نشانه‌های نیکوکاری در قرآن/ نگاهی به آیه ۱۷۷ سوره بقره
گروه اندیشه: به راستی چگونه می‌توان در این ماه عزیز به پروردگار هستی‌بخش نزدیکتر شد و چه کارهایی ما را به وادی تقوا و نیکوکاری نزدیکتر می‌کند؟ خداوند در آیه ۱۷۷ سوره بقره به این سؤال پاسخ داده و مصادیق نیکوکاری را برمی شمارد.
رمضان که می‌آید نوای دلنشین صدای قرآن استاد پرهیزگار و تواشیح اسماء الهی و ربنای لحظه افطار جان را تازه می‌کند و شوق بندگی را در انسان به وجود می‌آورد. خیلی از ما که یازده ماه دیگر سال را به غفلت گذراندیم تلاش می‌کنیم تا در این ماه اندکی به معبودمان نزدیکتر شویم و راهی برای خدایی شدن بیابیم.
اما به راستی چگونه می‌توان در این ماه عزیز به پروردگار هستی بخش نزدیکتر شد و چه کارهایی ما را به وادی تقوا نزدیکتر می‌کند. آیا می‌توان با پرهیز از گرسنگی و تشنگی و قرائت تنها واژه‌ها و لغات قرآن به این نتیجه برسیم که وظیفه بندگی خود را انجام داده‌ایم؟
نیازی نیست بر طبق میل خویش و بر اساس نظر شخصی‌مان نیکوکاری را تعریف کنیم و بگوییم چه چیزهایی در وادی بر و نیکی قرار می‌گیرد چرا که خداوند خود در آیه ۱۷۷ سوره مبارکه بقره مصادیق احسان و نیکی را تعریف کرده است.
مصادیق احسان و نیکوکاری در آیه ۱۷۷ سوره بقره
خداوند در این آیه می‌فرماید:« لَّيْسَ ٱلْبِرَّ أَن تُوَلُّوا وُجُوهَكُمْ قِبَلَ ٱلْمَشْرِقِ وَٱلْمَغْرِبِ وَلَكِنَّ ٱلْبِرَّ مَنْ ءَامَنَ بِٱللَّهِ وَٱلْيَوْمِ ٱلْءَاخِرِ وَٱلْمَلَئِكَةِ وَٱلْكِتَبِ وَٱلنَّبِيّنَ وَءَاتَى ٱلْمَالَ عَلَى حُبِّهِۦ ذَوِى ٱلْقُرْبَى وَٱلْيَتَمَى وَٱلْمَسَكِينَ وَٱبْنَ ٱلسَّبِيلِ وَٱلسَّائِلِينَ وَفِى ٱلرِّقَابِ وَأَقَامَ ٱلصَّلَوةَ وَءَاتَى ٱلزَّكَوةَ وَٱلْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذَا عَهَدُوا وَٱلصَّبِرِينَ فِى ٱلْبَأْسَاءِ وَٱلضَّرَّاءِ وَحِينَ ٱلْبَأْسِ أُولَئِكَ ٱلَّذِينَ صَدَقُوا وَأُولَئِكَ هُمُ ٱلْمُتَّقُونَ
نيكي (تنها) اين نيست (كه به هنگام نماز) صورت خود را به سوي مشرق و مغرب كنيد بلكه نيكي (و نيكوكار) كساني هستند كه به خدا و روز رستاخيز و فرشتگان و كتاب آسماني و پيامبران ايمان آوردهاند، و مال خودرا با علاقه‌اي كه به آن دارند به خويشاوندان و يتيمان و مسكينان و واماندگان در راه و سائلان و بردگان انفاق ميكنند، نماز را بر پا ميدارند، و زكات را ميپردازند و به عهد خود به هنگامي كه عهد بستند وفا ميكنند، در برابر محروميتها و بيماريها و در ميدان جنگ استقامت به خرج ميدهند، اينها كساني هستند كه راست ميگويند .»
آری این بیان و تعریف خداوند متعال از نیکی و نیکوکاری است و کسانی که با صداقت و یک رنگی در مسیر این شاخصه‌ها قدم بردارند اهل احسان هستند. و چه زیبا خداوند در وصف نیکوکاران می‌گوید مال خود را علی رغم علاقه‌ای که دارند به دیگران انفاق می‌کنند.
از آنچه دوست می‌داریم انفاق کنیم
این نکته نشان می‌دهد لازمه احسان این است که باید از آنچه دوست می‌داریم در راه خدا انفاق کنیم نه اینکه مانند برخی از افراد وقتی که لباسی و یا وسیله ای مورد نیازمان نیست آن را به همسایه و یا آشنای نیازمند بدهیم. هر چند این کار به مراتب بهتر از اسراف و دور ریختن آن لباس یا وسیله است اما نمی توان آن را نهایت احسان و نیکوکاری دانست.
نکته دیگری که خداوند در بحث انفاق به آن اشاره می‌کند نام بردن از خویشاوندان در ابتدای اسامی کسانی است که باید به آنان انفاق کرد« وَءَاتَى ٱلْمَالَ عَلَى حُبِّهِۦ ذَوِى ٱلْقُرْبَى وَٱلْيَتَمَى وَٱلْمَسَكِينَ وَٱبْنَ ٱلسَّبِيلِ وَٱلسَّائِلِينَ وَفِى ٱلرِّقَابِ به خويشاوندان و يتيمان و مسكينان و واماندگان در راه و سائلان و بردگان انفاق ميكنند»
متأسفانه افرادی هستند که بسیاری از آشنایان و خویشاوندان نزدیک‌شان (حتی خواهر یا برادر) در تنگنای مادی قرار دارند، اما انفاقشان را به دیگران می‌دهند در حالی که توصیه قرآن در وهله اول دستگیری از خویشاوندان است.
پایبندی به عهد و پیمان ویژگی دیگر اهل احسان
نکته دیگری که خداوند در کنار بحث نماز آن را از ویژگی‌های نیکوکاری می‌شمارد این است که نیکوکاران وقتی عهدی با کسی می بندند به عهد خویش وفادارند. به راستی چه تعداد از ما مصداق این توصیه قرآنی هستیم؟
مگر نه این که به عنوان مثال عقد ازدواج خود یک عهد مبنی بر فاداری نسبت به یکدیگر و بودن در کنار یکدیگر در سختی و راحتی و شادی و ناخوشی است. با این وجود اگر جامعه‌ای به این آیه عمل کند باز هم آمار جدایی‌ها و بی وفایی ها این تعداد روز افزون خواهد بود؟
ویژگی دیگری که قرآن درباره نیکوکاران در این آیه بیان می‌دارد تحمل سختی و محرومیت و بیماری است. چقدر شیرین و امیدوارکننده است که انسان شخصی را محصور در مشکلات می‌بیند اما باز هم زیر لب او توکلت علی الله جاری است. آری این‌ها مصداق نیکوکارانند.
ان شاء الله در این ماه عزیز همگی توفیق داشته باشیم که اندکی خود را به نیکوکاران و اهل احسان شبیه سازیم.
حکیمه بهمن زاده
