قرآن بایسنقری، مصحفی که نادرشاه در فتوحات همراه داشت
گروه ادب: قرآن بایسنقری که از زمان کتابت تا نمایش آن در موزه آستان قدرس رضوی حوادث پیچیده‌ای را از سر گذرانده است، در فتوحاتی که نادرشاه افشار داشت، همیشه پیشاپیش لشکر به حرکت درآورده می‌شد.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، قرآن بایسنقری بزرگ‌ترین قرآن خطی جهان به شمار می‌آید که در سده نهم هجری به وسیله بایسنقرمیرزا، فرزند شاهرخ تیموری و گوهرشادآغا به خط محقق کتابت شده است. این قرآن در چند صد برگ به کتابت درآمده و هم‌اکنون قطعات و برگ‌هايي از آن در شماری از کتابخانه‌ها و موزه‌های بزرگ ایران و جهان نگهداری می‌شود.
همچنین قطعاتی ارزشمند از این قرآن بزرگ و منحصر به فرد در کتابخانه و موزه ملی ملک نگهداری می‌شود. علاقه‌مندان به آگاهی درباره ویژگی‌های این قرآن خطی، می‌توانند در لینک زیر به تماشای فیلمی کوتاه درباره این اثر بنشینند. www.malekmuseum.org/video/fa/
تيمور لنگ مؤسس سلسله تيموريان كه از 771 تا 807 قمري حكومت كرده است، اگرچه باعث ويراني‌هاي بسيار شده، اما جانشينان او با رويكردي ديگر، تقريباً بسياري از اقدامات ويران‌گرايانه او را جبران كردند. بايد گفت شاهان و شاهزادگان و رجال و حكام اين دولت تقريباً همگي دوستدار كتاب و كتابخانه بودند و در ميان آنان كساني مانند شاهرخ (پسر تيمور)، الغ بيك و بايسنقر (پسران شاهرخ)، و سلطان حسين بايقرا (آخرين امير تيموري)، اقدامات مهم و گاه بي نظيري را در اين مورد انجام داده‌اند. يكي از پنج پسر شاهرخ، يعني غياث الدين بايسنقر (799-837) با وجود يكي، دو ماموريت به تبريز و استرآباد، چون مردي با ذوق و هنرمند و ادب‌دوست بود، از كارهاي حكومتي كناره گرفت و عمر خود را به جمع‌آوري كتاب و معاشرت با اهل هنر و ادب سپری کرد. بدين ترتيب دستگاه او محل اجتماع نقاشان و خطاطان و سازندگان و شعرا و اهل ادب و فضل شد. خود نيز در گفتن شعر بسيار ماهر بود. همچنين در نوشتن خطوط اصول و اقلام شش‌گانه مهارت فراواني داشت. گفته شده است که وی در هرات چهل خطاط در دستگاه خود داشت كه زير نظر جعفر تبريزي، شاگرد عبدالله بن ميرعلي كار مي‌كردند و به استنساخ كتب سرگرم بودند. آن كتابها را مُذهبان و نقاشان چيره‌دست تزئين مي‌كردند و صحافان ماهر، جلدهاي گرانبها براي آنها ترتيب مي‌دادند. از جمله همين نسخه‌ها، شاهنامه بايسنقري كه از جمله آثار هنري بسيار ارزنده ايراني است را می‌توان نام برد. بايسنقر در سن 37 سالگي در 837 قمري در هرات درگذشت و در مسجد گوهرشاد مشهد، مسجدي كه گوهر شادآغا، مادرش ساخته بود - به خاك سپرده شد.
بايسنقر ميرزا در خطوط شش‌گانه، شاگرد شمس الدين محمد بن حسام هروي معروف به شمس بايسنقر بوده و خود در خطوط محقق و ثلث از استادان برجسته به شمار مي‌آيد. كتيبه مسجد گوهرشاد به خط ثلث، كاری است که او در سن بيست سالگي انجام داد؛ كاري قوي و زيبا و ممتاز. وي همچنين به تهيه بزرگترين قرآن به خط محقق اقدام كرد كه همانند شاهنامه گردآوري شده او، اثري بي‌نظير و پر ارزش در حوزه هنري و نيز معارف قرآني محسوب مي‌شود. اندازه اوراق اين قرآن در حدود 112*179 سانتي‌متر است. هر صفحه داراي هفت سطر و به خط محقق است كه اندازه نوك قلم يك سانتي‌متر است. بين سطور، خط افقي كشيده و جدول‌سازي شده و پيرامون آيات را به صورتي ساده، اما مستحكم و زيبا، و به دور از برخي پركاري‌ها و شلوغ‌كاري‌هاي غير ضروري، تزئين كرده‌اند. سرنوشت اين قرآن مانند بسياري از آثار با ارزش هنري، نامشخص و مبهم و از طرفي ناخوشايند است. گفته شده است که در امامزاده سلطان ابراهيم پسر حضرت رضا (ع) در قوچان كه بناي اوليه آن مربوط به سلطان محمد خوارزمشاه بوده است، بعضي از اوراق قرآن كريم به خط ميرزا بايسنقر ديده شده است. ظاهراً وقتي كه نادرشاه افشار، شهر سمرقند را فتح كرد، برخي از مردمان آن نواحي، قرآن بايسنقري را كه بر سر قبر امير تيمور گوركاني بوده برداشته، اوراق آن را متلاشي و پنهان کرده‌اند. نادر دستور داد اين اوراق را يافته و جمع‌آوري كنند. مقدار زيادي از اين اوراق پراكنده و جزوه‌هاي اين مجموعه ناياب در آن زمان جمع‌آوري شد. اين اوراق و جزوه‌ها را كه صدمات بسيار نيز ديده بودند، در ميان جهاز اشتران و استران به قوچان آوردند.
بايد گفت بخشي از آنچه كه جمع‌آوري شده بود، حداقل تا زمان ناصرالدين شاه قاجار در آن شهر و در امامزاده ابراهيم پسر حضرت رضا (ع) بوده است. صفحاتی از اين مجموعه را در موزه آستان قدس رضوي، كتابخانه سلطنتي سابق، كتابخانه ملي، موزه گنجينه دوران اسلامي تهران (ايران باستان سابق)، كتابخانه ملك و نيز در كتابخانه‌هاي تركمنستان، افغانستان و برخي كشورهاي اروپايي مي‌توان ديد. از اين ميان، مجموعه اوراقي از اين قرآن كه در موزه آستان قدس رضوي (موزه قرآن) وجود دارد، اگرچه كم‌شمار، اما بسيار قابل توجه است. در سال 1331 قمري (1292 شمسي)، شاهزاده محمد هاشم ميرزا افسر كه رياست معارف خراسان را داشته با مطالعه كتب كتابخانه آستان قدس رضوي، از وجود اين مجموعه بي‌نظير مطلع شد. سفري به قوچان کرد و در آنجا به قصد تعمير و مرمت بقعه امامزده ابراهيم، از زير خرابه‌ها، صندوق شكسته بسته‌اي بيرون آمد كه در آن مقداري از اوراق همين قرآن بايسنقري - البته صدمه ديده - به دست آمد. اين اوراق را براي مرمت و نگهداري به موزه آستان قدس بردند. هم اكنون تعدادي از اين اوراق را پس از مرمت، با قرار دادن در يك چهارچوبه قاب‌مانند، جهت تماشا به ديوارهاي موزه قرآن آستان قدس رضوي آويخته‌اند. گفته شده که نادرشاه افشار اين قرآن را در تخت رواني مي‌گذاشت و روي آن روپوشي از ترمه مي‌كشيد و با كمال عظمت و جلال، در فتوحات خود و پيشاپيش لشکرش حركت مي‌داد.
