به گزارش
خبرگزاری بینالمللی قرآن(ایکنا) مهدی سعیدی در معرفی کتاب مینویسد: تحولات سياسی و اجتماعی، سبب تغيير در سبکهای ادبی و هنری میشود. پديده جنگ نيز عامل حرکت، تحوّل، تغيير و زايش در فرهنگ، زبان، سنت و باورها است و در ساختِ ذهنيتِ نويسندگان و هنرمندان اثرگذار است. در سال 1359 با شروع جنگ، به مسئله جنگ در ادبيات داستانی توجه شد و پرداختن به آن و تبعات اجتماعی، انسانی، سياسی و اقتصادیاش راههای نوينی را پيش پای نويسندگان قرار داد و جنگ كه بخشی از تاريخ معاصر ايران است، در ادبيات جلوه ويژهای يافت. چِرايی نوشتن از جنگ، موجب چگونگی نوشتن درباره آن شد و بنابر نگاهی كه نويسندگان به مسئله و موضوع و پيامدهای آن داشتند، جريانها و رويكردهای متفاوتی در داستاننويسی جنگ پديد آمد.
مسئله اصلی کتاب ادبیات داستانی جنگ در ایران، توصیف، تحليل و نقد ادبيات داستانی جنگ و ترسيم رويكردها و به دست دادن جریانهای عمده ادبيات داستانی جنگ است.
در فصل نخست کتاب، تعریف جنگ و نیز ادبیات جنگ را میخوانیم و با استدلالهای نویسنده درباره چرایی انتخاب اصطلاح ادبیات جنگ آشنا میشویم.
در بخشی از این فصل آمده:
«درباره آثار داستانی كه درباره جنگ پديد میآيد، عناوين و تعابير متفاوتی به كار میرود؛ از جمله: ادبيات جنگ، ادبيات پايداری، ادبيات مقاومت و ادبيات دفاع مقدس. هر کدام از اين عناوين را میتوان به بخشهايی از داستانهايی که درباره جنگ پديد آمده اطلاق کرد. در تحليلهای علمی اين پديده(ادبيات داستانی با موضوع جنگ)، موضوع بحث، جنگ است. هر چند هر جنگی يک مهاجم دارد و يک مدافع. به عبارت ديگر، جنگ از زاويه ديد هر كدام از طرفين به گونههای متفاوت تعبير و تفسير میشود و بدون شک، مدافع حق دارد از دفاع، پايداری و مقاومت و نيز تحميل جنگ سخن بگويد؛ زيرا در هر حال او است كه آسيب ديده. روال تاريخی جنگ هشت ساله ما نيز نشان داد، ايرانيان در اين سالها در حال دفاع بودهاند. بخش اعظمی از اين ادبيات نيز ضمن اينکه در خدمت دفاع بوده است، با خلق تصاوير اصيل دينی (بهويژه آموزههای مذهبی شيعی) مدعی اثبات حقانيت ماهيت و هويت انقلاب اسلامی است. با اين همه، ادبياتی كه در چنين وضعيتی پديد آمده، چه ستايشگر دفاع يا جنگ باشد يا مذمت كننده آنها؛ چه ادبيات مهاجم باشد يا ادبيات مدافع، در کليت خود ادبيات جنگ ناميده میشود. ادبيات جنگ يک اصطلاح (term) پذيرفته شده در تقسيمبندیهای انواع (genre) ادبی است. بنابراين، آنچه در حوزه انواع ادبی در موضوع جنگ نوشته میشود، ادبيات جنگ است و نوع نگاههای متفاوت، جريانها و رويكردهای متفاوت را پديد میآورد. در ايران، گاه نوع نگاه به جنگ و استفاده از تعابيری چون «ادبيات مقاومت، ادبيات پايداری يا ادبيات دفاع مقدس» سبب شده است به جای ادبيات جنگ، جنبههايی از آن (مقاومت، دفاع و پايداری) ملاک تعريف قرار گيرد و منتقدان به جای تعريف ادبيات جنگ در پی تعريف ادبيات مقاومت باشند. قطعاً برخی از آثار در همين باره پديد آمده؛ امّا بايد ديد آيا اين تعريف و نامگذاری میتواند همه آثار را در بر بگيرد يا نه؟»
در فصل دوم و سوم نیز به ترتیب زمان انتشار، سی رمان و مجموعه داستان(که برخی همزمان با جنگ و بعضی پس از آن منتشر شدهاند) تحلیل شده است. نویسنده در این دو فصل، نوع نگاه نویسندگان به مسئله و موضوع جنگ را بررسی کرده است. رویکرد نویسنده در این تحلیلها هم جریانشناسی ادبی است و هم تحلیل روایی. در مقدمه تحلیل هر رمان یا داستان؛ ویژگیها و جایگاه آن در ادبیات جنگ آمده است.
در فصل چهارم بر اساس نقد و تحليلهای دو فصل پيش، رويكردهای عمده ادبيات داستانی جنگ ترسيم شده است. فصل چهارم به گونهای، نمايی از کل کتاب است و در شمايلی توصيفی تحليلی به نگاهها و جريان گوناگون داستاننويسی جنگ پرداخته و چهار رویکرد مهم در داستاننویسی جنگ را معرفی کرده است. رويکرد نخست: داستانهای ارزشمحور، رويکرد دوم: داستانهای جامعهمحور، رويکرد سوم: داستانهاي انتقادمحور، رويکرد چهارم: داستانهای انسانمحور.
در این فصل، به چگونگی برآمدن و رشد و نمو هر کدام از این رویکردها پرداخته شده و در کنار برشمردن ویژگیهای هر رویکرد، داستاننویسی جنگ در این چهار رویکرد تحلیل شده است. مبنای ترسيم اين رويکردها، نوع نگاه نويسنده به موضوع جنگ، درونمايه و چگونگی بيان آن، نوع شخصيتپردازی و پيوند آن با درونمایه است. بنابراين، در اينجا متن اهميت دارد نه نويسنده. ممکن است آثار متعدد يک نويسنده در رويكردهای متفاوت قرار گيرد. همچنين در قرار گرفتن يک اثر رويكردی خاص، مسئله بسامد برخی ويژگیها مهم است، هر چند باز هم ممكن است بتوان آثاری را نشان داد كه به بيش از يک رويكرد توجه كردهاند. در كنار آثاری كه اختصاصاً در اين کتاب بدانها پرداخته شده، آثار ديگری نيز مطالعه شدهاند و در مثالهای هر رويكرد از آنها ياد میشود.
ادبیات داستانی جنگ در ایران را انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی در 392 صفحه و با قیمت 24000 تومان منتشر کرده است.