هماهنگی فرهنگ و اقتصاد در دعای عرفه

دوگانه اقتصادی و معنوی در دعای عرفه

دعای عرفه مملو از مضامینی است که مفاهیم اقتصادی و فرهنگی را در مقابل هم قرار می‌دهد و بین آن‌ها آشتی می‌دهد. امام حسین به درگاه حضرت حق عرضه می‌دارد: «انا الفقیر فی غنای؛ خدایا من در عین توانگری تهیدستم» پس چگونه در تهدیستی، فقیر نباشم (فکیف لااکون فقیرا فی فقری).

در فراز بالا از دعای عرفه، نوعی دوگانگی مطرح شده است؛ اینکه فرد غنی است و در عین حال فقیر است. این دوگانگی از این جهت وجود ندارد که در فراز اول دعا، غنا بیشتر ناظر به غنای مالی و اقتصادی است، ولی فقر به معنای احساس نیاز به خداست که نوعی احساس فقر معنوی است.

دو برداشت از فقر و غنا در دعای عرفه

امام حسین(ع) عنوان می‌دارد که من در اوج غنا و توانمندی فقیرم، چگونه هنگام فقر (مالی) احساس فقر و نیاز به خدا نداشته باشم. در اینجا دو برداشت از مفهوم فقر و غنا مطرح شده است؛ یکی فقر و غنای اقتصادی و دیگری فقر و غنای روحی.
فقر در عین غنا یعنی از نظر معیشت تأمین هستی، ولی از نظر فرهنگی طغیان نمی‌کنی؛ یعنی همان لحظه که غرق در نعمتی، یاد قادر مطلق، مهاری بر عنان تو می‌شود، درنده و حریص و طمع‌ورز نمی‌شوی و پیاده‌ها را از یاد نمی‌بری.

لزوم توجه توأمان به توسعه فرهنگ و اقتصاد

فقر در عین فقر هم بدین معناست که اگر از نظر مالی و اقتصادی فقیر بودی، باز خود را بی‌نیاز از خدا ندانی و احساس فقر و نیاز به خداوند داشته باشی. بنابراین عرفه خواندن فقط به اشک و زاری نیست، بلکه باید ابعاد فرهنگی عرفه را نیز آموخت و در رفتار نهادینه کرد.
در فرهنگ عرفه، اقتصاد هدف نیست، بلکه وسیله‌ای است برای این‌که انسان کامل‌تر شود. چنین اقتصادی، اقتصادی مقاوم است؛ اقتصادی که در آن فرهنگ به کمک اقتصاد می‌آید و اقتصاد نیز خدمتگذار فرهنگ است.
در بینش اسلامی اگر توسعه همراه با فرهنگی دینی مبتنی بر عبودیت نباشد، ثروت زیاد موجب طغیان فرد و جامعه می‌شود. این بدان معناست که برای دستیابی به پیشرفت باید پیشرفت اقتصادی و فرهنگی هم جهت باشند.