شماره ۲۴ «فصلنامه مطالعات تفسیری» منتشر شد
گروه اندیشه: شماره ۲۴ «فصلنامه مطالعات تفسیری» دارای رتبه علمی-پژوهشی منتشر شد.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، شماره ۲۴ «فصلنامه مطالعات تفسیری» به صاحب امتیازی نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه معارف اسلام، مدیرمسئولی ابراهیم کلانتری، سردبیری سید‌رضا مودب و دارای رتبه علمی-پژوهشی منتشر شد.
در این شماره که مربوط به زمستان سال جاری است، این عناوین منتشر شده است: «فلسفه وجودی دین با تاکید بر تفسیر آیه ۲۴ انفال» نوشته عبدالله حاجی‌صادقی، «بررسی تفسیری حبط عمل در آیه ۶۵ زمر با تاکید بر تفسیر مجمع‌البیان» نگاشته حسین مهدی‌فر، «نقد شبهه اهانت‌آمیز بودن آیات دال بر منع دوستی با غیر مسلمانان» کاری از مرم کریمی‌تبار، «خشیت از پروردگار و ارتباط آن با درک قرآن» تالیف محمدعلی رضایی‌اصفهانی و فائزه امینی، «حس و توحید از منظر مفسران و فیلسوفان» نوشته محمدتقی فعالی، «تفسیر آیه وقایه با رویکرد تربیتی» نوشته علی اسعدی، محمدکاظم شاکر و سیدعلی حسینی‌زاده، «مقصود از افضلیت بنی‌اسرائیل در آیه «اَنِی فَضَلْتُکُمْ عَلَی الْعالَمِین»» کاری از علیرضا کمالی، «نقد روایات تاویل‌گر قرآن در اثبات امامت ائمه اطهار (ع) با تکیه بر آیه ۳۶ توبه» نوشته علی غلامی‌دهقی، «عناصر مادی آفرینش جهان از منظر قرآن و کیهان‌شناسی» تالیف سیدعیسی مسترحمی، «شیوه‌های نزول امدادهای غیبی بر مومنین از منظر آیات قرآن» نگاشته سید حسین ابراهیمیان، زهره ربیعی و محبوبه بسمل.
فلسفه وجودی دین با تاکید بر تفسیر آیه ۲۴ انفال
نویسندگان این مقاله در چکیده نوشته‌اند: بزرگ‌ترین نعمت الهی به انسان‌ها، نعمت دین و هدایت تشریعی است که تعالی حقیقی و وصول به هدف آفرینش و مقصد نهایی را برای پیروان آن تامین نموده و دستیابی به حیات طیبه آن‌ها را تضمین می‌کند. دین پژوهان همواره به دنبال باز‌شناسی کارکرد دین در زندگی انسان و چیستی فلسفه آن هستند. قرآن کریم در آیات متعددی به بهترین وجه به بیان این کارکرد و تبیین فلسفه آن پرداخته است. قرآن شخصیت و کرامت انسان را به میزان دینداری او مستند نموده است. آیه شریفه «یا ایهَا الَذِینَ آمَنُوا اسْتَجیبُوا لِلَهِ وَ لِلرَسُول إذَا دَعَاکُمْ لِمَا یحْیـِیکُمْ...» نمونه‌ای از این دسته از آیات است. این مقاله با تاکید بر مفاد و تفسیر آیه فوق، فلسفه وجودی دین و راهکارهای وصول به آن را به اجمال ارائه نموده است.
بررسی تفسیری حبط عمل در آیه ۶۵ زمر با تاکید بر تفسیر مجمع‌البیان
در چکیده این مقاله می‌خوانیم: حبط اعمال یکی از موضوعات مهم کلامی است که در آیات قرآن از جمله آیه شریفه «لَئِنْ اشْرَکْتَ لَیحْبَطَنَ عَمَلُکَ» به کار رفته است. در این آیه که خطاب به پیامبر اکرم» و پیامبران پیشین است، شرک به عنوان عامل حبط عمل معرفی شده است. امکان شرک و حبط شدن عمل پیامبران و ناسازگاری آن با عصمت یکی از چالش‌های پیش روی متکلمان و مفسران بوده است. در رویکرد امامیه احباط مورد نظر معتزله باطل است، از این رو حبط به کار رفته در آیات قرآن معنای متفاوتی با معنای کلامی آن خواهد داشت. عدم تفکیک کاربرد قرآنی آن با آنچه که در میان متکلمان رایج است، چالش‌های زیادی را در جهت معنا‌شناسی حبط، متعلق حبط و علل حبط ایجاد می‌کند. این مقاله در تلاش است تا با تحقیق در مفاد آیه فوق و بهره گیری از آراء مفسران به ویژه امین الاسلام طبرسی، دو رویکرد عمده در باره امکان شرک و حبط عمل پیامبران و مومنان بررسی گردد، معنای قرآنی حبط و مغایرت آن با معنای کلامی تبیین گردد و علل حبط، متعلق و چگونگی تعلق آن به اعمال کافران و مشرکان مورد بررسی قرار گیرد.
نقد شبهه اهانت‌آمیز بودن آیات دال بر منع دوستی با غیر مسلمانان
نویسندگان در آغاز این مقاله آورده‌اند: آیات متعددی از قرآن کریم مسلمانان را از برقراری هرگونه رابطه دوستی با غیرمسلمانان، برحذر داشته است؛ این مسئله موجب القای شبهه توهین قرآن به غیرمسلمانان شده است و از رهگذر آن قرآن حاوی امری اهانت آمیز و غیراخلاقی پنداشته شده است. در این مقاله با تامل در مدلول آیات مورد بحث و تبیین دقیق آن‌ها روشن می‌شود که مسلمانان تنها از دوستی با افرادی برحذر شده‌اند که به دشمنی با آنان برخاسته و به انحاء مختلف سعی در آزار و ضربه زدن به آن‌ها را دارند و نیکی با کسانی که با مسلمانان روابط غیرخصمانه دارند، مورد تاکید قرآن است. در این مبنا مسلمان بودن یا نبودن مطرح نیست. توصیه قرآن بر عدم دوستی با پدر و مادر مشرک نیز به هیچ وجه به معنای بی‌احترامی به آنان نیست بلکه فقط به معنای عدم اطاعت از آن‌ها در امور مربوط به دین است، ضمن آنکه به والدین مسلمان نیز توصیه شده که تنها در مواردی که اجابت خواسته‌های فرزندان موجب ظلم به دیگران می‌شود، از آن روی برتابند.
خشیت از پروردگار و ارتباط آن با درک قرآن
در چکیده این مقاله می‌خوانیم: این مقاله، به بررسی ویژگی خشیت داشتن از پروردگار و اهمیت و نقش آن در هدایت یافتن به قرآن پرداخته است. خشیت، به معنای واکنشی آگاهانه به مقتضای علم است. خشیت از پروردگار، درک وابستگی خود و ربوبیت خدا و احساس مسئولیت در برابر او است. آیات متعددی از قرآن، تحقق هدایت قرآن را منوط به وجود ویژگی‌هایی در انسان نموده است و برخی اعمال هستند که موجب سلب امکان هدایت پذیری انسان می‌گردد. بر اساس آیات قرآن، خشیت از پروردگار، ظرفیت شناخت و پذیرش وحی را در انسان به وجود می‌آورد. کسانی که دارای خشیت از پروردگار هستند، همواره در پی یافتن تفصیلیتر مراد خدا از بندگانش می‌باشند و چون آیات قرآن بر آن‌ها عرضه شود آن را مطلوب گمشده خویش می‌یابند که آنان را به چگونگی جلب رضایت پروردگار و انجام عمل صالح، راهنمایی می‌کند.
حس و توحید از منظر مفسران و فیلسوفان
نویسندگان این مقاله با اعتقاد به اینکه از نظر تمام مفسران و نیز فیلسوفان دستیابی به معرفت برای انسان امکان پذیر است، معتقدند: آدمی می‌تواند با توسل به روش‌های مختلف به معرفت دست یابد. در این میان، حس راهی برای نیل به شناخت و طریقی برای مواجهه با جهان خارج است. حس انسان را با جهان خارج آشنا کرده پرده از رازهای حسی برمی دارد. متفکران در ارتباط با اعتبار طریق حس دیدگاه‌های متفاوتی را مطرح کرده‌اند اما آموزه‌های قرآن و استدلال‌های که از آیات قرآن به دست می‌آید ما را به این سمت رهنمون می‌نماید که حس راهی معتبر است. قرآن با ترتیب دادن استدلال‌های مختلف ارزشمندی شناخت حسی را به صورت فی الجمله می‌پذیرد. از سوی دیگر آیات قرآن بیانگر آن است که در حس امکان خطا وجود دارد. فلاسفه در ارتباط با نسبت نفس با شناخت حسی معتقدند که نفس انسان در مرحله قبل از حس، فاقد هرگونه معرفت است، اما قرآن اظهار می‌دارد که نفس در آغاز، فاقد علم حصولی است و طرح مسئله فطرت ما را بر آن می‌دارد که معتقد شویم معارف فطری و غیرحصولی در نفس، قبل از حس وجود دارد.
تفسیر آیه وقایه با رویکرد تربیتی
در چکیده این مقاله می‌خوانیم: یکی از مهم‌ترین کارکردهای آیات قرآن، تربیت و تهذیب نفوس است. از این رو، تفسیر قرآن با رویکرد تربیتی یکی از غنی‌ترین رویکردهای تفسیری است. این رویکرد با توجه به اهداف تربیت دینی، که همان ایجاد رفتار صحیح، حذف رفتار ناصحیح و نیز اصلاح برخی رفتار‌ها است، در صدد است تا با الهام از قرآن این اهداف را تحقق و تعالی بخشد. قرآن کریم هم در سبک و ساختار بیان و هم در درون مایه و محتوایش، منبع مهمی برای مربیان و متربیان است. این مقاله می‌کوشد با اندیشه در آیه ششم سوره تحریم و با توجه به اصول و روش‌های تربیت دینی، به آنچه این آیه بدان اشاره دارد و یا می‌تواند الهام بخش آن باشد، دست یابد. نویسندگان امیدوارند که نوع نگاه عرضه شده، تعالی بخش حرکت در جهت ساماندهی رویکرد تربیتی در تفسیر باشد.
مقصود از افضلیت بنی‌اسرائیل در آیه «اَنِی فَضَلْتُکُمْ عَلَی الْعالَمِین»
نویسندگان در چکیده این مقاله نوشته‌اند: آیه شریفه «یا بَنِی إ ِسْرائِیلَ اذْکُرُوا نِعْمَتِی الَتِی انْعَمْتُ عَلَیکُمْ وَ انِی فَضَلْتُکُمْ عَلَی الْعالَمِینَ» دو بار در قرآن تکرار شده است. خدای متعال در این آیه از بنی اسرائیل خواستار یادآوری نعمت‌هایی می‌شود که به آن‌ها عطا فرموده است. قرآن کریم در آیات مختلفی به بیان گوشه‌هایی از این نعمت‌ها پرداخته است. نجات بنی اسرائیل از چنگال آل فرعون، ارسال پیامبران کثیر، نزول تورات و من و سلوی، سایه افکندن ابر در بیابان سوزان و جوشش چشمه‌ای از سنگ به عنوان بخش‌هایی از نعمت‌های الهی بر بنی اسرائیل است. آیه مورد بحث بیانگر برتری بنی اسرائیل و یهودیان بر جهانیان است، اما وجود آیاتی ناظر به برتری امت پیامبر» و نیز مورد لعن و نفرین قرارگرفتن عده‌ای از بنی اسرائیل، موجبات تعارض با این آیه را فراهم آورده است. تبیین دقیق «بنی اسرائیل»، «وجوه تفضیل آنان» و «عالمین» در این آیه، باعث روشن شدن تفسیر آیه و رفع تعارضات در آن خواهد شد. این مقاله بیانگر آن است که آیه شریفه مورد بحث، در این سه ناحیه عام و مطلق نیست.
نقد روایات تاویل‌گر قرآن در اثبات امامت ائمه اطهار (ع) با تکیه بر آیه ۳۶ توبه
در چکیده این مقاله می‌خوانیم: امامت ائمه دوازده گانه از باورهای اصلی شیعه امامیه است. این عقیده مستند به مبانی عقلی، آیات و روایات است. در این میان برخی علمای شیعه با استناد به روایاتی اندک به تاویل آیه «إنَ عِدَهَ الشُهُور عِنْدَ اللَهِ اثْنا عَشَرَ شَهْرا...» پرداخته‌اند تا برای اثبات دوازده گانه بودن امامان شیعه استفاده نمایند. آنان «سال» را به رسول خدا»، «شهور اثنا عشر» را به ائمه دوازده گانه و «اربعه حرم» را به چهار امامی که نامشان علی (ع) است، تاویل کرده‌اند. امروزه نیز برخی با استناد به همین روایات درباره «امامان دوازده گانه در قرآن» دست به تالیف زده‌اند. این تاویل‌های نامناسب و پیچیده این باور مهم و اساسی شیعه را با آسیب مواجه می‌سازد. در این مقاله سند روایات مزبور و منابع آن‌ها بررسی شده و با اثبات عدم اعتبار برخی از آن‌ها، ضعف سند، عدم تطابق با مبانی عقلانی و بهره نجستن مفسران و متکلمان بزرگ شیعه از تاویل آیه فوق، بی‌نیازی اثبات امامت از چنین تاویل‌هایی مشخص شده است.
عناصر مادی آفرینش جهان از منظر قرآن و کیهان‌شناسی
نویسندگان در آغاز این مقاله آورده‌اند: عنصر یا عناصر اولیه آفرینش جهان هستی، از دیرباز مورد مطالعه دانشمندان بوده است. برخی از فلاسفه، عنصر اولیه آفرینش را غیر مادی دانسته و از آن به «نور» و یا «عقل» تعبیر می‌کنند. گروهی نیز آب، هوا، آتش و یا عناصر چهارگانه را ماده آغازین و اصیل آفرینش جهان مادی می‌دانند. قرآن کریم نیز برای نشان دادن حکمت، علم و قدرت خداوند به انسان‌ها، به عناصر اولیه و روند خلقت اشاراتی کرده است و از وجود «ماء»، «دخان» و رخداد «رتق» و «فتق» در آغاز آفرینش سخن می‌گوید. کیهان‌شناسان و فیزیکدانان نیز با بهره گیری از ابزار‌ها و شیوه‌های تجربی فرضیه‌های گوناگونی در این زمینه ارائه داده‌اند. گوی آتشین اولیه، با چگالی و حرارت بسیار بالا در فرضیه انفجار بزرگ، نقطه مرکزی شمرده شده است. برخی دیگر، ذرات بنیادی دیگری را توضیحی برای نقطه آغازین و بخشی از روند آفرینش، پیشنهاد داده‌اند. این یافته‌ها در برخی موارد با آموزه‌های قرآن هماهنگی دارد و می‌توان آن را از شگفتی‌های علمی قرآن به شمار آورد.
شیوه‌های نزول امدادهای غیبی بر مومنین از منظر آیات قرآن
در چکیده این مقاله می‌خوانیم: امدادهای غیبی به عنوان یکی از سنت‌های مهم در قرآن کریم مطرح است. این سنت مبین آن است که اگر انسان از امدادهای عام الهی درست استفاده کند و قابلیت‌های معنوی را در خود تقویت نماید، بی‌گمان نظام علی و معلولی جهان نیز به حمایت او برمی خیزد و او را از پشتیبانی خاص خود بهره‌مند می‌سازد. بررسی آیات قرآن از این رویکرد نشان داده است که امدادهای غیبی را می‌توان به دو دسته عمده عوامل بیرونی و درونی تقسیم نمود که فرستادن لشکر الهی، انجام امور غیرممکن، حفظ و صیانت مومنین، افزایش نعمات دنیوی و حکومت دادن به صالحان از جمله موارد عوامل بیرونی‌اند. هم چنین هدایت بخشی و آرامش قلبی، اندک نمایی و ایجاد ترس و وحشت در دل دشمنان از جمله مصادیق عوامل درونی محسوب می‌شوند. این مقاله بر آن است تا با استناد به آیات قرآن و منابع تفسیری، مهم‌ترین شیوه‌های نزول این الطاف ویژه الهی بر مومنین را مورد واکاوی قرار دهد.
در این شماره که مربوط به زمستان سال جاری است، این عناوین منتشر شده است: «فلسفه وجودی دین با تاکید بر تفسیر آیه ۲۴ انفال» نوشته عبدالله حاجی‌صادقی، «بررسی تفسیری حبط عمل در آیه ۶۵ زمر با تاکید بر تفسیر مجمع‌البیان» نگاشته حسین مهدی‌فر، «نقد شبهه اهانت‌آمیز بودن آیات دال بر منع دوستی با غیر مسلمانان» کاری از مرم کریمی‌تبار، «خشیت از پروردگار و ارتباط آن با درک قرآن» تالیف محمدعلی رضایی‌اصفهانی و فائزه امینی، «حس و توحید از منظر مفسران و فیلسوفان» نوشته محمدتقی فعالی، «تفسیر آیه وقایه با رویکرد تربیتی» نوشته علی اسعدی، محمدکاظم شاکر و سیدعلی حسینی‌زاده، «مقصود از افضلیت بنی‌اسرائیل در آیه «اَنِی فَضَلْتُکُمْ عَلَی الْعالَمِین»» کاری از علیرضا کمالی، «نقد روایات تاویل‌گر قرآن در اثبات امامت ائمه اطهار (ع) با تکیه بر آیه ۳۶ توبه» نوشته علی غلامی‌دهقی، «عناصر مادی آفرینش جهان از منظر قرآن و کیهان‌شناسی» تالیف سیدعیسی مسترحمی، «شیوه‌های نزول امدادهای غیبی بر مومنین از منظر آیات قرآن» نگاشته سید حسین ابراهیمیان، زهره ربیعی و محبوبه بسمل.
فلسفه وجودی دین با تاکید بر تفسیر آیه ۲۴ انفال
نویسندگان این مقاله در چکیده نوشته‌اند: بزرگ‌ترین نعمت الهی به انسان‌ها، نعمت دین و هدایت تشریعی است که تعالی حقیقی و وصول به هدف آفرینش و مقصد نهایی را برای پیروان آن تامین نموده و دستیابی به حیات طیبه آن‌ها را تضمین می‌کند. دین پژوهان همواره به دنبال باز‌شناسی کارکرد دین در زندگی انسان و چیستی فلسفه آن هستند. قرآن کریم در آیات متعددی به بهترین وجه به بیان این کارکرد و تبیین فلسفه آن پرداخته است. قرآن شخصیت و کرامت انسان را به میزان دینداری او مستند نموده است. آیه شریفه «یا ایهَا الَذِینَ آمَنُوا اسْتَجیبُوا لِلَهِ وَ لِلرَسُول إذَا دَعَاکُمْ لِمَا یحْیـِیکُمْ...» نمونه‌ای از این دسته از آیات است. این مقاله با تاکید بر مفاد و تفسیر آیه فوق، فلسفه وجودی دین و راهکارهای وصول به آن را به اجمال ارائه نموده است.
بررسی تفسیری حبط عمل در آیه ۶۵ زمر با تاکید بر تفسیر مجمع‌البیان
در چکیده این مقاله می‌خوانیم: حبط اعمال یکی از موضوعات مهم کلامی است که در آیات قرآن از جمله آیه شریفه «لَئِنْ اشْرَکْتَ لَیحْبَطَنَ عَمَلُکَ» به کار رفته است. در این آیه که خطاب به پیامبر اکرم» و پیامبران پیشین است، شرک به عنوان عامل حبط عمل معرفی شده است. امکان شرک و حبط شدن عمل پیامبران و ناسازگاری آن با عصمت یکی از چالش‌های پیش روی متکلمان و مفسران بوده است. در رویکرد امامیه احباط مورد نظر معتزله باطل است، از این رو حبط به کار رفته در آیات قرآن معنای متفاوتی با معنای کلامی آن خواهد داشت. عدم تفکیک کاربرد قرآنی آن با آنچه که در میان متکلمان رایج است، چالش‌های زیادی را در جهت معنا‌شناسی حبط، متعلق حبط و علل حبط ایجاد می‌کند. این مقاله در تلاش است تا با تحقیق در مفاد آیه فوق و بهره گیری از آراء مفسران به ویژه امین الاسلام طبرسی، دو رویکرد عمده در باره امکان شرک و حبط عمل پیامبران و مومنان بررسی گردد، معنای قرآنی حبط و مغایرت آن با معنای کلامی تبیین گردد و علل حبط، متعلق و چگونگی تعلق آن به اعمال کافران و مشرکان مورد بررسی قرار گیرد.
نقد شبهه اهانت‌آمیز بودن آیات دال بر منع دوستی با غیر مسلمانان
نویسندگان در آغاز این مقاله آورده‌اند: آیات متعددی از قرآن کریم مسلمانان را از برقراری هرگونه رابطه دوستی با غیرمسلمانان، برحذر داشته است؛ این مسئله موجب القای شبهه توهین قرآن به غیرمسلمانان شده است و از رهگذر آن قرآن حاوی امری اهانت آمیز و غیراخلاقی پنداشته شده است. در این مقاله با تامل در مدلول آیات مورد بحث و تبیین دقیق آن‌ها روشن می‌شود که مسلمانان تنها از دوستی با افرادی برحذر شده‌اند که به دشمنی با آنان برخاسته و به انحاء مختلف سعی در آزار و ضربه زدن به آن‌ها را دارند و نیکی با کسانی که با مسلمانان روابط غیرخصمانه دارند، مورد تاکید قرآن است. در این مبنا مسلمان بودن یا نبودن مطرح نیست. توصیه قرآن بر عدم دوستی با پدر و مادر مشرک نیز به هیچ وجه به معنای بی‌احترامی به آنان نیست بلکه فقط به معنای عدم اطاعت از آن‌ها در امور مربوط به دین است، ضمن آنکه به والدین مسلمان نیز توصیه شده که تنها در مواردی که اجابت خواسته‌های فرزندان موجب ظلم به دیگران می‌شود، از آن روی برتابند.
خشیت از پروردگار و ارتباط آن با درک قرآن
در چکیده این مقاله می‌خوانیم: این مقاله، به بررسی ویژگی خشیت داشتن از پروردگار و اهمیت و نقش آن در هدایت یافتن به قرآن پرداخته است. خشیت، به معنای واکنشی آگاهانه به مقتضای علم است. خشیت از پروردگار، درک وابستگی خود و ربوبیت خدا و احساس مسئولیت در برابر او است. آیات متعددی از قرآن، تحقق هدایت قرآن را منوط به وجود ویژگی‌هایی در انسان نموده است و برخی اعمال هستند که موجب سلب امکان هدایت پذیری انسان می‌گردد. بر اساس آیات قرآن، خشیت از پروردگار، ظرفیت شناخت و پذیرش وحی را در انسان به وجود می‌آورد. کسانی که دارای خشیت از پروردگار هستند، همواره در پی یافتن تفصیلیتر مراد خدا از بندگانش می‌باشند و چون آیات قرآن بر آن‌ها عرضه شود آن را مطلوب گمشده خویش می‌یابند که آنان را به چگونگی جلب رضایت پروردگار و انجام عمل صالح، راهنمایی می‌کند.
حس و توحید از منظر مفسران و فیلسوفان
نویسندگان این مقاله با اعتقاد به اینکه از نظر تمام مفسران و نیز فیلسوفان دستیابی به معرفت برای انسان امکان پذیر است، معتقدند: آدمی می‌تواند با توسل به روش‌های مختلف به معرفت دست یابد. در این میان، حس راهی برای نیل به شناخت و طریقی برای مواجهه با جهان خارج است. حس انسان را با جهان خارج آشنا کرده پرده از رازهای حسی برمی دارد. متفکران در ارتباط با اعتبار طریق حس دیدگاه‌های متفاوتی را مطرح کرده‌اند اما آموزه‌های قرآن و استدلال‌های که از آیات قرآن به دست می‌آید ما را به این سمت رهنمون می‌نماید که حس راهی معتبر است. قرآن با ترتیب دادن استدلال‌های مختلف ارزشمندی شناخت حسی را به صورت فی الجمله می‌پذیرد. از سوی دیگر آیات قرآن بیانگر آن است که در حس امکان خطا وجود دارد. فلاسفه در ارتباط با نسبت نفس با شناخت حسی معتقدند که نفس انسان در مرحله قبل از حس، فاقد هرگونه معرفت است، اما قرآن اظهار می‌دارد که نفس در آغاز، فاقد علم حصولی است و طرح مسئله فطرت ما را بر آن می‌دارد که معتقد شویم معارف فطری و غیرحصولی در نفس، قبل از حس وجود دارد.
تفسیر آیه وقایه با رویکرد تربیتی
در چکیده این مقاله می‌خوانیم: یکی از مهم‌ترین کارکردهای آیات قرآن، تربیت و تهذیب نفوس است. از این رو، تفسیر قرآن با رویکرد تربیتی یکی از غنی‌ترین رویکردهای تفسیری است. این رویکرد با توجه به اهداف تربیت دینی، که همان ایجاد رفتار صحیح، حذف رفتار ناصحیح و نیز اصلاح برخی رفتار‌ها است، در صدد است تا با الهام از قرآن این اهداف را تحقق و تعالی بخشد. قرآن کریم هم در سبک و ساختار بیان و هم در درون مایه و محتوایش، منبع مهمی برای مربیان و متربیان است. این مقاله می‌کوشد با اندیشه در آیه ششم سوره تحریم و با توجه به اصول و روش‌های تربیت دینی، به آنچه این آیه بدان اشاره دارد و یا می‌تواند الهام بخش آن باشد، دست یابد. نویسندگان امیدوارند که نوع نگاه عرضه شده، تعالی بخش حرکت در جهت ساماندهی رویکرد تربیتی در تفسیر باشد.
مقصود از افضلیت بنی‌اسرائیل در آیه «اَنِی فَضَلْتُکُمْ عَلَی الْعالَمِین»
نویسندگان در چکیده این مقاله نوشته‌اند: آیه شریفه «یا بَنِی إ ِسْرائِیلَ اذْکُرُوا نِعْمَتِی الَتِی انْعَمْتُ عَلَیکُمْ وَ انِی فَضَلْتُکُمْ عَلَی الْعالَمِینَ» دو بار در قرآن تکرار شده است. خدای متعال در این آیه از بنی اسرائیل خواستار یادآوری نعمت‌هایی می‌شود که به آن‌ها عطا فرموده است. قرآن کریم در آیات مختلفی به بیان گوشه‌هایی از این نعمت‌ها پرداخته است. نجات بنی اسرائیل از چنگال آل فرعون، ارسال پیامبران کثیر، نزول تورات و من و سلوی، سایه افکندن ابر در بیابان سوزان و جوشش چشمه‌ای از سنگ به عنوان بخش‌هایی از نعمت‌های الهی بر بنی اسرائیل است. آیه مورد بحث بیانگر برتری بنی اسرائیل و یهودیان بر جهانیان است، اما وجود آیاتی ناظر به برتری امت پیامبر» و نیز مورد لعن و نفرین قرارگرفتن عده‌ای از بنی اسرائیل، موجبات تعارض با این آیه را فراهم آورده است. تبیین دقیق «بنی اسرائیل»، «وجوه تفضیل آنان» و «عالمین» در این آیه، باعث روشن شدن تفسیر آیه و رفع تعارضات در آن خواهد شد. این مقاله بیانگر آن است که آیه شریفه مورد بحث، در این سه ناحیه عام و مطلق نیست.
نقد روایات تاویل‌گر قرآن در اثبات امامت ائمه اطهار (ع) با تکیه بر آیه ۳۶ توبه
در چکیده این مقاله می‌خوانیم: امامت ائمه دوازده گانه از باورهای اصلی شیعه امامیه است. این عقیده مستند به مبانی عقلی، آیات و روایات است. در این میان برخی علمای شیعه با استناد به روایاتی اندک به تاویل آیه «إنَ عِدَهَ الشُهُور عِنْدَ اللَهِ اثْنا عَشَرَ شَهْرا...» پرداخته‌اند تا برای اثبات دوازده گانه بودن امامان شیعه استفاده نمایند. آنان «سال» را به رسول خدا»، «شهور اثنا عشر» را به ائمه دوازده گانه و «اربعه حرم» را به چهار امامی که نامشان علی (ع) است، تاویل کرده‌اند. امروزه نیز برخی با استناد به همین روایات درباره «امامان دوازده گانه در قرآن» دست به تالیف زده‌اند. این تاویل‌های نامناسب و پیچیده این باور مهم و اساسی شیعه را با آسیب مواجه می‌سازد. در این مقاله سند روایات مزبور و منابع آن‌ها بررسی شده و با اثبات عدم اعتبار برخی از آن‌ها، ضعف سند، عدم تطابق با مبانی عقلانی و بهره نجستن مفسران و متکلمان بزرگ شیعه از تاویل آیه فوق، بی‌نیازی اثبات امامت از چنین تاویل‌هایی مشخص شده است.
عناصر مادی آفرینش جهان از منظر قرآن و کیهان‌شناسی
نویسندگان در آغاز این مقاله آورده‌اند: عنصر یا عناصر اولیه آفرینش جهان هستی، از دیرباز مورد مطالعه دانشمندان بوده است. برخی از فلاسفه، عنصر اولیه آفرینش را غیر مادی دانسته و از آن به «نور» و یا «عقل» تعبیر می‌کنند. گروهی نیز آب، هوا، آتش و یا عناصر چهارگانه را ماده آغازین و اصیل آفرینش جهان مادی می‌دانند. قرآن کریم نیز برای نشان دادن حکمت، علم و قدرت خداوند به انسان‌ها، به عناصر اولیه و روند خلقت اشاراتی کرده است و از وجود «ماء»، «دخان» و رخداد «رتق» و «فتق» در آغاز آفرینش سخن می‌گوید. کیهان‌شناسان و فیزیکدانان نیز با بهره گیری از ابزار‌ها و شیوه‌های تجربی فرضیه‌های گوناگونی در این زمینه ارائه داده‌اند. گوی آتشین اولیه، با چگالی و حرارت بسیار بالا در فرضیه انفجار بزرگ، نقطه مرکزی شمرده شده است. برخی دیگر، ذرات بنیادی دیگری را توضیحی برای نقطه آغازین و بخشی از روند آفرینش، پیشنهاد داده‌اند. این یافته‌ها در برخی موارد با آموزه‌های قرآن هماهنگی دارد و می‌توان آن را از شگفتی‌های علمی قرآن به شمار آورد.
شیوه‌های نزول امدادهای غیبی بر مومنین از منظر آیات قرآن
در چکیده این مقاله می‌خوانیم: امدادهای غیبی به عنوان یکی از سنت‌های مهم در قرآن کریم مطرح است. این سنت مبین آن است که اگر انسان از امدادهای عام الهی درست استفاده کند و قابلیت‌های معنوی را در خود تقویت نماید، بی‌گمان نظام علی و معلولی جهان نیز به حمایت او برمی خیزد و او را از پشتیبانی خاص خود بهره‌مند می‌سازد. بررسی آیات قرآن از این رویکرد نشان داده است که امدادهای غیبی را می‌توان به دو دسته عمده عوامل بیرونی و درونی تقسیم نمود که فرستادن لشکر الهی، انجام امور غیرممکن، حفظ و صیانت مومنین، افزایش نعمات دنیوی و حکومت دادن به صالحان از جمله موارد عوامل بیرونی‌اند. هم چنین هدایت بخشی و آرامش قلبی، اندک نمایی و ایجاد ترس و وحشت در دل دشمنان از جمله مصادیق عوامل درونی محسوب می‌شوند. این مقاله بر آن است تا با استناد به آیات قرآن و منابع تفسیری، مهم‌ترین شیوه‌های نزول این الطاف ویژه الهی بر مومنین را مورد واکاوی قرار دهد.
