امام حسین(ع) و تبدیل تهدید به فرصت در راستای الگوی قرآنی جهاد کبیر

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) در هنگامه ماه محرم همواره با این سؤالات کلیدی مواجه هستیم که فلسفه قیام عاشورا چه بود؟ چرا امام حسین(ع) قیام کردند؟ عاشورا چه پیامی برای زندگی امروز سیاسی و اجتماعی ما دارد؟ منابر حسینی امسال باید بیشتر بر چه مفهومی از این قیام تکیه کنند؟

برای پاسخ به این سؤالات بهتر است کمی به سخنان چند ماه پیش رهبر معظم انقلاب رجوع کنیم؛ سخنانی که ایشان به مفهوم قرآنی «جهاد کبیر» و ابعاد سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی اشاره و بر ضرورت به کارگیری آن در مقابله با دشمن تأکید نمودند.

مقام معظم رهبری سخنرانی‌های متعددی این مفهوم را بیان کردند و به تبیین آن بر مبنای قرآن پرداختند.  

«امروز جنگ نظامی مطرح نیست؛ امروز برای کشور ما جنگ نظامیِ سنّتی و متعارف احتمال بسیار بسیار ضعیفی است لکن جهاد باقی است؛ جهاد یک چیز دیگر است. جهاد فقط به‌معنای قتال نیست، فقط به‌معنای جنگ نظامی نیست؛ جهاد یک معنای بسیار وسیع‌تری دارد. در بین جهادها جهادی هست که خدای متعال در قرآن آن را «جهاد کبیر» نام نهاده: وَ جٰهِدهُم بِه‌ جِهادًا کَبیرًا؛ در سوره‌ مبارکه‌ فرقان است؛ «بِه‌« یعنی به قرآن، «جٰهِدهُم بِه» یعنی به‌وسیله‌ قرآن با آنها جهاد کن؛ جِهاداً کَبیرًا. این آیه در مکّه نازل شده. درست توجّه کنند جوان‌های عزیز! در مکّه جنگ نظامی مطرح نبود؛ پیغمبر و مسلمان‌ها مأمور به جنگ نظامی نبودند، کاری که آنها می‌کردند کار دیگری بود؛ همان کار دیگر است که خدای متعال در این آیه‌ شریفه می‌گوید: وَ جٰهِدهُم بِه‌ جِهادًا کَبیرًا. آن کارِ دیگر چیست؟ آن کارِ دیگر، ایستادگی و مقاومت و عدم تبعیّت [است.] فَلا تُطِعِ الکٰفِرینَ وَ جٰهِدهُم بِه‌ جِهادًا کَبیرًا؛ از مشرکین اطاعت نکن. اطاعت نکردن از کفّار همان چیزی است که خدای متعال به آن گفته جهاد کبیر... جهاد اصغر، مجاهدت با دشمن است، منتها در بین جهاد اصغر یک جهاد هست که خدای متعال آن را «جهاد کبیر» نام نهاده که آن همین است. «جهاد کبیر» یعنی چه؟ یعنی اطاعت نکردن از دشمن، از کافر؛ از خصمی که در میدان مبارزه با تو قرار گرفته اطاعت نکن. اطاعت یعنی چه؟ یعنی تبعیّت؛ تبعیّت نکن. تبعیّت نکردن در کجا؟ در میدان‌های مختلف؛ تبعیّت در میدان سیاست، در میدان اقتصاد، در میدان فرهنگ، در میدان هنر. در میدان‌های مختلف از دشمن تبعیّت نکن؛ این شد «جهاد کبیر». این تبعیّت نکردن آن‌قدر مهم است که خدای متعال پیغمبر خود را مکرّر به آن توصیه می‌کند. آیه‌ تکان‌دهنده‌ اوّل سوره‌ مبارکه احزاب: بِسمِ‌اللهِ‌الرَّحمنِ‌الرَّحیم * یٰاَیُّهَا النَّبِیُّ اتَّقِ اللهَ وَ لا تُطِعِ الکٰفِرینَ؛ [میفرماید] «اِتَّقِ اللهَ وَ لا تُطِعِ الکفِرین»! پیغمبر! تقوا داشته باش و از کافران تبعیّت نکن؛ اِنَّ اللهَ کانَ عَلیمًا حکیمًا، ما میدانیم مشکلات تو را، ما می‌دانیم فشارهایی که بر تو وارد می‌کنند تا تو را وادار به تبعیّت کنند -تهدید می‌کنند، تطمیع می‌کنند- امّا شما مراقب امر و نهی الهی باش، اِتَّقِ اللهَ، حواست جمع باشد. وَ لا تُطِعِ الکٰفِرین؛ این اطاعت نکردن از کافرین، آن چیز بزرگ و مهمّی است که خدای متعال با این لحن با پیغمبرش حرف می‌زند». (بیانات در دانشگاه افسرى و تربیت پاسداری امام حسین(ع)، ۳ خرداد ۱۳۹۵).     

حال بی‌مناسبت نیست که در گفت‌وگو با کارشناسان، قیام امام حسین(ع) در روز عاشورا از منظر مفهوم قرآنی «جهاد کبیر» و کاربرد آن در تعاملات سیاسی و بین‌المللی مورد بررسی و واکاوی قرار گیرد.

گفتمان‌سازی «جهاد کبیر» و افزایش تحرک اجتماعی و مسئولیت‌پذیری جمعی

علیرضا صدرا، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران، در گفت‌وگو با ایکنا درباره فلسفه قیام عاشورا و نسبت میان این قیام با «جهاد کبیر» گفت: جهاد کبیر در تعبیر قرآنی که در چندین آیه آمده بر عدم اطاعت از کفار در سوره فرقان آیه 52 و عدم اطاعت از کفار و منافقین در آیات دیگر اشاره دارد.

وی افزود: واقعیت امر این است که مقاومت و ایستادگی در مقابل کفر و نفاق جهاد عظیمی را می‌طلبد. از بین جهاد اصغر که قتال است تا جهاد اکبر که خودسازی فردی و جمعی است، به نظر می‌رسد جهاد کبیر بین این دوگونه جهاد قرار داشته باشد که پایداری و مقاومت در مقابل ظلم و ستم و کفر و نفاق است.

صدرا اظهار کرد: این مقاومت که حوزه‌های اقتصادی، سیاسی و فرهنگی را دربرمی‌گیرد به صورت زبانی، قلبی و عملی است که می‌تواند به شکل فردی، جمعی و ملی بروز و ظهور پیدا کند که قطعا مطرح کردن آن، تبیین، ترویج و گفتمان‌سازی آن در جامعه به هوشیاری، تحرک اجتماعی و احساس مسئولیت مردم منجر شده و به همین میزان می‌تواند ستم، کفر و نفاق را کاهش دهد و برطرف کند، چه کفر و ستم خارجی و بین‌المللی باشد چه داخلی باشد که امام حسین(ع) با ستم داخلی و انحراف از دین مواجه بودند با ایستادگی و شهادت خودشان یک پیروزی تاریخی را رقم زدند و دین را حفظ کرده واز تحریف بازداشتند.

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران عنوان کرد: این مسئله رسالت بزرگ همه فرهیختگان و آزادگان در سطح جهان است که با تبیین این مسئله به تقلیل ظلم و ستم در سطح جهانی کمک کنند.

امام حسین(ع) حکومت یزید را به فرصت طلایی برای رسوا کردن اسلام اموی تبدیل کرد

صدرا درباره فضایی که در زمان یزید در جامعه اسلامی ایجاد شده بود و جهاد کبیر را به گزینه اصلی امام حسین(ع) برای اصلاح جامعه تبدیل کرده بود، گفت: بعد از تحمیل صلح به امام حسن(ع) و خانه نشین شدن آن حضرت، در یکی از سال‌ها امام حسن(ع) حرکتی را در سالگرد غزوه بدر انجام دادند و با گروهی از اصحاب یکی از کاروان‌های حکومتی را که از مکه به شام برای حکومت معاویه، مالیات می‌بردند مصادره کردند تا اعلام کنند نارضایتی در جامعه وجود دارد.


وی اضافه کرد: زیرا جامعه در دوره معاویه چنان سرکوب شده بود که همه فکر می‌کردند مقاومتی در میان مردم وجود ندارد. امام حسن(ع) با این کار می‌خواستند نشان دهند که این صلح، تحمیلی بوده و درست است که الان خانه‌نشین هستند اما اتفاقات و تحولات را رصد می‌کنند و اگر لازم بدانند و شرایط مناسب باشد اقدام و عمل می‌کنند.

صدرا یادآور شد: معاویه به خاطر سیاست ماکیاولیستی که داشت به جای برخورد با امام حسن(ع)، کاری کرد که بتواند امام حسن(ع) را خلع سلاح کند. بسیاری از اطرافیان امام هم اینگونه نبود که از بصیرت بالایی برخوردار باشند و معاویه موفق شد با ایجاد یک جنگ روانی، اینگونه در جامعه رواج دهد که امام حسن(ع) کاروان را غارت کرده است و آن را به عنوان اقدام ناامن کننده اجتماعی مطرح کرد و از آن به بعد امام حسن(ع) فرصتی برای قیام پیدا نکرد.

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران ابراز کرد: در راستای همین سیاست ماکیاولیستی، معاویه به یزید توصیه کرد که با سه شخصیت کاری نداشته باشد. اول عبدالله بن عمر بود که معاویه به یزید درباره او توصیه کرد که فردی قدرت‌طلب است و با دادن پست و مقاومی ساکت می‌شود. نفر دوم عبدالله بن زبیر فردی شهرت‌طلب است و با تعریف و تمجید کوتاه می‌آید. اما نفر سوم امام حسین(ع) بود که معاویه به یزید توصیه کرد که با امام حسین(ع) کاری نداشته باشد و بیعت را به وی تحمیل نکند.

صدرا ادامه داد: اما وقتی معاویه از دنیا رفت یزید حماقت به خرج داد و کسی را به مدینه فرستاد که از هر سه نفر به ویژه امام حسین(ع) بیعت بگیرد. امام حسین(ع) در این شرایط از فرصت طلایی که نصیب‌شان نشده بود کمال استفاده را کرد و دست به قیام زد. امام در واقع از همان شبی که نماینده یزید به مدینه آمد با عدم بیعت، مستقیما به سر قبر حضرت رسول اکرم(ص) رفتند و سپس از مدینه خارج شدند و از همان ابتدا کمال استفاده را برای تن ندادن به کفر و نفاق کردند و چهره اسلام اموی را لوث و رسوا ساختند.

امروز «جهاد کبیر» استقلال از مکاتب و الگوهای فکری استکباری است

صدرا درباره نقش و ظرفیت منابر حسینی به عنوان یک رسانه در تبیین و ترویج مفهوم جهاد کبیر با الهام از حرکت جهادی امام حسین(ع) گفت: قیام عاشورا یک حرکت جهانی و تاریخی است؛ کل یوم عاشورا و کل ارض کربلا. این قیام حرکت‌آفرین است و هر زمان و هر زمینی باید به اندازه خود از این قیام بهره ببرد.

وی تأکید کرد: اگر شور حسینی و امید مهدوی نبود انقلاب اسلامی به وجود نمی‌آمد، دفاع مقدس به پیروزی نمی‌رسید و نظام جمهوری اسلامی تا به امروز دوام نمی‌آورد، یا تحریف می‌شد یا ریشه‌کن می‌گردید و همین شور حسینی و امید مهدوی است که این جریان را تداوم بخشیده است و این یک اصل کلی است

صدرا افزود: اما ما به تناسب شرایط زمانی چه باید بکنیم؟ وظیفه اصلی ما این است که یزید زمان، معاویه زمان، اسلام اموی زمان و ... را بشناسیم و مصادیق آن را مطرح کنیم. امروز یزید زمان و زمین استکبار جهانی است و ستم و کفری که امروز وجود دارد باید تشریح شود. امروز ما با جهاد اصغر در حال مقاومت در منطقه هستیم. جهاد اکبر هم این است که ما خودمان را بسازیم و به تعبیر رهبر معظم انقلاب الگوسازی و تمدن‌سازی کنیم.

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران ابراز کرد: دشمنان می‌خواهند ما را با تهدید و تحریم، دچار فقر و ناتوانی اقتصادی و ناامنی روانی کنند. در این میان جهاد کبیر همان استقلال‌طلبی و آزادی‌خواهی است. امروز ما از نهادها، سازمان‌ها و دولت‌های سلطه چه غربی و شرقی، مستقل شده‌ایم اما باید فراتر از این سطح حرکت کرد و به یک لایه بالاتر رسید. فراتر از این سطح، ما باید به طرف استقلال از مکتب و الگوی استکباری و ماتریالیستی حاکم بر نظامات جهانی حرکت کنیم و مکتب اسلام را درست مطرح کنیم و اجرایی سازیم.

وی تصریح کرد: الگوی استکباری و سرمایه‌داری دنیا را به جنگ، تشنج و تنش می‌کشاند که امروز کاملا قابل مشاهده است و ما باید الگوی خاص خودمان که همان الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت است را محقق بسازیم. ممکن است ما به ظاهر از قدرت فیزیکی دشمنان آزاد و مستقل شده باشیم ولی تفکرمان غربی و ماتریالیستی باشد که در رفتار و سیاست‌های ما ظهور پیدا می‌کند.

صدرا اظهار کرد: نمی‌توان اقتصاد مقاومتی داشت اما از سیاست، فرهنگ، مدیریت و سبک زندگی جهادی و مقاومتی برخوردار نبود. براین مبنا امروز بزرگترین معروف، حرکت جامعه به سمت تحقق تمدن نوین اسلامی است و بزرگترین منکر نیز سلطه‌پذیری، نفوذ، وابستگی و عقب‌افتادگی است که می‌توان با الگوبرداری از جهاد کبیر امام حسین(ع) این معروف را ترویج داد و با آن منکر مقابله کرد و جامعه را نجات داد.

ضرورت حرکت به سمت مقاومت فعالانه/ فقط واکنش‌دهنده نباشیم

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران عنوان کرد: راه آن هم این است که کارآمدی خود را بالا ببریم و پیشرفت اقتصادی و تولید ثروت را محقق کرده و هم تعادل سیاسی را برقرار کنیم و افراط و تفریط را کنار بگذاریم و از سوی دیگر در جهت تعالی معنوی و اخلاقی به پیش برویم.

صدرا با تأکید بر اینکه لازمه جهاد کبیر و مقاومت این است که سبک زندگی و الگوی پیشرفت خود را با افزایش کارآمدی و بهره‌وری محقق سازیم، گفت: توانمندسازی بالاترین سطح مقاومت است. مقاومت تنها به معنای گرفتن جلوی دشمن نیست بلکه باید آنقدر توانمند شویم که در مقابل دشمن فعالانه عمل کنیم و منفعل و واکنشی نباشیم و این همان جهاد کبیر و انقلابی بودن به معنای حقیقی آن است.

وی در پایان اظهار کرد: دشمنی‌هایی که کفر و استکبار جهانی، صهیونیسم بین‌الملل و ارتجاع منطقه نسبت به انقلاب اسلامی می‌ورزد به سبب آن است که پیام عاشورا که همان مقاومت و ایستادگی است آثار خود را در میان ملت‌های جهان به ویژه در جهان اسلام نشان داده و الگوسازی و الهام‌بخش شده است که اگر اینگونه نبود کاری با آن نداشتند و اینها مسائل مهمی است که می‌تواند در ایام عزاداری در جهت بصیرت‌افزایی جامعه تبیین و تشریح کرد.

مهدی مخبری