اقتصاد در قرآن/ عضو هیئت علمی دانشگاه علامه تشریح کرد:
مبانی قرآنی اقتصاد اسلامی دانش‌بنیان
گروه اقتصاد: خادمعلیزاده عنوان کرد: مبانی قرآنی اقتصاد دانش‌بنیان یا به بیان بهتر، اقتصاد اسلامی دانش‌بنیان، دعوت به تفکر، اندیشه‌ورزی و دانشوری در آیات قرآن است.
حجت‌الاسلام والمسلمین امیر خادمعلیزاده، عضو هیئت علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، به بحث درباره جایگاه توسعه اقتصادی در قرآن کریم پرداخت و اظهار کرد: اصطلاح اقتصاد توسعه، در ادبیات اقتصاد متعارف به شاخه‌ای از اقتصاد اطلاق می‌شود که در ارتباط با رشد کیفی در اقتصاد جوامع بحث می‌کند.
عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی بیان کرد: برای اینکه بیشتر با جایگاه اقتصاد توسعه از منظر قرآن کریم آشنا شویم، بهتر است این گونه عرض کنم که بررسی نظریات توسعه اقتصادی در دهه‌های اخیر و همین طور رشد اقتصادی نشان می‌دهد که توسعه یا به تعبیری پیشرفتی که مقام معظم رهبری برای توسعه ایران عزیز از این اصطلاح استفاده کردند باید براساس شرایط فرهنگی، ارزش‌های دینی و واقعیت‌های محیطی، اقلیمی و شرایط و امکانات بومی هر جامعه باشد.
توسعه اقتصادی از منظر قرآن در پیشرفت فیزیکی خلاصه نمی‌شود
خادمعلیزاده افزود: در واقع الگوی توسعه یا پیشرفت اسلامی نیز از این قاعده مستثنی نیست و باید به این مسائل توجه شود و به همین دلیل توسعه نسخه واحدی نیست که برای هر جامعه و هر کشوری تجویز شود، بنابراین مراجعه به آیات و روایات برای شناخت مؤلفه‌های فرهنگی و ارزش‌های دینی ما از یک سو و تعریف درست آنها و سپس چگونگی اثرگذاری بر فرآیند رشد یا مراحل رشد اقتصادی از اهمیت بسیاری برخوردار است.
وی ادامه داد: ما باید الزامات خاص توسعه دینی را برای پیمودن مراحل رشد و پیشرفت اقتصادی مد نظر داشته باشیم. توسعه اقتصادی از منظر قرآن در توسعه و پیشرفت فیزیکی اقتصاد خلاصه نمی‌شود، بلکه چون اهداف نهایی همانند رسیدن به قرب الی‌الله و تعالی مکارم اخلاقی در جامعه هم مد نظر است، بنابراین اهداف چندگانه‌ای را دنبال می‌کند و نیازمند آن هستیم که در چارچوب ارزش‌های دینی، راهبردها و همین طور راهکارهای بومی و اسلامی را در برداشتن گام‌های توسعه دنبال کنیم تا راه اقتصاد غربی را کورکورانه طی نکنیم.
مفهوم عمران و آبادانی در قرآن
عضو هیئت علمی دانشگاه علامه تأکید کرد: زمینه‌هایی که باید برای توسعه قرآنی فراهم شود این است که باید ارزش‌های اسلامی نهادینه شود و خودش را در سیاستگذاری‌‌ها، رهبرادها و راهکارها نشان دهد. همچنین ارتباط بین تولید، توزیع و مصرف در چارچوب عدالت اجتماعی یا اقتصادی است که می‌تواند ما را به اهداف توسعه‌ای قرآنی نزدیک کند.
وی ادامه داد: موضوع دیگر این است که مناسب‌ترین واژه برای پیشرفت یا توسعه در منابع معرفتی و دینی ما از جمله قرآن، واژه عمران و آبادانی است و به همین دلیل است که خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: «وَإِلَى ثَمُودَ أَخَاهُمْ صَالِحًا قَالَ يَا قَوْمِ اعْبُدُوا اللَّهَ مَا لَكُمْ مِنْ إِلَهٍ غَيْرُهُ هُوَ أَنْشَأَكُمْ مِنَ الْأَرْضِ وَاسْتَعْمَرَكُمْ فِيهَا فَاسْتَغْفِرُوهُ ثُمَّ تُوبُوا إِلَيْهِ إِنَّ رَبِّي قَرِيبٌ مُجِيبٌ؛ و به سوى [قوم] ثمود برادرشان صالح را [فرستاديم] گفت اى قوم من خدا را بپرستيد براى شما هيچ معبودى جز او نيست، او شما را از زمين پديد آورد و شما را در آن استقرار داد، پس از او آمرزش بخواهيد، آن گاه به درگاه او توبه كنيد كه پروردگارم نزديك [و] اجابت كننده است»(هود/ 61)
لازمه عمران توجه به رشد اقتصادی است
خادم علی‌زاده افزود: برخی مفسران در تفسیر این آیه، به جای زندگانی، معنای عمران و آبادی و پرداختن به اموری را مد نظر قرار داده‌اند که لازمه‌اش توجه به رشد اقتصادی است. ما به عنوان یک روش برداشت اقتصادی از آیات قرآن در بیشتر مواقع باید از دلالت‌های التزامی این آیات شریفه استفاده کنیم، بنابراین لازمه عمران و آبادی توجه به رشد اقتصادی است.
وی افزود: نکته دیگر این است که درباره اینکه قرآن می‌فرماید من آبادانی زمین را از شما خواسته‌ام. باید گفت که در شرایط کنونی که اقتصاد از مراحل کهن و سنتی اقتصاد شبانی و کشاورزی اولیه فاصله گرفته است. این آبادانی، امروز چیزی غیر از رشد اقتصادی در عرصه‌های مختلف نیست.
مبانی قرآنی اقتصاد دانش‌بنیان
عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی عنوان کرد: با این اوصاف، پیام این آیه قرآن و آیات مشابه این است که باید به لوازم این امر از جمله نهادینه شدن فرهنگ کار و برنامه‌ریزی بخش خصوصی و دولت به شکلی کارا برای سرمایه‌گذاری و رشد توسعه اقتصادی توجه کرد تا نیازمندی‌های جامعه بشری تأمین شود و به رفاهی در چارچوب ارزش‌های قرآنی دست پیدا کنیم.
این پژوهشگر اقتصاد اسلامی ادامه داد: امروزه یکی از مظاهر رشد و توسعه اقتصادی، استفاده از دستاوردهای اقتصاد دانش‌بنیان است که مبانی قرآنی اقتصاد دانش‌بنیان یا بهتر است عرض کنم، اقتصاد اسلامی دانش‌بنیان، دعوت به تفکر، اندیشه‌ورزی و دانشوری در آیات قرآن است. همچنین از جمله مبانی نظری و قرآنی این شاخه جدید به عنوان مرحله‌ای از مراحل رشد اقتصادی و تجربه بشری، آیاتی است که ما را به سیر در زمین و مطالعه احوال دیگران و رشد و رکود و تحولات اقتصادی دیگر جوامع بشری و بهره‌گیری از دانش و تجربه مثبت بشری دعوت می‌کند.
دعوت قرآن به اصلاحات لازم در راستای توسعه اقتصادی
وی افزود: بنابراین آیات قرآن به عنوان معجزه جاویدان بشر و معجزه‌ای که تا آخرالزمان پاسخگوی نیازهای جامعه بشری است، امروز هم ما را دعوت می‌کند که در چارچوب ارزش‌ها، عالی‌ترین مظاهر رشد و پیشرفت اقتصادی را در چارچوب شرایط فرهنگی، ارزش‌های دینی و منابع و امکانات بومی برای خودمان بخواهیم و اصلاحات لازم را در راستای رسیدن به اهداف قرآن از رشد و توسعه اقتصادی انجام دهیم.
عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی در پایان گفت: با این اوصاف، عالی‌ترین مظاهر رشد و توسعه اقتصادی نیز مادامی که در چارچوب ارزش‌های قرآنی باشد مورد تصریح و تأکید آیات شریفه قرآن است.
لزوم توجه به توسعه اقتصادی براساس ارزش‌های دینی
وی ادامه داد: البته امروزه بیشتر اصطلاح رشد اقتصادی به کار برده می‌شود که دیگر به معنای رشد کمی در اقتصاد همانند رشد تولید ناخالص ملی یا رشد تولید ناخالص سرانه نیست، بلکه شامل جنبه‌های کیفی زندگی انسان‌ها نیز می‌شود.عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی بیان کرد: برای اینکه بیشتر با جایگاه اقتصاد توسعه از منظر قرآن کریم آشنا شویم، بهتر است این گونه عرض کنم که بررسی نظریات توسعه اقتصادی در دهه‌های اخیر و همین طور رشد اقتصادی نشان می‌دهد که توسعه یا به تعبیری پیشرفتی که مقام معظم رهبری برای توسعه ایران عزیز از این اصطلاح استفاده کردند باید براساس شرایط فرهنگی، ارزش‌های دینی و واقعیت‌های محیطی، اقلیمی و شرایط و امکانات بومی هر جامعه باشد.
توسعه اقتصادی از منظر قرآن در پیشرفت فیزیکی خلاصه نمی‌شود
خادمعلیزاده افزود: در واقع الگوی توسعه یا پیشرفت اسلامی نیز از این قاعده مستثنی نیست و باید به این مسائل توجه شود و به همین دلیل توسعه نسخه واحدی نیست که برای هر جامعه و هر کشوری تجویز شود، بنابراین مراجعه به آیات و روایات برای شناخت مؤلفه‌های فرهنگی و ارزش‌های دینی ما از یک سو و تعریف درست آنها و سپس چگونگی اثرگذاری بر فرآیند رشد یا مراحل رشد اقتصادی از اهمیت بسیاری برخوردار است.
وی ادامه داد: ما باید الزامات خاص توسعه دینی را برای پیمودن مراحل رشد و پیشرفت اقتصادی مد نظر داشته باشیم. توسعه اقتصادی از منظر قرآن در توسعه و پیشرفت فیزیکی اقتصاد خلاصه نمی‌شود، بلکه چون اهداف نهایی همانند رسیدن به قرب الی‌الله و تعالی مکارم اخلاقی در جامعه هم مد نظر است، بنابراین اهداف چندگانه‌ای را دنبال می‌کند و نیازمند آن هستیم که در چارچوب ارزش‌های دینی، راهبردها و همین طور راهکارهای بومی و اسلامی را در برداشتن گام‌های توسعه دنبال کنیم تا راه اقتصاد غربی را کورکورانه طی نکنیم.
مفهوم عمران و آبادانی در قرآن
عضو هیئت علمی دانشگاه علامه تأکید کرد: زمینه‌هایی که باید برای توسعه قرآنی فراهم شود این است که باید ارزش‌های اسلامی نهادینه شود و خودش را در سیاستگذاری‌‌ها، رهبرادها و راهکارها نشان دهد. همچنین ارتباط بین تولید، توزیع و مصرف در چارچوب عدالت اجتماعی یا اقتصادی است که می‌تواند ما را به اهداف توسعه‌ای قرآنی نزدیک کند.
وی ادامه داد: موضوع دیگر این است که مناسب‌ترین واژه برای پیشرفت یا توسعه در منابع معرفتی و دینی ما از جمله قرآن، واژه عمران و آبادانی است و به همین دلیل است که خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: «وَإِلَى ثَمُودَ أَخَاهُمْ صَالِحًا قَالَ يَا قَوْمِ اعْبُدُوا اللَّهَ مَا لَكُمْ مِنْ إِلَهٍ غَيْرُهُ هُوَ أَنْشَأَكُمْ مِنَ الْأَرْضِ وَاسْتَعْمَرَكُمْ فِيهَا فَاسْتَغْفِرُوهُ ثُمَّ تُوبُوا إِلَيْهِ إِنَّ رَبِّي قَرِيبٌ مُجِيبٌ؛ و به سوى [قوم] ثمود برادرشان صالح را [فرستاديم] گفت اى قوم من خدا را بپرستيد براى شما هيچ معبودى جز او نيست، او شما را از زمين پديد آورد و شما را در آن استقرار داد، پس از او آمرزش بخواهيد، آن گاه به درگاه او توبه كنيد كه پروردگارم نزديك [و] اجابت كننده است»(هود/ 61)
لازمه عمران توجه به رشد اقتصادی است
خادم علی‌زاده افزود: برخی مفسران در تفسیر این آیه، به جای زندگانی، معنای عمران و آبادی و پرداختن به اموری را مد نظر قرار داده‌اند که لازمه‌اش توجه به رشد اقتصادی است. ما به عنوان یک روش برداشت اقتصادی از آیات قرآن در بیشتر مواقع باید از دلالت‌های التزامی این آیات شریفه استفاده کنیم، بنابراین لازمه عمران و آبادی توجه به رشد اقتصادی است.
وی افزود: نکته دیگر این است که درباره اینکه قرآن می‌فرماید من آبادانی زمین را از شما خواسته‌ام. باید گفت که در شرایط کنونی که اقتصاد از مراحل کهن و سنتی اقتصاد شبانی و کشاورزی اولیه فاصله گرفته است. این آبادانی، امروز چیزی غیر از رشد اقتصادی در عرصه‌های مختلف نیست.
مبانی قرآنی اقتصاد دانش‌بنیان
عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی عنوان کرد: با این اوصاف، پیام این آیه قرآن و آیات مشابه این است که باید به لوازم این امر از جمله نهادینه شدن فرهنگ کار و برنامه‌ریزی بخش خصوصی و دولت به شکلی کارا برای سرمایه‌گذاری و رشد توسعه اقتصادی توجه کرد تا نیازمندی‌های جامعه بشری تأمین شود و به رفاهی در چارچوب ارزش‌های قرآنی دست پیدا کنیم.
این پژوهشگر اقتصاد اسلامی ادامه داد: امروزه یکی از مظاهر رشد و توسعه اقتصادی، استفاده از دستاوردهای اقتصاد دانش‌بنیان است که مبانی قرآنی اقتصاد دانش‌بنیان یا بهتر است عرض کنم، اقتصاد اسلامی دانش‌بنیان، دعوت به تفکر، اندیشه‌ورزی و دانشوری در آیات قرآن است. همچنین از جمله مبانی نظری و قرآنی این شاخه جدید به عنوان مرحله‌ای از مراحل رشد اقتصادی و تجربه بشری، آیاتی است که ما را به سیر در زمین و مطالعه احوال دیگران و رشد و رکود و تحولات اقتصادی دیگر جوامع بشری و بهره‌گیری از دانش و تجربه مثبت بشری دعوت می‌کند.
دعوت قرآن به اصلاحات لازم در راستای توسعه اقتصادی
وی افزود: بنابراین آیات قرآن به عنوان معجزه جاویدان بشر و معجزه‌ای که تا آخرالزمان پاسخگوی نیازهای جامعه بشری است، امروز هم ما را دعوت می‌کند که در چارچوب ارزش‌ها، عالی‌ترین مظاهر رشد و پیشرفت اقتصادی را در چارچوب شرایط فرهنگی، ارزش‌های دینی و منابع و امکانات بومی برای خودمان بخواهیم و اصلاحات لازم را در راستای رسیدن به اهداف قرآن از رشد و توسعه اقتصادی انجام دهیم.
عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی در پایان گفت: با این اوصاف، عالی‌ترین مظاهر رشد و توسعه اقتصادی نیز مادامی که در چارچوب ارزش‌های قرآنی باشد مورد تصریح و تأکید آیات شریفه قرآن است.
