برنامه ششم توسعه زیر ذره‌بین ایکنا/ حسن نظری عنوان کرد:
مزایای انتشار صکوک اسلامی از سوی دولت
گروه اقتصاد: رئیس پژوهشگاه حوزه و دانشگاه اظهار کرد: تسویه بدهی دولت، وصول طلب پیمانکاران، خروج از رکود و ایجاد رونق اقتصادی از جمله مهم‌ترین مزایای انتشار صکوک اسلامی از سوی دولت هستند.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، صکوک به اوراق بهادار با ارزش مالی یکسان و قابل معامله‌ای گفته می‌شود که باید براساس اصول مورد تأیید دین مبین اسلام منتشر شود.
تاکنون در بازار مالی ایران، انواع مختلفی از صکوک اسلامی منتشر شده و مورد استقبال خریداران نیز قرار گرفته است و به همین دلیل است که در برنامه ششم توسعه که اخیرا توسط دولت تقدیم مجلس شورای اسلامی شد، انتشار صکوک در مقیاس گسترده مورد توجه برنامه‌ریزان اقتصادی کشور قرار گرفته است.
در تبصره دوم برنامه ششم توسعه، با اشاره به انتشار صکوک اسلامی از جانب دولت آمده است: نظام ارزی کشور، «شناور مدیریت شده» است. نرخ ارز با توجه به حفظ دامنه رقابت پذیری در تجارت خارجی و با ملاحظه تورم داخلی و جهانی و همچنین شرایط اقتصادی کلان از جمله تعیین حد مطلوبی از ذخایر خارجی تعیین خواهد شد. به منظور تأمین منابع ریالی مورد نیاز طرح‌های دارای توجیه فنی، اقتصادی، مالی و زیست‌محیطی به دستگاه‌های اجرایی و شرکت‌های دولتی اجازه داده می‌شود در حدود ارقام مقرر در قوانین بودجه سنواتی حسب مورد نسبت به انتشار انواع صکوک اسلامی به صورت ریالی با رعایت ضوابط بانک مرکزی اقدام نمایند.
انتشار اوراق یاد شده منوط به تأیید بانک مرکزی و سازمان بوده و بازپرداخت و تضمین اصل و سود این اوراق حسب مورد با دولت و شرکت‌های مربوط است. انتشار اوراق مشارکت و یا صکوک اسلامی با سود تشویقی منوط به تأیید شورای پول و اعتبار است.
در ادامه همین بند به نقش اوراق مالی اسلامی در تأمین مالی اشاره شده و آمده است: بانک‌ها برای تأمین مالی خود و یا اصلاح نسبت‌های نظارتی خود می‌توانند نسبت به انتشار صکوک اسلامی اقدام نمایند. دستورالعمل‌های اجرایی استفاده از ابزارهای تأمین مالی جدید نظیر انواع صکوک اسلامی توسط شورای پول و اعتبار تعیین می‌شود. به بانک مرکزی اجازه داده می‌شود با تصویب شورای پول و اعتبار از ابزار اوراق مشارکت و سایر ابزارهای مشابه در قالب عقود اسلامی استفاده نماید. شرایط انتشار این اوراق از قبیل حجم اوراق، نرخ سود علی‌الحساب، سررسید و سایر شرایط مربوط به تأیید شورای مذکور تعیین می‌شود.
همچنین در تبصره پنجم برنامه ششم توسعه به لزوم اجازه به دولت برای انتشار اسناد خزانه اسلامی اشاره شده و آمده است: در اجرای سیاست‌های کلی برنامه ششم توسعه مبنی بر گسترش و تعمیق نظام جامع تأمین مالی و ابزارهای آن(بازار پول، بازار سرمایه و بیمه‌ها)، دولت مجاز است اسناد خزانه اسلامی با حفظ قدرت خرید را با سررسید کوتاه‌مدت و میان‌مدت به صورت بی‌نام و یا بانام برای جبران نوسانات منابع در طول سال و یا تسویه بدهی مسجل خود واگذار نماید. اسناد مزبور از پرداخت هر گونه مالیات معاف بوده و به عنوان بازار مالی موضوع قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران مصوب 1384.09.01 محسوب شده و با امضای وزیر امور اقتصادی و دارایی صادر می‌شود هر ساله سقف ارقام قابل انتشار در بودجه سنواتی مشخص خواهد شد.
دولت به منظور تأمین اعتبار اسناد مزبور در زمان سررسید، ردیف خاصی را در لایحه بودجه سنواتی پیش‌بینی می‌کند. در صورت عدم وجود یا تکافوی اعتبار مصوب در بودجه عمومی دولت، اسناد خزانه اسلامی در سررسید، توسط وزارت امور اقتصادی و دارایی از محل درآمد عمومی همان سال قابل تأمین و پرداخت است. این حکم تا زمان تسویه اسناد یادشده به قوت خود باقی است.
اسناد خزانه اسلامی از قابلیت داد و ستد در بازار ثانویه برخوردار است و سازمان بورس و اوراق بهادار باید ترتیبات انجام معامله ثانویه آنها را در بازار بورس یا فرابورس فراهم کند. تعیین بانک‌های عامل برای توزیع و بازپرداخت اسناد خزانه اسلامی پس از سررسید توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران و وزارت امور اقتصادی و دارایی صورت می‌پذیرد. بانک مرکزی مجاز است نسبت به انجام معاملات ثانویه اسناد خزانه اسلامی برای اعمال سیاست‌های پولی در کشور اقدام نماید.
در بند ششم از تبصره پنجم این برنامه نیز آمده است: از ابتدای برنامه ششم، الزام بانک‌ها به پرداخت تسهیلات با نرخ کمتر از مصوبات شورای پول و اعتبار در قالب عقود اسلامی در صورتی مجاز است که از طریق یارانه مابه‌التفاوت آن توسط دولت تأمین شود و یا به صورت وجوه اداره شده باشد. به بانک‌های عامل و موسسات مالی اعتباری اجازه داده می‌شود نسبت به توثیق پروژه‌های طرح‌های تملک دارایی‌های سرمایه‌ای، قرارداد آن و تضامین خرید محصول جهت اخذ تسهیلات اقدام نمایند.
تسویه بدهی‌های دولت با انتشار صکوک اسلامی
حجت‌الاسلام والمسلمین حسن نظری، رئیس پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، در گفت‌وگو با ایکنا به بحث درباره اهمیت انتشار صکوک از جانب دولت در برنامه ششم توسعه پرداخت و اظهار کرد: صکوک عبارتست از اوراق بهادار اسلامی که با هدف تسویه بدهی منتشر می‌شود و در چنین شرایطی دولت طریق انتشار صکوک اسلامی، دیون خود را می‌فروشد.
وی ادامه داد: در چنین شرایطی مثلا پیمانکارانی از دولت طلبکارند و درآمدهای دولت هم اجازه پرداخت دیون این افراد را نمی‌دهد و در نتیجه نمی‌توانند کار جدیدی را شروع کنند؛ بنابراین دولت برای اینکه اولا اقتصاد از رکود خارج شده و ثانیا طلبکاران دولت بتوانند طلب خود را وصول کنند، دِین خود را می‌فروشد.
مکانیزم خرید و فروش صکوک اسلامی
نظری بیان کرد: گاهی پیمانکاری، یک میلیارد از دولت طلبکار است، اما دولت، اوراق را برای هشت یا نه ماه دیگر منتشر کرده و شرکت‌های خصوصی یا دولتی، این اوراق را خریداری کرده و بعد از خرید اوراق، دولت، طرف خریداران این اوراق قرار می‌گیرد.
رئیس پژوهشگاه حوزه و دانشگاه گفت: در چنین شرایطی پیمانکار طلب خود را به قیمتی کمتر وصول کرده، اما کسانی‌که این اوراق را می‌خرند، بعد از سررسید اوراق، طلب اسمی آن اوراق را وصول کرده و سودی را هم از گذر خرید این اوراق به دست می‌آورند.
مزایای انتشار اوراق بهادار اسلامی توسط دولت
این پژوهشگر اقتصاد اسلامی در پاسخ به این پرسش که انتشار صکوک اسلامی از جانب دولت چه مزایایی به دنبال دارد؟ عنوان کرد: انتشار ابزارهای مالی اسلامی مزایای بسیاری در پی دارد که مزیت اول این است که پیمانکاران یا بانک‌هایی که از دولت طلبکارند، از این طریق دیون خود را وصول کرده و دست آنها برای فعالیت باز می‌شود.
وی ادامه داد: مزیت دیگری که انتشار صکوک در پی دارد این است که دولت فعلا بدهی خود را ادا کرده یا چند ماه به تأخیر انداخته است. نکته دیگر این است که با این کار، نسبت به هر مقدار سرمایه که به جریان بیفتد به همان نسبت هم رکود از بین می‌رود و زمینه رونق اقتصادی فراهم می‌شود.
نقش انتشار صکوک در خروج از رکود
عضو کمیته فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار بیان کرد: وقتی پیمانکاران، پول در اختیار داشته باشند می‌توانند پروژه‌های جدیدی را شروع کنند و زمینه اشتغال فراهم می‌شود. در این حالت رکود هم به طور نسبی از میان برداشته می‌شود.
نظری در پاسخ به این پرسش که آیا در برنامه‌های قبلی توسعه چنین امکانی برای انتشار صکوک وجود داشته است؟ اظهار کرد: قبلا در این سطح صکوک منتشر نمی‌شد و یا دولت صکوک را منتشر نمی‌کرد اما شرکت‌های طلبکار، این اوراق را منتشر می‌کردند تا از طریق انتشار اوراق بهادار اسلامی در بورس، طلب خود را وصول کند؛ بنابراین دولت به اعتبار اینکه بدهکار نبود، کمتر دست به این کار می‌زد.
وی در پاسخ به این پرسش که آیا قرار است بانک‌ها این صکوک اسلامی را منتشر کنند؟ اظهار کرد: طبعا وقتی قرار است منتشر شود، دولت اعلام می‌کند که فلان بانک، اوراق را منتشر کرده و برای دولت می‌فروشد. در واقع فروشنده، پیمانکار است اما دولت وقتی با آن پیمانکار توافق می‌کند، دولت دست به کار فروش دِین آن طلبکار می‌زند.
انتشار صکوک توسط نظام بانکی آسیبی به دنبال ندارد
نظری در پاسخ به این پرسش که آیا انتشار صکوک توسط نظام بانکی آسیبی در پی ندارد؟ اظهار کرد: چنین اقدامی آسیبی به دنبال ندارد؛ چراکه در شرایط کنونی، تنها راه تسویه طلب پیمانکاران است در غیر این صورت آنها ضرر می‌کنند و در نتیجه جامعه هم ضرر می‌کند؛ چراکه زمینه اشتغال فراهم نمی‌شود و بیکاری گسترش پیدا می‌کند.
عضو کمیته فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار در پایان گفت: اگر این اوراق بهادار اسلامی منتشر نشود، عمران و کار تولیدی اتفاق نمی‌افتد و ممکن است همه کارهایی که دولت شروع کرده است نیمه‌کاره باقی بمانند؛ بنابراین چاره‌ای غیر از انتشار صکوک اسلامی برای رفع این مشکل وجود ندارد.
تاکنون در بازار مالی ایران، انواع مختلفی از صکوک اسلامی منتشر شده و مورد استقبال خریداران نیز قرار گرفته است و به همین دلیل است که در برنامه ششم توسعه که اخیرا توسط دولت تقدیم مجلس شورای اسلامی شد، انتشار صکوک در مقیاس گسترده مورد توجه برنامه‌ریزان اقتصادی کشور قرار گرفته است.
در تبصره دوم برنامه ششم توسعه، با اشاره به انتشار صکوک اسلامی از جانب دولت آمده است: نظام ارزی کشور، «شناور مدیریت شده» است. نرخ ارز با توجه به حفظ دامنه رقابت پذیری در تجارت خارجی و با ملاحظه تورم داخلی و جهانی و همچنین شرایط اقتصادی کلان از جمله تعیین حد مطلوبی از ذخایر خارجی تعیین خواهد شد. به منظور تأمین منابع ریالی مورد نیاز طرح‌های دارای توجیه فنی، اقتصادی، مالی و زیست‌محیطی به دستگاه‌های اجرایی و شرکت‌های دولتی اجازه داده می‌شود در حدود ارقام مقرر در قوانین بودجه سنواتی حسب مورد نسبت به انتشار انواع صکوک اسلامی به صورت ریالی با رعایت ضوابط بانک مرکزی اقدام نمایند.
در ادامه همین بند به نقش اوراق مالی اسلامی در تأمین مالی اشاره شده و آمده است: بانک‌ها برای تأمین مالی خود و یا اصلاح نسبت‌های نظارتی خود می‌توانند نسبت به انتشار صکوک اسلامی اقدام نمایند. دستورالعمل‌های اجرایی استفاده از ابزارهای تأمین مالی جدید نظیر انواع صکوک اسلامی توسط شورای پول و اعتبار تعیین می‌شود. به بانک مرکزی اجازه داده می‌شود با تصویب شورای پول و اعتبار از ابزار اوراق مشارکت و سایر ابزارهای مشابه در قالب عقود اسلامی استفاده نماید. شرایط انتشار این اوراق از قبیل حجم اوراق، نرخ سود علی‌الحساب، سررسید و سایر شرایط مربوط به تأیید شورای مذکور تعیین می‌شود.
همچنین در تبصره پنجم برنامه ششم توسعه به لزوم اجازه به دولت برای انتشار اسناد خزانه اسلامی اشاره شده و آمده است: در اجرای سیاست‌های کلی برنامه ششم توسعه مبنی بر گسترش و تعمیق نظام جامع تأمین مالی و ابزارهای آن(بازار پول، بازار سرمایه و بیمه‌ها)، دولت مجاز است اسناد خزانه اسلامی با حفظ قدرت خرید را با سررسید کوتاه‌مدت و میان‌مدت به صورت بی‌نام و یا بانام برای جبران نوسانات منابع در طول سال و یا تسویه بدهی مسجل خود واگذار نماید. اسناد مزبور از پرداخت هر گونه مالیات معاف بوده و به عنوان بازار مالی موضوع قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران مصوب 1384.09.01 محسوب شده و با امضای وزیر امور اقتصادی و دارایی صادر می‌شود هر ساله سقف ارقام قابل انتشار در بودجه سنواتی مشخص خواهد شد.
دولت به منظور تأمین اعتبار اسناد مزبور در زمان سررسید، ردیف خاصی را در لایحه بودجه سنواتی پیش‌بینی می‌کند. در صورت عدم وجود یا تکافوی اعتبار مصوب در بودجه عمومی دولت، اسناد خزانه اسلامی در سررسید، توسط وزارت امور اقتصادی و دارایی از محل درآمد عمومی همان سال قابل تأمین و پرداخت است. این حکم تا زمان تسویه اسناد یادشده به قوت خود باقی است.
اسناد خزانه اسلامی از قابلیت داد و ستد در بازار ثانویه برخوردار است و سازمان بورس و اوراق بهادار باید ترتیبات انجام معامله ثانویه آنها را در بازار بورس یا فرابورس فراهم کند. تعیین بانک‌های عامل برای توزیع و بازپرداخت اسناد خزانه اسلامی پس از سررسید توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران و وزارت امور اقتصادی و دارایی صورت می‌پذیرد. بانک مرکزی مجاز است نسبت به انجام معاملات ثانویه اسناد خزانه اسلامی برای اعمال سیاست‌های پولی در کشور اقدام نماید.
در بند ششم از تبصره پنجم این برنامه نیز آمده است: از ابتدای برنامه ششم، الزام بانک‌ها به پرداخت تسهیلات با نرخ کمتر از مصوبات شورای پول و اعتبار در قالب عقود اسلامی در صورتی مجاز است که از طریق یارانه مابه‌التفاوت آن توسط دولت تأمین شود و یا به صورت وجوه اداره شده باشد. به بانک‌های عامل و موسسات مالی اعتباری اجازه داده می‌شود نسبت به توثیق پروژه‌های طرح‌های تملک دارایی‌های سرمایه‌ای، قرارداد آن و تضامین خرید محصول جهت اخذ تسهیلات اقدام نمایند.
تسویه بدهی‌های دولت با انتشار صکوک اسلامی
حجت‌الاسلام والمسلمین حسن نظری، رئیس پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، در گفت‌وگو با ایکنا به بحث درباره اهمیت انتشار صکوک از جانب دولت در برنامه ششم توسعه پرداخت و اظهار کرد: صکوک عبارتست از اوراق بهادار اسلامی که با هدف تسویه بدهی منتشر می‌شود و در چنین شرایطی دولت طریق انتشار صکوک اسلامی، دیون خود را می‌فروشد.
وی ادامه داد: در چنین شرایطی مثلا پیمانکارانی از دولت طلبکارند و درآمدهای دولت هم اجازه پرداخت دیون این افراد را نمی‌دهد و در نتیجه نمی‌توانند کار جدیدی را شروع کنند؛ بنابراین دولت برای اینکه اولا اقتصاد از رکود خارج شده و ثانیا طلبکاران دولت بتوانند طلب خود را وصول کنند، دِین خود را می‌فروشد.
مکانیزم خرید و فروش صکوک اسلامی
نظری بیان کرد: گاهی پیمانکاری، یک میلیارد از دولت طلبکار است، اما دولت، اوراق را برای هشت یا نه ماه دیگر منتشر کرده و شرکت‌های خصوصی یا دولتی، این اوراق را خریداری کرده و بعد از خرید اوراق، دولت، طرف خریداران این اوراق قرار می‌گیرد.
رئیس پژوهشگاه حوزه و دانشگاه گفت: در چنین شرایطی پیمانکار طلب خود را به قیمتی کمتر وصول کرده، اما کسانی‌که این اوراق را می‌خرند، بعد از سررسید اوراق، طلب اسمی آن اوراق را وصول کرده و سودی را هم از گذر خرید این اوراق به دست می‌آورند.
مزایای انتشار اوراق بهادار اسلامی توسط دولت
این پژوهشگر اقتصاد اسلامی در پاسخ به این پرسش که انتشار صکوک اسلامی از جانب دولت چه مزایایی به دنبال دارد؟ عنوان کرد: انتشار ابزارهای مالی اسلامی مزایای بسیاری در پی دارد که مزیت اول این است که پیمانکاران یا بانک‌هایی که از دولت طلبکارند، از این طریق دیون خود را وصول کرده و دست آنها برای فعالیت باز می‌شود.
وی ادامه داد: مزیت دیگری که انتشار صکوک در پی دارد این است که دولت فعلا بدهی خود را ادا کرده یا چند ماه به تأخیر انداخته است. نکته دیگر این است که با این کار، نسبت به هر مقدار سرمایه که به جریان بیفتد به همان نسبت هم رکود از بین می‌رود و زمینه رونق اقتصادی فراهم می‌شود.
عضو کمیته فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار بیان کرد: وقتی پیمانکاران، پول در اختیار داشته باشند می‌توانند پروژه‌های جدیدی را شروع کنند و زمینه اشتغال فراهم می‌شود. در این حالت رکود هم به طور نسبی از میان برداشته می‌شود.
نظری در پاسخ به این پرسش که آیا در برنامه‌های قبلی توسعه چنین امکانی برای انتشار صکوک وجود داشته است؟ اظهار کرد: قبلا در این سطح صکوک منتشر نمی‌شد و یا دولت صکوک را منتشر نمی‌کرد اما شرکت‌های طلبکار، این اوراق را منتشر می‌کردند تا از طریق انتشار اوراق بهادار اسلامی در بورس، طلب خود را وصول کند؛ بنابراین دولت به اعتبار اینکه بدهکار نبود، کمتر دست به این کار می‌زد.
مکانیزم عملکرد اسناد خزانه اسلامی
رئیس پژوهشگاه حوزه و دانشگاه ادامه داد: اسم این اوارق را صکوک گذاشته‌اند اما در بودجه سالانه، اسناد خزانه اسلامی هم به آن گفته می‌شود. مثلا امثال دولت اوراقی را با عنوان اسناد خزانه اسلامی منتشر می‌کند و مقداری از دیون خود را می‌فروشد.
وی افزود: در چنین شرایطی، طلبکار دولت، مبلغ کمتری می‌گیرد اما به طلب خود می‌رسد؛ چنین شرایطی دقیقا همانند این است که شما هزار تومان از کسی طلبکارید و این هزار تومان را بدهکار شما در اختیار ندارد و شما هم نیازمند پول هستید، در این شرایط، شما بدهکاری او را به نهصد تومان به فرد سومی می‌فروشید.
انتشار صکوک اسلامی توسط نظام بانکی
رئیس پژوهشگاه حوزه و دانشگاه ادامه داد: در این شرایط، فرد سوم، صبر کرده و سه ماه دیگر هزار تومان را از بدهکار اصلی دریافت می‌کند و شخص طلبکار هم با مبلغ کمتری به پول خود می‌رسد.وی در پاسخ به این پرسش که آیا قرار است بانک‌ها این صکوک اسلامی را منتشر کنند؟ اظهار کرد: طبعا وقتی قرار است منتشر شود، دولت اعلام می‌کند که فلان بانک، اوراق را منتشر کرده و برای دولت می‌فروشد. در واقع فروشنده، پیمانکار است اما دولت وقتی با آن پیمانکار توافق می‌کند، دولت دست به کار فروش دِین آن طلبکار می‌زند.
انتشار صکوک توسط نظام بانکی آسیبی به دنبال ندارد
نظری در پاسخ به این پرسش که آیا انتشار صکوک توسط نظام بانکی آسیبی در پی ندارد؟ اظهار کرد: چنین اقدامی آسیبی به دنبال ندارد؛ چراکه در شرایط کنونی، تنها راه تسویه طلب پیمانکاران است در غیر این صورت آنها ضرر می‌کنند و در نتیجه جامعه هم ضرر می‌کند؛ چراکه زمینه اشتغال فراهم نمی‌شود و بیکاری گسترش پیدا می‌کند.
عضو کمیته فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار در پایان گفت: اگر این اوراق بهادار اسلامی منتشر نشود، عمران و کار تولیدی اتفاق نمی‌افتد و ممکن است همه کارهایی که دولت شروع کرده است نیمه‌کاره باقی بمانند؛ بنابراین چاره‌ای غیر از انتشار صکوک اسلامی برای رفع این مشکل وجود ندارد.
