بخش‌های «مرور تئاتر» و «تئاتر جوان»؛ پاشنه آشیل «تئاتر فجر»
گروه هنر: از میان مشکلات عدیده‌ای که جشنواره بین‌المللی «تئاتر فجر» با آنها دست به گریبان است به شکل بارز دو بخش «مرور تئاتر» و «مسابقه تئاتر جوان»غیرحساب شده مدیریت می‌شوند و ممکن است در صورت تداوم تبعات منفی را متوجه تئاتر حرفه‌ای کشور کنند.
یکی از ایرادات وارد بر این بخش آن است که اگر قرار است «تئاتر فجر» به عنوان یک رویداد حرفه‌ای و بین‌المللی محلی برای استعدادیابی نسل جوان تئاتر باشد علاوه بر اینکه از اعتبار آن خواهد کاست تا حدودی نیز جایگاه جشنواره‌هایی همچون جشنواره بین‌المللی تئاتر دانشگاهیان کشور را که ماهیت جوانانه‌ای دارند، متزلزل خواهد کرد.
براین اساس با سروش طاهری، نویسنده و کارگردان تئاتر پیرامون این موضوع و بایدها و نبایدهای جشنواره سی و پنجم جشنواره «تئاتر فجر» به گفت‌و‌گو پرداختیم که در ادامه می‌خوانید:
لازم به ذکر است که سروش طاهری از جمله بازیگران و کارگردان خوش آتیه تئاتر کشور است که سال 92 توانست به دلیل بازی در نمایش «سنگ بست» به کارگردانی محمدمهدی خاتمی در بخش «مرور تئاتر ایران» تندیس بازیگر برتر مرد جشنواره بین‌المللی «تئاتر فجر» را از آن خود کند.
ـ به عنوان نخستین پرسش از همین نکته شروع می‌کنیم که آیا به نظر شما ایجاد بخش «مسابقه تئاتر جوان» جشنواره، تهدیدی برای جشنواره بین‌المللی تئاتر دانشگاهیان محسوب می‌شود یا خیر؟
برای پاسخ به این پرسش اجازه بدهید ابتدا به جشنواره تئاتر دانشگاهیان بپردازیم که آیا این جشنواره همچنان اعتباری دارد یا نه! باید بگویم این جشنواره نیز اعتبار سابق را ندارد و به طور مثال دبیر این جشنواره با تأخیری زیاد منصوب می‌شود و کارهای دبیرخانه آن بدون هیچ تدبیری شتابزده به انجام می‌رسد.
اما با همه این تفاصیل، این وضعیت توجیهی برای اینکه «تئاتر فجر» چنین بی‌محابا به گروه‌های جوان تئاتری بها بدهد نیست چرا که معرفی چند گروه جوان به جشنواره «تئاتر فجر» و در پایان اعطای تندیس به منتخبان و برگزیدگان آنها که معمولاً هم از شهرستان‌ها در این جشنواره حضور بهم می‌رسانند، تبعات منفی به دنبال خواهد داشت.
این مسئله موجب خواهد شد که بسیاری از این گروه‌های جویای نام تئاتری با این تفکر که جایزه فجر دریافت کرده‌اند، متوقع شده و روند تجربه‌اندوزی آنها و تبدیل شدنشان به گروه‌های مطرح نمایشی متوقف بماند در حالیکه آنها همچنان به تمرین و ممارست بیشتری نیاز دارند و به جرئت می‌توانم بگویم بسیاری از آنها که از استان خراسان در این بخش پذیرفته شده‌اند آثارشان بسیار ضعیف‌تر از بضاعت تئاتر استان خراسان است و این دون شأن جشنواره معتبری همچون «تئاتر فجر» است.
ـ ساز و کار تشویقی برای شکوفایی تئاتر جوانان و نسل دانشگاهی چیست؟
یک بار خواسته‌ای را به شخصه از وزیر سابق فرهنگ و ارشاد اسلامی مطرح کردم و آن اینکه وزیر ارشاد می‌تواند با همتای خود در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری پیرامون این موضوع که برگزیدگان جشنواره‌های تئاتری که نسل جوان و به ویژه دانشجو در آنها حضور دارند زمانی که موفق به دریافت تندیس و جایزه جشنواره می‌شوند، تسهیلات آموزشی برای آنها مهیا شود تعاملی، داشته باشد و مثلاً همچون رشته‌های تربیت بدنی که مدال‌آوران بدون کنکور در مقاطع تکمیلی آموزش عالی به تحصیل می‌پردازند برای افراد و گروه‌های جوان برگزیده جشنواره‌های تئاتری چنین ساز و کاری در نظر گرفته شود که اجابت نشد، در صورتی‌که حتی در صورت میسر نبودن این پیشنهاد، ارشاد قادر است تسهیلاتی را با هماهنگی بنیاد ملی نخبگان برای آنها در نظر گیرد؛ چنین روندی موجب ایجاد انگیزه بیشتر در میان گروه‌های جوان تئاتری شده و در نتیجه کیفیت آثار نمایشی تولیدی آنها خود به خود ارتقا خواهد یافت.
ـ حال به فرض اینکه «مسابقه تئاتر جوان» کارشناسی شده در جشنواره گنجانده شده باشد، این بخش را دربردارنده چه ایراداتی در ساختار اجرایی می‌دانید؟
قرار بود این بخش جایگزین بخش نسل نو باشد به این معنی که جوانانی زیر سی‌سال سن در آن شرکت کنند که بیش از دو بار در جشنواره سابقه حضور نداشته باشند اما اکنون شاهد این نکته هستیم که دبیرخانه جشنواره خود نیز پایبند ضوابطش نیست و روابط را در اولویت قرار می‌دهد و لذا در این بخش شاهد حضور آثار یکدستی نیستیم.
باز هم نسبت به اعطای تندیس به برگزیدگان این بخش ایراد وارد می‌دانم چرا که نفس اعطای تندیس و جایزه در این بخش همانند سایر بخش‌های حرفه‌ای‌تر جشنواره و حتی تندیس و جوایزی که به برگزیدگان بخش بین‌الملل داده می‌شود اثرات مخرب را در فرایند مطالعاتی و کسب تجارب گروه‌های جوانتر موجب خواهد شد و ای کاش حداقل تندیس‌های این بخش کوچکتر از بخش اصلی مسابقات بود و یا رنگی غیر از بخش اصلی به آن اختصاص داده می‌شد که به این واسطه این بخش را از نظر کیفیت و نگاه حرفه‌ای که به تولید تئاتر می‌شود متمایز می‌ساخت.
ـ گویا شما متقاضی بخش مرور تئاتر این دوره از جشنواره بودید که کارتان پذیرفته نشد، در این مورد هم توضیح دهید؟
من با نمایش «بینوایان» هم در این دوره و هم سال گذشته متقاضی بخش مرور بود که متأسفانه مورد بی‌مهری واقع شدم در حالیکه هنوز دلیل رد شدن این اثر نمایشی و عدم حضورش در جشنواره را نمی‌دانم؛ اکنون هم نه اینکه تصور کنید با غرض در مورد این بخش از جشنواره صحبت می‌کنم بلکه واقعیتی تلخ در مورد بخش مرور جشنواره وجود دارد که مایلم آن را بازگو کنم.
ایراد نخست من به بخش مرور تئاتر جشنواره فجر هیئت انتخاب آثار این بخش هستند که ما غالب آنها را افراد موجهی نمی‌دانم و اساساً معتقدم که باید توضیح داده شود که این افراد که تصور می‌کنم در طول سال اقدام مفید فایده‌ای برای تئاتر حرفه‌ای ما انجام نمی‌دهند بر چه اساسی برای این مسئولیت انتخاب می‌شوند؟
نکته بعدی در مورد شورای بازبینی این بخش است، بیش از 80 درصد آثار راه‌یافته به این بخش را که قبلاً اجرای عمومی داشته‌اند تماشا کرده‌ام و معتقدم اغلب آنها به غیر از تعداد انگشت‌شماری، شأنیت «تئاتر فجر» را به زیر سؤال می‌برند و نمی‌دانم براساس چه مبنا و معیاری برای جشنواره انتخاب شده‌اند که البته اجازه بدهید ظن بد داشته باشم و تنها روابط دوستانه را دلیلی بر پذیرش این آثار بدانم و ناکارآمدی این بخش و ترس از اینکه ممکن است با اعتراض گروه‌های متقاضی روبرو شود موجب شد تا در اعلام اسامی هیئت انتخاب و بازبینی این بخش تأخیری صورت گیرد.
باز هم تأکید می‌کنم که بدون هیچ عقده‌ای در این زمینه و انتخاب آثار این بخش صحبت می‌کنم و اعتقادی ندارم که کار من برتر بوده است یا نه و باید اکنون جای هر یک از نمایش‌های این بخش در جشنواره شرکت می‌کرد؛ صحبت من بر سر این نکته است که نمایش حال حاضر جشنواره در این بخش فاقد ارزش فنی و هنری هستند و باید به دنبال آثار شاخص‌تری برای نمایش در این بخش باشند.
اساساً معتقدم هستم که جشنواره «تئاتر فجر» فاقد سیاست‌گذاری مشخص در بخش «مرور تئاتر» بوده است و تا همین چند روز پیش از آغاز جشنواره تکلیف خود را در این بخش نمی‌دانست و دبیرخانه اخیراً تصمیم گرفت این بخش را به شکل رقابتی نیز برگزار کند که حالا شاهد هستیم مسابقه مرور تئاتر ایران نیز به بخش‌های اجرایی آن افزوده شده است.
ـ در جریان اجراهای جشنواره تا به امروز قرار گرفته‌اید، فضای جشنواره را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
در دو سه اجرایی که تاکنون تماشاچی بوده‌ام، فضای جشنواره آن حرارت و شور و اشتیاقی را که انتظار می‌رود نداشت، در این چند اجرایی که در مراجعه به سالن‌های نمایشی آنها را تماشا کردم متأسفانه سالن‌ها بعضاً یا خالی از جمعیت بود و یا متناسب با اهمیت اثر نمایشی که اتفاقاً به آن هم تأکید شد، با صندلی‌های خالی بی‌شماری مواجه شدم که باید ستاد اجرایی جشنواره برای این نقیصه نیز فکری کند.
یادآور می‌شود، سی و پنجمین جشنواره بین‌المللی «تئاتر فجر» تا 12 بهمن به دبیری سعید اسدی به کار خود ادامه خواهد داد.
امیرسجاد دبیریان
