یادداشت وارده/
عید قربان؛ پیوست فرهنگی اقتصاد اسلامی
گروه اقتصاد: انسان می‌تواند در روز عید قربان، به صفای باطن خود کمک کرده و رذیله زیاده‌طلبی و خودخواهی اقتصادی را ذبح و طعم اقتصاد قرآنی را در کام خود مزه کند.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) حجت‌الاسلام والمسلمین حسین درودی، معاون ستاد همکاری حوزه‌های علمیه و وزارت آموزش و پرورش، در یادداشتی که در اختیار ایکنا قرار داده، به بررسی ابعاد اقتصادی عید قربان پرداخته است که متن این یادداشت در ادامه می‌آید:
در اقتصاد اسلامی بن‌بست وجود ندارد، چرا که انسان می‌تواند با خالق خودش داد و ستد داشته باشد. با آنکه حضرت حق تعالی از صفت صمد برخوردار بوده و نیاز برون‌ذاتی ندارد، اما انسان در بُعد اقتصادی بدون در نظر گرفتن پاداش خداوند در پی سودطلبی از خلق بوده و خواسته و ناخواسته زیاده‌طلبی در قلب او لانه کرده و ظلم اقتصادی را زیرکی و زرنگی اجتماعی می‌داند و با این سرمایه فکری مسموم، محرومین را دشمن خود دانسته و خدمات مادی و معنوی به آنان را افسانه می‌داند.
خداوند در قرآن کریم در آیه 36 سوره مبارکه حج می‌فرماید: «وَٱلْبُدْنَ جَعَلْنَٰهَا لَكُم مِّن شَعَٰٓئِرِ ٱللَّهِ لَكُمْ فِيهَا خَيْرٌۭ فَٱذْكُرُوا۟ ٱسْمَ ٱللَّهِ عَلَيْهَا صَوَآفَّ فَإِذَا وَجَبَتْ جُنُوبُهَا فَكُلُوا۟ مِنْهَا وَأَطْعِمُوا۟ ٱلْقَانِعَ وَٱلْمُعْتَرَّ كَذَٰلِكَ سَخَّرْنَٰهَا لَكُمْ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ؛ و شترهای چاق و فربه را (در مراسم حج) برای شما از شعائر الهی قرار دادیم؛ در آنها برای شما خیر و برکت است؛ نام خدا را (هنگام قربانی کردن) در حالی که به صف ایستاده‌اند بر آنها ببرید؛ و هنگامی که پهلوهایشان آرام گرفت (و جان دادند)، از گوشت آنها بخورید، و مستمندان قانع و فقیران را نیز از آن اطعام کنید. این گونه ما آنها را مسخّرتان ساختیم، تا شکر خدا را بجا آورید»
همچنین در آیه 37 همین سوره مبارکه آمده است: «لهن يَنَالَ ٱللَّهَ لُحُومُهَا وَلَا دِمَآؤُهَا وَلَٰكِن يَنَالُهُ ٱلتَّقْوَىٰ مِنكُمْ كَذَٰلِكَ سَخَّرَهَا لَكُمْ لِتُكَبِّرُوا۟ ٱللَّهَ عَلَىٰ مَا هَدَیكُمْ ۗ وَبَشِّرِ ٱلْمُحْسِنِينَ؛ نه گوشت‌ها و نه خون‌های آنها، هرگز به خدا نمی‌رسد. آنچه به او می‌رسد، تقوا و پرهیزگاری شماست. این گونه خداوند آنها را مسخّر شما ساخته، تا او را بخاطر آنکه شما را هدایت کرده است بزرگ بشمرید؛ و بشارت ده نیکوکاران را.»
قرآن کریم مراسم حج را به عنوان یک دوره زندگی بشر در دنیا معرفی می‌کند که مباحث اقتصادی از ارکان آن است. در دو آیه فوق‌الذکر با کلمات مختلف بر مدح از خود گذشتگی در اقتصاد و مذمت خودخواهی در معاش تأکید شده است. قرآن کلاس آموزش اقتصاد خود را برخلاف کلاس‌های اقتصادی در جهان با تأویل همراه کرده و شکل خارجی و محسوس آن را به نمایش می‌گذارد؛ چنانکه یکی از شرایط قبولی حج بیت‌الله الحرام به فکر فقرا بودن به همراه احترام ویژه است، مانند این کلمه، در آیه شریفه سوره حج «البدن» که به شترِ چاق گوشت‌دار اطلاق می‌شود و پیام آن این است که شتر لاغر و ناقص و غیر قابل ارائه در مجلس اغنیاء نمی‌تواند سرمایه برای تقرب به خداوند و برخورداری از نعمات او باشد، بلکه اقتصاد حاجی باید به همراه خدمت به فقرا و در قالب احترام خاص به آنان باشد.
دو کلمه «کلوا» و «اطعموا» نوع اقتصاد حاجی را طراحی کرده و به او آموزش می‌دهد که باید غنی و فقیر از احترام اقتصادی عادلانه برخودار باشند، تا مورد حمایت خالق رزّاق قرار گیرند. آیه شریفه سوره حج با طرح کلمه «سخرها» اقتصاد بشر را به دو بخش تقسیم و تعریف می‌کند؛ اقتصادی که امانت الهی معرفی می‌شود و اقتصادی که بشر از آن خودش دانسته و ظلم اقتصادی را حق خویشتن معرفی کرده و بهره‌کشی از فقرا را عدالت می‌داند.
پیام‌های اقتصادی آیات شریفه سوره مبارکه حج به شرح زیر است:
1- اقتصاد اسلامی توهمی و تخیلی نیست، بلکه با آموزش ذبح قربانی در مراسم حج، اقتصاد محسوس و معقول را به نمایش می‌گذارد.
2- اقتصاد اسلامی احترام اجتماعی عادلانه فیمابین فقیر و غنی را هر ساله در قالب مراسم حج به ثروتمندان آموزش می‌دهد.
3- اقتصاد اسلامی شهروندان را در دو سطح قانع معرفی کرده تا کسانی‌که اقتصاد خود را با قناعت همراه می‌کنند، ستایش کند.
4- مراسم و اعمال حج بیت‌الله الحرام، اقتصاد مقاومتی را در قالب ذبح قربانی برای نجات از خودخواهی نفسانی و اسارت شیطانی، با رویکرد برطرف کردن نیازهای فقرا و مستمندان، تعاریف انسان در نزد اقتصادانان جهان را مخدوش اعلام می‌کند.
5- در آیه شریفه سوره حج، اقتصاد فقیرستیز و غنی‌سالار از نعمت «سخرنا» الهی محروم بوده، و به همین دلیل اقتصاد ثروتمند‌سالار، مسخر دنیا شده و آخرت‌باوری برای آنها ترس‌آور است.
6- اقتصاد اسلامی با تقوای حاصل از فقیرنوازی خودنمایی می‌کند، در حالی که اقتصاد فقیرستیز با عقیده بر جسم بودن خداوند متعال و محتاج بودن او، با نصب خون و گوشت قربانی به دیوار کعبه، تقرب الی‌الله را به نمایش می‌گذارد.
7- اقتصاد اسلامی با فقیرنوازی در پی هدف مقام منبع شکرگذاری برای بشر بوده، در حالی‌که اقتصاد فقیرپرور، هدفش تکاثر و طلبکاری از مردم است.
8- اقتصاد اسلامی با قوانینی مانند مراسم حج، اقتصاد توحیدی را آموزش داده و مدعی امکان اقتصاد بدون ظلم است، در حالی که برای اقتصاد شرک‌آلوده امکان عدالت‌ورزی فراهم نمی‌شود، چنانکه آل‌سعود و حامیان او در جهان با ظلم اقتصادی مانند کودک‌کشی، به حیات و حکومت خود ادامه و استمرار می‌دهند.
9- اقتصاد اسلامی با در دست داشتن مراسمی چون حج خانه خدا، اقتصاد کشاورزی را اولویت بخشیده، چرا که تربیت دام، انسان را به تربیت فطری خودش عطف می‌دهد.
10- اقتصاد اسلامی با دستور به قربانی کردن در مراسم حج، حقوق حیوانات را در کلاس اقتصادی خود آموزش داده، تا حاجی خانه خدا به طریق اولویت، در اقتصاد خود به حقوق انسانی ملزم باشد و بداند که با اقتصاد وابسته به شرک نمی‌تواند به عدالت اقتصادی تن داده و از آن حمایت کند، چنانکه چهره باطنی اقتصاد ضدبشری، اقتصاد شرک‌آلود است.
11- اقتصاد اسلامی با رویکرد حمایت از مستمندان که در آیه شریفه سوره حج به آن اشاره شده است، دارایی ثروتمندان را به خیر و شر تقسیم کرده که با حضور فقرا در ثروت اغنیاء، خیر هم معنی پیدا می‌کند.
12- آیه شریفه سوره حج هنوز زنده و به روز است، چرا که در عصر امروز هم بسیاری از مردم با اقتصاد شرک‌آلود، خون قربانی را به ماشین خود الصاق نموده، و با این تفکر آلوده فقط برای رفع ضرر از خود اقدام به ذبح قربانی می‌کنند، و دیگر نیاز اقوام و دوستان بستگان، برای آنان معنایی نداشته، چراکه نیاز آنان را نیاز خود مشاهده نمی‌کنند، در صورتی‌که ذبح گوسفند در اقتصاد اسلامی برای رفع حوادث خصوصاً مشکلات اقتصادی، سفارش بسیار شده است.
