بهره‌گیری شاعران از آرایه‌های ادبی و بلاغت قرآن برای شیوایی اشعار
گروه ادب: عضو هیئت علمی دانشگاه الزهرا(س) گفت: فصاحت، بلاغت و صنایع ادبی که در کلام‌الله مجید آورده شده است مورد استفاده بسیاری از شاعران بزرگ فارسی قرار گرفته تا به این وسیله بر زیبایی و شیوایی اشعار خود بیفزایند.
حسین فقیهی از اساتید و پژوهشگران ادبیات عرفانی و عضو هیئت علمی دانشگاه الزهرا(س) در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) با بیان اینکه فصاحت و بلاغت و صنایع ادبی کلام‌الله مجید مورد استفاده بسیاری از شاعران بزرگ فارسی قرار گرفته است، عنوان کرد: قرآن منبع سرشاری از فصاحت و بلاغت است و می‌توان گفت یکی از دلایل معجزه بودن این کتاب آسمانی بی‌مانندی آن در فصیح و بلیغ بودن است. بر این اساس شاعران بزرگ فارسی برای زیباسازی و شیوا کردن گفتارشان از آرایه‌های ادبی و فصاحت و بلاغت قرآن کریم استفاده زیادی کرده‌اند.
فقیهی افزود: قرآن کریم دارای نثر مسجع و از نظر نکات بلاغی و آرایه‌های ادبی بسیار قابل توجه است.
این استاد ادبیات عرفانی با تاکید بر تاثیرپذیری 80 درصد شاعران ایرانی از قرآن کریم گفت: استفاده شاعران فارسی از قرآن کریم به صورت‌های مختلف از جمله اقتباس، درج، حل و ترجمه آیات و استفاده از جناس‌ها، صنایع ادبی، تشبیهات، مجازها، استعارات و کنایات و ... قرآنی برای افزایش فصاحت، روانی و سلاست اشعارشان است.
این پژوهشگر ادبیات عرفانی افزود: به عنوان نمونه می‌توان به اقتباس شاعرانی چون حافظ، باباطاهر، نظامی و مولانا از آیه «وَ عَصَی آدَمُ رَبَّهُ فَغَوَی» اشاره کرد. حافظ با اقتباس از این آیه گفته «جایی که برق عصیان بر آدم صفی زد/ ما را چگونه زیبد دعوی بیگناهی» و نظامی سروده «زلف زمین در بر عالم فکند/ خال عصی بر رخ آدم فکند» و صائب تبریزی گفته «نان جو خور در بهشت سیر چشمی سیر کن/ گرد عصیان بهر گندم بررخ آدم نشست».
عضو هیئت علمی دانشگاه الزهرا همچنین گفت: از جمله نمونه‌های اقتباس قرآنی می‌توان به استفاده مولانا و دیگران از آیه «قَالَ فَبِمَا أَغْوَيْتَنِي لأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَاطَكَ الْمُسْتَقِيمَ» اشاره کرد که مولانا با اقتباس از این آیه گفته «همچو ابلیسی که گفت اغویتنی/ تو شکستی جام و ما را می‌زنی».
وی ادامه داد: در حدیثی آمده که پیامبر اسلام(ص) فرمودند: هر انسان در وجودش شیطانی دارد و وقتی پرسیدند آیا شما هم در خود شیطان دارید؟ فرمودند: بله، ولی «اسلم شیطانی بیدی». از این حدیث نیز اقتباس‌های زیبایی شده و مولانا گفته «اسلم شیطان از اینجا شد پدید/ که يزيدی شد ز فضلش بايزيد» و عطار آورده «چون به دعوت کرد شیطان را طلب/ گشت شیطانش مسلمان زین سبب».
فقیهی گفت: خداوند در آیه «وَعِندَهُ مَفَاتِحُ الْغَيْبِ لاَ يَعْلَمُهَا إِلاَّ هُوَ وَ يَعْلَمُ مَا فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَمَا تَسْقُطُ مِن وَرَقَةٍ إِلاَّ يَعْلَمُهَا وَلاَ حَبَّةٍ فِي ظُلُمَاتِ الأَرْضِ وَلاَ رَطْبٍ وَلاَ يَابِسٍ إِلاَّ فِي كِتَابٍ مُّبِينٍ» به علم سرشار خود اشاره کرده و مولانا با توجه به این آیه آورده که «هیچ برگی بر نیفتد از درخت/ بی‌قضا و حکم آن سلطان بخت».
این پژوهشگر ادبیات عرفانی همچنین به استفاده شاعران بزرگ فارسی از آیه «مَن جَاء بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثَالِهَا وَمَن جَاء بِالسَّيِّئَةِ فَلاَ يُجْزَى إِلاَّ مِثْلَهَا وَهُمْ لاَ يُظْلَمُونَ» اشاره کرد و افزود: سعدی در بوستان آورده «نکوکاری از مردم نیک رای/ یکی را به ده می‌نویسد خدای» و مولانا اشاره کرده «هر یکی جان را ستاند ده بها/ از نبی برخوان تو عشر امثالها».
عضو هیئت علمی دانشگاه الزهرا همچنین گفت: از دیگر نمونه‌های استفاده شاعران فارسی از قرآن کریم می‌توان به اقتباس سعدی در این بیت بوستان که «خواهی که ممتع شوی از دنیی و عقبی/ با خلق کرم کن چو خدا با تو کرم کرد» از آیه 77 سوره قصص «وَابْتَغِ فِيمَا آتَاكَ اللَّهُ الدَّارَ الْآخِرَةَ وَلَا تَنسَ نَصِيبَكَ مِنَ الدُّنْيَا وَأَحْسِن كَمَا أَحْسَنَ اللَّهُ إِلَيْكَ وَلَا تَبْغِ الْفَسَادَ فِي الْأَرْضِ إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ الْمُفْسِدِينَ» یاد کرد.
وی تصریح کرد: قرآن کریم منبعی سرشار از فصاحت و بلاغت ظاهری و معنوی است و شاعران از صنایع ادبی این کتاب برای زیبایی و نغز کردن گفتارشان استفاده می‌کنند.
