تعادل بین روح تعالی‌خواه و جسم زینت‌خواه با لباس

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) پنجمین نشست از سلسله نشست‌های بررسی «مبانی نظری و مفاهیم دینی حوزه مد و لباس اسلامی ایرانی» با موضوع پوشش از منظر روانشناسی اسلامی با سخنرانی هادی وکیلی عصر روز گذشته نهم بهمن ماه به همت کارگروه ساماندهی مد و لباس ایرانی اسلامی در خانه کتاب برگزارشد.

در این نشست هادی وکیلی، که دارای تحصیلات دکتری عرفان اسلامی، کارشناسی روانشناسی و سطح 4 حوزه است با اشاره به اینکه مسئله پوشش و برهنگی قدمتی به اندازه تاریخ آفرینش بشر دارد، گفت: آدم و هوا در بهشت نیز که مسئله جنسیت و ... وجود نداشت دارای پوشش بودند و پس از اینکه شیطان آنها را فریب داد پوشش خود را از دست دادند، در اسلام هم گفته شده است که مراقب باشید اتفاقی که برای پدر شما(حضرت آدم) افتاد برای شما نیفتد و شیطان لباس شما را از شما نگیرد.

وی در ادامه به بیان مد‌گرایی و مدپرستی و تفاوت این دو مقوله از هم پرداخت و گفت: مدگرایی امری ذاتی و پاسخ به نیاز فطری کمال‌گرایی انسان است و به معنی توجه به پوشش بر اساس عرف و محیط است در حالی که مدپرستی یعنی از خود بی‌گانگی.

چرا خدا زیبایی را دوست دارد؟

این استاد دانشگاه با اشاره به جمله معروف خدا زیباست و زیبایی را دوست دارد، گفت: خداوند زیباست چون منشأ زیبایی است و چون ذات خود را دوست دارد، صفات خود را نیز دوست دارد پس زیبایی را هم دوست دارد. البته خداوند دو دسته صفات دارد صفات جلالی و جمالی. صفات جمالی صفاتی هستند که جاذبه دارند و صفات جلالی صفاتی هستند که انسان را در هیبت خود میخکوب می‌کنند. لباس انسان‌ها نیز باید هم جلال داشته باشد و هم جمال.

وی در ادامه با بیان آیه 26 سوره اعراف که می‌فرماید: «يَا بَنِي آدَمَ قَدْ أَنْزَلْنَا عَلَيْكُمْ لِبَاسًا يُوَارِي سَوْآتِكُمْ وَرِيشًا وَلِبَاسُ التَّقْوَى ذَلِكَ خَيْرٌ ذَلِكَ مِنْ آيَاتِ اللَّهِ لَعَلَّهُمْ يَذَّكَّرُونَ؛ اى فرزندان آدم در حقيقت ما براى شما لباسى فرو فرستاديم كه عورت‌هاى شما را پوشيده مى‌دارد و [براى شما] زينتى است و[لى] بهترين جامه [لباس] تقوا است اين از نشانه‏‌هاى [قدرت] خداست باشد كه متذكر شوند» پرداخت و عنوان کرد: بر اساس این آیه لباس امری الهی است و خداوند آن را نازل کرده است.

لباس باید زیبایی همراه با پرهیزکاری برای فرد به ارمغان بیاورد

وکیلی ادامه داد: بر اساس این آیه، لباس دارای سه ویژگی‌ است از جمله اینکه عیوب و عورت‌ها را می‌پوشاند. زینت است و البته مهم‌تر از همه لباس تقوا است. در این آیه لباس را برای تقوا استعاره قرار داده و مطرح کرده است که تقوا بهتر از لباس ظاهری است چون تقوا پوشاندن خود از گناه است. البته در پوشش ظاهری هم باید تقوا رعایت شود. در جمع‌بندی تفسیر این آیه می‌توان گفت لباس باید هم موجب پوشاندن و حفظ انسان شود هم زیبایی همراه با پرهیزکاری را به همراه داشته باشد.

این عضو انجمن عرفان اسلامی ایران ادامه داد: در مدگرایی متغییرهایی داریم که باید لحاظ شود. از جمله ملاحظات زمان و مکان که بر اساس آن نمی‌توان در جامعه لباس‌های قدیمی و به اصطلاح از مد افتاده را پوشید؛ توجه به موقعیت‌های خاص فردی و رعایت موقعیت‌ها، توجه به وضع معیشتی و شعون و جایگاه اجتماعی که بر اساس آن اگر شأن و مکنت فردی تغییر کند باید بر اساس مکتب کنونی خود لباس بپوشد، توجه به مقتضیات سنی یعنی افراد پیر لباس افراد جوان و افراد جوان لباس افراد مسن را بر تن نکنند و توجه به مطابقت با عرف جامعه که در این خصوص اسلام مسئله لباس شهرت را مطرح کرده است که به معنی لباسی است که با مد جامعه متفاوت است و موجب انگشت‌نما شدن فرد می‌شود.

اظهار زینت به صورت تعمدی برای دلبری کردن مورد نکوهش است

وی در ادامه به بیان اصولی پرداخت که باید بر اساس متغیرهایی که در بالا ذکر شد در انتخاب پوشش مورد توجه قرار گیرد و اظهار کرد: تطابق پوشش و آرایش با جنسیت، رعایت عفاف و حیا که بر اساس آن اظهار زینت به صورت تعمدی برای دلبری کردن مورد نکوهش است و پرهیز از تشابه به کفار که در فقه اصلی جدی محسوب می‌شود. البته در خصوص تشابه به کفار آن مقدار لباس‌هایی که جنبه جهانی و بین‌المللی یافته‌اند منظور نیست بلکه پوشش ویژه یک منطقه و نمادهایی که اکنون به عنوان نمادها و سمبل‌های یک فرقه از کفار مطرح هستند مورد نظر است. مانند نمادهای شیطان‌پرستی و ... .

این روانشناس کشورمان در ادامه سخنان خود به تشریح روانشناسی پوشش پرداخت و اظهار کرد: به غیر از حس چشایی، چهار حس اصلی دیگر انسان تحت تأثیر پوشش هستند. چشم‌نوازی لباس، صدایی که زیورآلات، کفش و یا حتی خود لباس دارد، نرمی و زبری و حسی که با لمس لباس احساس می‌کنیم و بویی که از لباس‌ها به مشام می‌رسد مانند بوی چرم و ... نشان می‌دهد که لباس بیشتر حس‌های انسان را تحت تأثیر خود قرار می‌دهد.

خودآرایی نیز نشان دهنده سلامت روان و ژولیدگی نشانه بیماری روانی است

وی ادامه داد: از سوی دیگر حس فطری زیبایی‌گرایی انسان با لباس تأمین می‌شود؛ خودآرایی نیز نشان دهنده سلامت روان و ژولیدگی نشانه بیماری روانی است و حتی مطرح شده است که خوشایندی لباس شما را به عوالم بالا تشّبه می‌دهد و اگر لباس مطلوب نباشد شما را به عوالم پشت تشبه می‌دهد.

وکیلی که سابقه 25 سال تدریس در حوزه‌های علمیه آیت‌الله مجتهدی تهرانی، مروی و شهید بهشتی را نیز دارد به انگیزه‌هایی که موجب مدگرایی می‌شود، اشاره و اظهار کرد: ما از منظر روانشناسی نیازمندیم که خود را بنمایانیم و تنوع طلبی، نوگرایی و قالب شکنی از ویژگی‌های بشری به ویژ‌ه در دوران نوجوانی است. همانند سازی با افرادی که به آنها علاقه داریم و یا والدین نیز از دیگر دلایلی است که موجب می‌شود فرد الگوهای خانوادگی و محیطی خود را جلب کند، رقابت و چشم‌ و هم‌چشمی نیز از انگیزه‌هایی مدگرایی است. ترس از طرد توسط گروه همسالان، جلب توجه دیگران، برتری طلبی و ... نیز از دیگر دلایل مدگرایی از منظر روانشناسی محسوب می‌شود.

وی افزود: البته نقش رسانه‌های جمعی نیز در جلب شدن و رفتن افراد به سمت مد بسیار زیاد است.

وکیلی در ادامه به این مسئله اشاره کرد که روح انسان تعالی‌خواه و جسم انسان زینت‌خواه است و ضمن طرح این پرسش که پس چگونه می‌توان بین این دو تعادل ایجاد کرد؟ گفت: تفکر ارسطویی می‌گوید یا این یا آن؛ یک چیز یا مثبت است یا منفی، یا خوب است یا بد و ... در حالی که تفکر فازی می‌گوید مسائل و موارد هم می‌تواند این باشد و هم آن؛ یعنی مسائل می‌توانند درجاتی از مثبت و درجاتی از منفی یا درجاتی از خوب و درجاتی از بد را داشته باشند. در انتخاب پوشش هم می‌توان بر اساس همین تفکر لباسی را انتخاب کرد که درجاتی از زیبایی مادی و درجاتی از زیبایی معنوی را داشته باشد. 

هرگز به کسی نگویید بی‌حجاب است

وی ادامه داد: با همین تفکر نیز باید در خصوص حجاب افراد صحبت کرد. یعنی نباید بگوییم بی حجاب یا بد حجاب بلکه باید گفت افراد حجاب دارند (یک جمله مثبت و خوب در مورد آنها باید به کار برد) ولی درجات حجاب آنها متفاوت است.

پایان بخش صحبت‌های این روانشناس کشورمان در خصوص تیپولوژی لباس‌ها بود. وی عنوان کرد: لباس کلاسیک مطمئن ترین لباس در میان البسه برای انتخاب است که تصویر یک فرد نرمال را در جامعه برای مردم تداعی می‌کند و برای همه قابل استفاده است. اما در انتخاب لباس‌ها باید دقت شود لباسی نپوشیم که ظاهر ما را ناموفق جلوه دهد و شخصیت ما را زیر سؤال ببرد. حتی لباس‌ها هستند که به ما می‌گویند چه کار کنیم و چه کار نکنیم. طی یک تحقیق به دو گروه از افراد لباس سفید دادند. به یک گروه گفتند که شما پزشک هستید و به یک گروه گفتند که شما نقاش هستید. افرادی که از لباس سفید خود تداعی پزشک بودن را داشتند بهتر رفتار کردند.

وی ادامه داد: لباس ما است که به دیگران پیام می‌دهد ما قدرتمند، مهربان، صمیمی و ... هستیم یا خیر. البته باید توجه کنیم که ظاهر ما خلاف آنچه را که هستیم القا نکند. در حدیثی امده است افرادی که ظاهرشان بهتر از باطنشان است منافق هستند، افرادی که ظاهر و باطنشان یکی است مومن هستند و افرادی که باطنشان از ظاهرشان بهتر است اولیای الهی هستند.

وکیلی در ادامه تحلیل نوع پوشش افراد از منظر روانشناسی گفت: افرادی که همیشه لباس کار می پوشند به خود بی توجه هستند و از هنر و زیبایی فاصله گرفته اند. افرادی که به دنبال رنگ‌های خنثی هستند و تنوع رنگ در لباس های آنها نیست نمی خواهند به جزئیات توجه کنند. تیره پوش ها نیز اهل تنوع نیستند. افرادی که لباس تنگ می پوشند مغرور، معتدل و زودرنج هستند. لباس گشاد نیز از علامت‌های افراد بخشنده و فداکار و صادق است. پوشیدن لباس‌های روشن که در اسلام نیز توصیه شده است نشان دهنده فداکاری، مهربان بودن، شوخ طبع بودن و عاشق صلح بودن است و ... .

وی با تأکید بر اینکه هم پوشش در شخصیت تأثیر دارد و هم شخصیت افراد در پوشش تأثیر می‌گذارد، گفت: بر همین اساس افراد کم کم محجبه می‌شوند و کم کم نیز از حجاب دور می‌شوند و این دور شدن را زمانی می‌فهمند که به شخصیت قبلی خود نگاهی بیندازند.

این استاد حوزه و دانشگاه افزود: افرادی که به ظاهر خود توجه می‌کنند و خود آرا هستند به لحاظ روانی رشد می‌کنند حتی لباس زیبا نشانده تقرب و تشخص به درگاه الهی است.