کتابسازی در حوزه علوم قرآنی/4
جایگزینی کمیت با ارزش محتوایی در کتب علوم قرآنی
گروه ادب: معاون پژوهشی مؤسسه تنظیم و نشر آثار حضرت امام خمینی(ره) گفت: کمیت جای ارزش محتوایی و کیفیت در کتاب‌های علوم قرآنی را گرفته است که نویسنده در راستای رفع این مشکل باید به حقیقت قرآن و موضوعات کاربردی در آن بپردازد و از پرداختن به ظواهر پرهیز کند.
حجت‌الاسلام والمسلمین حسن پویا، معاون پژوهشی مؤسسه تنظیم و نشر آثار حضرت امام خمینی(ره) در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) با ارزیابی کتاب‌های علوم قرآنی گفت: کتاب‌های علوم قرآنی از نظر کمی می‌تواند در کنار سایر کتاب‌های معارفی و دینی قابل قبول باشد، به این دلیل که وقتی به آمار کتاب‌های دینی و قرآنی مراجعه می‌کنید، فارغ از کتاب‌های قرآن و مفاتیح‌الجنان و ... این آمار قابل توجه است.
وی افزود: در بیست و نهمین نمایشگاه کتاب تهران، تعداد این کتاب‌ها به وضوح قابل مشاهده بود و در طی 10 سال گذشته نیز به همین صورت بوده است، اما از نظر محتوایی و کیفی آن گونه که باید باشد، نیست. بخشی از کتاب‌ها جنبه توصیه‌ای و ترویجی دارد و حتی در این جایگاه نیز چندان آثار مثبت و اثرگذاری وجود ندارد.
حجت‌الاسلام پویا ادامه داد: بخشی از کتاب‌های حوزه علوم قرآنی جمع‌آوری و گردآوری از سایر آثار و منابع گوناگون است و اگر بخواهیم این آثار را دسته‌بندی کنیم، شاید بتوان گفت بیش از یک‌پنجم این آثار محتوایی و ارزشمند نیستند و جا دارد در این زمینه کار بیشتری چه در بخش علوم قرآن و چه تفسیر آن انجام شود و این آثار که به نام علوم قرآنی عرضه می‌شوند وقتی در میان سایر آثار قرار می‌گیرند باید ارزش علمی خود را نشان دهند.
حرص و ولع نشر کتاب و کم‌توجهی به محتوای آثار
وی با بیان اینکه اغلب در همه حوزه‌ها شاهد کم‌توجهی به محتوای آثار هستیم، تصریح کرد: این موضوع دلایل گوناگونی دارد که یکی پایین بودن سطح علمی مراکز علمی و دانشگاهی است. حرص و ولع نشر کتاب نیز دلیل دیگری است که سبب کم‌محتوا شدن آثار مکتوب به ویژه در حوزه علوم قرآنی شده است؛ چرا که در دانشگاه‌ها نگارش و انتشار مقاله و کتاب رتبه علمی محسوب می‌شود و علاوه بر این در جامعه نیز این موضوع کلاس و امتیاز به شمار می‌رود.
حجت‌الاسلام پویا در ادامه بیان کرد: کتاب‌هایی دیده می‌شود که نویسنده‌ای در حوزه مسائل قرآنی 20 سال زحمت می‌کشد و کتابی را به نگارش درمی‌آورد و زمانی که تحقیقاتش را کامل کرد، کتابش را منتشر می‌کند، اما نویسندگانی را نیز می‌بینیم که سالی یک کتاب چاپ می‌کنند و طبیعی است که این موضوع ارزش علمی نخواهد داشت.
وی با اشاره به هزینه‌های سنگینی که برای نشر آثار انجام می‌شود، اظهار کرد: برخی محققان کمتر فرصت می‌کنند تا تحقیقات عمیقی روی موضوعات گوناگون انجام دهند و تلاش‌شان این است که کار ترویجی و سطحی منتشر کنند که شایسته آنها نیست. گاهی ممکن است کتابی منتشر شود و جای همه کتاب‌هایی که از نظر کمی اهمیت چندانی ندارند را بگیرد؛ از این رو باید به این موضوع بیش از پیش توجه شود و کیفیت و ارزش محتوایی جای کمیت را بگیرد.
نویسندگان و ناشرانی که بازاری فکر می‌کنند
معاون پژوهشی مؤسسه تنظیم و نشر آثار حضرت امام خمینی(ره) به تعدادی از عناوین شاخص در حوزه علوم قرآن اشاره و عنوان کرد: اخیراً کتابی با عنوان «قرآن و مسئله زن» از مهدی مهریزی را دیده‌ام که به صورت محققانه به مسائل گوناگونی درباره قرآن و زنان پرداخته است و کتاب دیگر نیز از محمد شاکر منتشر شده که با وجود اینکه مجموعه مقالات است، اما مقالات خوبی در آن وجود دارد.
وی در پاسخ به اینکه آیا محتوای اندک کتاب‌ها می‌تواند دلیلی بر رغبت کم مخاطبان به چنین آثاری باشد، بیان کرد: متأسفانه عرضه و تقاضای کتاب در بازار به یک صورت است؛ چرا که جامعه بیشتر به سمت کرامات و ادعیه و ... پیش رفته است و بخشی از نویسندگان و ناشران نیز بازاری فکر می‌کنند و جامعه علمی نیز به این موضوعات توجهی نمی‌کنند و به دنبال کتاب‌های تخصصی هستند و البته تعداد اندکی از این جامعه را شامل می‌شوند. اما اگر کارهای فاخری در حوزه علوم قرآنی انجام شود، بخش اعظمی از کسانی که به سراغ چنین کتاب‌هایی می‌روند این کتاب‌ها را دنبال خواهند کرد. به عنوان مثال کتاب «قرآن، کتاب هدایت از دیدگاه امام خمینی(ره)» اثری است که بارها تجدید چاپ شده و یا «تفسیر قرآن امام خمینی(ره)» مورد اقبال مخاطبان قرار گرفته.
مخاطبان مشتاق کتاب‌هایی با موضوعات کاربردی هستند
حجت‌الاسلام پویا در پاسخ به این سؤال که آیا فکر نمی‌کنید مخاطبان اغلب به دنبال کتاب‌هایی هستند که کاربرد عملی در زندگی فردی و اجتماعی آنها داشته باشد، گفت: کتابی که در حوزه علوم قرآنی نوشته می‌شود، اگر بخواهد مخاطب واقعی خود را پیدا کند، باید به حقیقت قرآن و موضوعات کاربردی در آن بپردازد و از پرداختن به ظواهر پرهیز کند.
معاون پژوهشی مؤسسه تنظیم و نشر آثار حضرت امام خمینی(ره) یادآور شد: نحوه عرضه این آثار نیز حائز اهمیت است، به عنوان مثال کتاب‌های روش قرائت و تجوید قرآن بسیاری وجود دارد، اما با توجه به اینکه برخی از آنها دارای جذابیت لازم و کافی نیستند، مخاطب رغبتی به خرید آنها پیدا نمی‌کند و از سوی دیگر محتوای آنها نیز به زبان روز و روان نبوده و مخاطب نمی‌تواند ارتباطی با این آثار پیدا کند؛ از این رو اگر نویسندگان به جنبه‌های کاربردی موضوعات و ناشران نیز به نحوه عرضه این آثار توجه کنند، مخاطبان به این آثار روی می‌آورند.
