بقره این امت را مثال زده است. در این آیه آمده است: «وَكَذَلِكَ جَعَلْنَاكُمْ أُمَّةً وَسَطًا لِّتَكُونُواْ شُهَدَاء عَلَى النَّاسِ وَيَكُونَ الرَّسُولُ عَلَيْكُمْ شَهِيدًا وَمَا جَعَلْنَا الْقِبْلَةَ الَّتِي كُنتَ عَلَيْهَا إِلاَّ لِنَعْلَمَ مَن يَتَّبِعُ الرَّسُولَ مِمَّن يَنقَلِبُ عَلَى عَقِبَيْهِ وَإِن كَانَتْ لَكَبِيرَةً إِلاَّ عَلَى الَّذِينَ هَدَى اللّهُ وَمَا كَانَ اللّهُ لِيُضِيعَ إِيمَانَكُمْ إِنَّ اللّهَ بِالنَّاسِ لَرَؤُوفٌ رَّحِيمٌ؛ و بدين گونه شما را امتى ميانه قرار داديم تا بر مردم گواه باشيد و پيامبر بر شما گواه باشد و قبله‏اى را كه [چندى] بر آن بودى مقرر نكرديم جز براى آنكه كسى را كه از پيامبر پيروى می‌‌كند از آن كس كه از عقيده خود برمی‌گردد بازشناسيم هر چند [اين كار] جز بر كسانى كه خدا هدايت[شان] كرده سخت گران بود و خدا بر آن نبود كه ايمان شما را ضايع گرداند زيرا خدا [نسبت] به مردم دلسوز و مهربان است».

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در ادامه به تفسیر این آیه و تحلیلی از امت وسط پرداخته و می‌فرمایند « راه میانه یعنی راه مستقیم، راه جادّه. اگر از این راه مستقیم منحرف شدید - چه به این طرف و چه به آن طرف - این غیر میانه است. پس در مقابل میانه‌رو تندرو نیست؛ در مقابل میانه‌رو منحرف است. آن کسی میانه‌رو نیست که منحرف از راه و منحرف از جادّه است؛ امّا در جادّه، بعضی‌ها تندتر می‌روند و بعضی‌ها کندتر می‌روند. تند رفتن در صراط مستقیم چیز بدی نیست؛ «سابِقوا اِلی‌ مَغفِرَةٍ مِن رَبِّکُم».

این تعادل و حد وسط در امور دنیوی و اخروی انعکاس می‌یابد؛ در چنین وضعی، آحاد این جامعه به سمت کمال رفته و هر یک به نوعی در تکامل جامعه و تحقق اهداف متعالی آن به ایفای نقش می‌پردازند.

در تفسیر المیزان در این رابطه آمده است: امت وسط در حدتعادل و وسط قرار دارد و از جانب صراط مستقیم بسوی چپ و راست یا افراطو تفریط مائل نمی شود، چون مشرکین و وثنی ها که نه به معاد اعتقاد دارند و نه به خدا، بنابراین تمام هم آنها زندگی دنیوی و زر وزیور ظاهری آن است و غرق درمادیت می باشند و توجهی به فضایل معنوی و روحانی ندارند و نصاری به عکس بسوی رهبانیت میل کرده اند و کلیه کمالات مادی و جسمی را که خداوندآنها را در نشئه بشر قرار داده است رها کرده اند واصحاب روح هستند و چون اسباب مادی را کنار گذاشته اند نتیجه را هم باطل کرده اند، چون دنیا مزرعه آخرت و سبب نیل به آنست (یهود هم که مانند مشرکین غرق در مادیت و زرپرستی می‌باشند)، اما امت اسلام به تحقیق بین این دو کمال و سعادت را جمع نموده‌اند و مادیت و معنویت را در حد اعتدال برگزیده‌اند، پس اسلام امتی متعادل و میانه است که هر دو طرف با آن سنجیده می‌شوند، لذا این امت شهید و گواه است بر سایر امم .

در تفسیر نمونه آمده است: باید دانست که کلمه وسط به معناى چیزی است که میانه دو طرف قرار گرفته باشد، نه جزو آنطرف باشد، نه جزو این طرف و امت اسلام نسبت به مردم - یعنى اهل کتاب و مشرکین - همین وضع را دارند، براى اینکه یک دسته از مردم - یعنى مشرکین و وثنى ها - تنها و تنها جانب مادیت را گرفته ، جز زندگى دنیا و استکمال جنبه مادیت خود، و به کمال رساندن لذت‌ها، و زخازف و زینت دنیا چیز دیگرى نمی‌خواهند، نه امید بعثى دارند، نه احتمال نشورى می‌دهند و نه کمترین اعتنائى بفضائل معنوى و روحى دارند.
امت اسلام، خدا آن را امتى وسط قرار داد، یعنى براى آنان دینى قرار داد، که متدینین به آن دین را بسوى راه وسط و میانه هدایت می‌کند، راهى که نه افراط آنطرف را دارد، و نه تفریط اینطرف را، بلکه راهى که هر دو طرف را تقویت می‌کند، هم جانب جسم را، و هم جانب روح را البته بطوریکه در تقویت جسم از جانب روح عقب نمانند، و در تقویت روح از جانب جسم عقب نمانند، بلکه میانه هر دو فضیلت جمع کرده است.

در چنین امتی افراط و تندروی جایگاهی ندارد مگر در نیکی‌ها و آمرزش در پیشگاه خداوند. همانطور که در آیه 21 سوره حدید آمده است: « سَابِقُوا إِلَى مَغْفِرَةٍ مِّن رَّبِّكُمْ وَجَنَّةٍ عَرْضُهَا كَعَرْضِ السَّمَاء وَالْأَرْضِ أُعِدَّتْ لِلَّذِينَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَرُسُلِهِ ذَلِكَ فَضْلُ اللَّهِ يُؤْتِيهِ مَن يَشَاءُ وَاللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِيمِ؛ [براى رسيدن] به آمرزشى از پروردگارتان و بهشتى كه پهنايش چون پهناى آسمان و زمين است [و] براى كسانى آماده شده كه به خدا و پيامبرانش ايمان آورده‏اند بر يكديگر سبقت جوييد اين فضل خداست كه به هر كس بخواهد آن را می‌دهد و خداوند را فزون‏بخشى بزرگ است».