ضعف محسوس پژوهش در حوزه کتابت قرآن کریم

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، کتابت قالبی است برای نوشتن و بیشترین کاربرد را در حوزه خوشنویسی دارد که همان کتابت کتب و نوشته‌های متعدد از جمله ادعیه‌هاست و سرآمد همه آن کتابت کتاب آسمانی (قران مجید) است و کسی که مشغول به چنین فعالیتی است، کاتب نام دارد. نظر به اهمیت این هنر و ضرورت بررسی آسیب‌های حوزه کتابت گفت‌وگویی با غلامرضا راهپیما، محقق، پژوهشگر، استاد دانشگاه تهران و عضو کمیته ملی موزه‌های ایران داشته‌ایم.

غلامرضا راهپیما به بررسی لغوی مسئله کتابت توجه داد و عنوان کرد: کتابت در لغت به معنی نوشتن و تحریر کردن است، اما در خوشنویسی اصطلاح و قالبی برای نوشتن کتاب است.

وی با بیان اینکه در گذشته نه چندان دور، قبل از ورود صنعت چاپ به ایران (دوره قاجار) همه کتب و دواوین با دست نوشته می‌شد و کاتبان، بیشترین نقش را در این حوزه ایفا می‌کردند، افزود: مشکلات عدیده کاتبان در گذشته، انتخاب ابزار کتابت از جمله قلم، مرکب و کاغذ و دشواری‌های کتاب‌آرایی در ایران بوده است؛ برای مثال هرچه قلم نی محکم‌تر و باریکتر بود و از استحکام بیشتری برخوردار بود و یا از بهترین مرکب و دوات استفاده می‌شد، کاتب در انجام وظیفه موفق‌تر جلوه می‌کرد و به آن نیز خلاقیت و نوآوری‌‌های وی در فن کتابت افزوده می‌شد و او را شهره می‌ساخت.

این پژوهشگر گفت: حاکمان وقت که از علاقه‌مندان به حوزه خط و کتابت بودند، علاوه بر حمایت‌های بی‌دریغ مادی و معنوی، کاتبان را نیز می‌‌ستودند و مورد ستایش قرار می‌دادند و کاتبان نیز در کنار این تشویق و تمجیدهای بی‌دریغ با فراغ بال به نوشتن خطوط خفی و جلی می‌پرداختند و تمام قواعد سطرنویس را در صفحات کتابت لحاظ و رعایت می‌کردند تا بر جلوه‌های بصری آن بیفزایند. از این رو کاتب علاوه بر کتابت بر مهارت‌های دیگری در حوزه ادبیات عرب و ادبیات فارسی و سایر حوزه‌های دستور زبان اشراف داشت؛ بنابراین کاتب را به نام‌های نویسنده، دبیر و منشی هم می‌خواندند که در حوزه کتاب‌آرایی ایران بسیار حائز اهمیت بوده است.

وی تاکید کرد: کاتبان در دوران معاصر کمتر به حوزه‌های ادبیات و دستور اشراف دارند؛ بنابراین خود با کاستی‌هایی مواجه هستند. کاتب در امر کتابت، امانت‌دار کلام دیگران است و بی‌دقتی و اشراف نداشتن به حوزه‌های دستور زبان فارسی و عدم آشنایی با ادبیات عرب و ادبیات فارسی، اشتباهات فاحشی را در حوزه نگارش به جای می‌گذارد. متأسفانه شاهدیم که عدم آشنایی برخی از کاتبان قرآن کریم با ادبیات عرب و صرف و نحو باعث اشتباهات اعراب‌گذاری و آیه‌نگاری قرآن کریم شده است.

راهپیما همچنین گفت: از طرفی دیگر با گذشت حدود 40 سال از پیروزی انقلاب اسلامی جای پژوهش‌های قابل توجه در حوزه خوشنویسی ایران خالی است و فعالیت‌ها منحصر به آموزش بوده است. این ضعف مدیریتی در انجمن خوشنویسان ایران باعث شده که اغلب کاتبان با سواد اندکی از این انجمن فارغ‌التحصیل، و به مقام استادی نیز نائل شوند. اغلب فارغ‌التحصیلان انجمن خوشنویسان کوچکترین فعالیتی در زمینه پژوهشی انجام نداده‌اند و نیز دچار مشکل در امر کتابت هستند.

وی توضیح داد: از سوی دیگر فعالیت‌های کارشناسی در زمینه شناسایی نسخ و کتب قدیمی نیز دچار ابهام و اشکال است و اغلب کتب و نسخه‌های خطی جعلی به اشتباه توسط کارشناسان و کاتبان به موزه‌ها نیز راه می‌یابند که این عیب بسیار بزرگی برای جامعه هنری کشور عزیزمان محسوب می‌شود و موزه‌ها را دچار بحران‌های عدیده خواهد کرد.

این پژوهشگر حوزه کتابت تاکید کرد: موضوع پژوهش باید از پایین‌ترین سطوح انجمن خوشنویسان ایران تا بالاترین سطوح؛ یعنی در مرحله استادی به‌عنوان یک اصل مهم در کنار آموزش قرار گیرد تا فارغ‌التحصیلان بتوانند در آینده به بهترین شکل ممکن پاسخگوی بدیهی‌ترین سوالات در حوزه کاربردی خط و کتابت باشند.