اما و اگرهای بخش بین‌الملل جشنواره «تئاتر فجر»

اما واقعیت این است که در عرصه عمل آثار نمایشی خارجی شرکت‌کننده در این رویداد تئاتری چندان آثار قابل تأملی که چیزی بر بضاعت و بنیه فنی و هنری تئاتری کشورمان اضافه کنند نبوده و موارد قابل اعتنا را در پرداختی هنری در چنته ندارند و در بررسی آنها نکته بارزی که به چشم می‌خورد و لذا موجب می‌شود که توقع به‌وجود آمده تأمین نشود، آن است که بسیاری از آثار متقاضی و اتفاقاً قابل تأمل خارجی وقتی از سوی مسئولان و کارشناسان ستاد اجرایی جشنواره مورد بازبینی و بررسی قرار می‌گیرند، چنین عنوان می‌شود که فضای حاکم بر این نمایش‌ها چندان قرابت و سنخیتی از نقطه‌نظر باورهای اعتقادی، اخلاقی و همچنین فضای فرهنگی با آنچه در اجتماع ایرانی مرسوم است ندارند و در نتیجه از حضورشان در جشنواره ممانعت به عمل می‌آید.

به همین دلیل با سیدجواد روشن، کارگردان تئاتر و مسئول سابق دفتر نظارت و ارزشیابی مرکز هنرهای نمایشی حوزه هنری در مورد کم و کیف بخش بین‌الملل جشنواره «تئاتر فجر» و همچنین سایر الحاقات جشنواره سی و پنجم گفت‌و‌گویی ترتیب داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:

ـ ابتدا بفرمایید که تا چه اندازه در جریان اجرای آثار نمایشی این دوره از جشنواره «تئاتر فجر» قرار گرفته‌اید؟

3 تا 4 نمایش از از نزدیک مشاهده کردم که یکی از آنها خارجی بود و از کشور فرانسه در تالار اصلی تئاتر شهر اجرا شد که متأسفانه چندان مقبول طبعم نبود و لذا در اثنای اجرا سالن را ترک کردم.

ـ آیا شما هم معتقد به این هستید که آثار درخور نمایشی کشورهای خارجی به جهت آنکه ممکن است مناسب فضای فرهنگی حاکم بر ایران نباشند، امکان حضور در جشنواره را پیدا نمی‌کنند؟

این یک واقعیت است که بسیاری از آثار نمایشی خارجی متناسب با فرهنگ رایج کشور متبوع خود تولید شوند، در مورد آثار نمایشی که اکنون در جشنواره حضور دارند و اجرا می‌شوند نیز ممکن است مسئله بر همین منوال باشد با این تفاوت که به هر حال هر گروه نمایشی متقاضی حضور در جشنواره «تئاتر فجر» اگر چنان اشتیاقی برای حضور در این رویداد تئاتری را داشته باشد لذا باید بر قوانین و آئین‌نامه آن نیز پایبند بوده و به آن احترام بگذارد.

این‌گونه نیست که برخی از آثار نمایشی خارجی متقاضی حضور در جشنواره «تئاتر فجر» اصلاً امکان اجرا در آن را نداشته باشند، بالاخره با جرح و تعدیل‌هایی و گوشزد کردن نکاتی در مراحل ارزیابی و بازبینی ممکن است شانس حضور آنها در مرحله پایانی جشنواره را قوت بخشید.

ـ پس مشکل را نشئت گرفته از چه می‌دانید که قادر نیستیم از آثار قابل اعتناتری از خارج از کشور برای حضور در جشنواره «تئاتر فجر» دعوت کنیم؟

مشکل اصلی شاید کمبود اعتبارات مورد نیاز برای برگزاری جشنواره‌ای در قالب «تئاتر فجر» و با چنین اعتبار و جایگاهی که طی بیش از سه دهه آن را کسب کرده است باشد، به نظر من اگر از فردای اختتامیه هر دوره از این جشنواره که عملاً فعالیت دبیرخانه‌ای دوره آتی جشنواره آغاز می‌شود، میزبان اعتبارات اختصاص یافته برای آن مشخص باشد و بر مدار بنیه مالی جشنواره برنامه‌ریزی صورت گیرد و همه‌چیز به روزهای پایانی مشرف بر برگزاری جشنواره موکول نشود از این نظر که چه بودجه‌ای باید به جشنواره تزریق شود و یا قادر به جذب اسپانسر و حامی مالی خواهیم بود یا خیر لذا در یک فرایند منطقی و به دور از شتابزدگی قادر به مدیریت این بخش و حضور پرارزش گروه‌های خارجی در جشنواره خواهیم بود.

نکته دیگر حاکم شدن مسائل سیاسی است، ایران به واسطه اعمال تحریم‌های سیاسی و اقتصادی چند سال اخیر ممکن است از بسیاری از گروه‌های خارجی و به ویژه اروپایی برای حضور در جشنواره در قالب دعوتنامه رسمی دعوت به عمل آورده باشد اما این گروه‌ها بنا به ملاحظاتی سیاسی و منعی که از سوی نظام حاکم بر کشورشان وجود دارد قادر به دادن جواب مثبت به دستگاه اجرایی فرهنگی و هنری کشور نیستند.

البته از این مسئله نیز نباید غافل شد که باز به دلیل قطعی نشدن بودجه جشنواره تا ماه‌های پایانی منتهی به برگزاری جشنواره، دست دبیرخانه جشنواره مبنی بر دعوت از برخی گروه‌های نمایشی خارجی بسته است و زمانی که این دعوتنامه‌ها برایشان ارسال می‌شود درست منطبق با ماه‌های پایانی سال میلادی و آغاز سال جدیدی میلادی است که بسیار از گروه‌های نمایشی خارجی و نوعاً اروپایی در تعطیلی به سر می‌برند و لذا جواب مناسبی به دعوتنامه دبیرخانه جشنواره نمی‌دهند.

ـ  در مورد مسابقه تئاتر جوان که از جمله ابتکارات دبیرخانه جشنواره «تئاتر فجر» است نیز پرسشی مطرح است و آن اینکه آیا واقعاً ایجاد چنین بخشی با توجیه استعدادیابی نسل جوان در جشنواره «تئاتر فجر» با چنین اعتباری لازم و ضروری است؟

به نظر می‌رسد که شأن جشنواره «تئاتر فجر» اجل بر چنین اقداماتی باشد و اساساً برای جذب نسل جوان تئاتر و استعدادیابی که شاید تا حدودی آینده تئاتر کشور را تضمین نماید، رویدادهای تئاتری دیگری همچون جشنواره بین‌المللی تئاتر دانشگاهیان وجود داشته باشد و یا از دیگر سازمان‌های فرهنگی و هنری که در طول سال متولی برگزاری جشنواره‌های تئاتری هستند این انتظار را داشت که چنین وظیفه‌ای را به انجام برسانند.

صرف‌نظر از این موضوع باید به این نکته توجه کرد که جشنواره «تئاتر فجر» پیش از این نیز بدون آنکه چنین بخش‌هایی را همچون مسابقه تئاتر جوان ایجاد کند در زمینه استعدادیابی و معرفی نسل خلاق تئاتری پیشقدم بوده است و بسیاری از دوستان جوان فعال در عرصه حرفه‌ای تئاتر از رهگذر این جشنواره بود که معرفی شده‌اند و مثلاً در راستای جشنواره‌های استانی استعدادیابی شده و یا در جریان «فجر استانی» استعداد و خلاقیت آنها متبلور شده است.

با این تفاصیل از دوستان مسئول در دبیرخانه جشنواره این تقاضا و توقع را می‌توان داشت که همچنان جشنواره «تئاتر فجر» با دارا بودن بخش‌های تخصصی و حرفه‌ای خود هرچند اعتبار گذشته خود را همچنان به دست نیاورده است، بگذارند تا برای رسیدن به مقام و جایگاه گذشته خود تلاش نماید و با راهیابی آثاری که البته قابل احترام هستند ولی از نظر سطح حرفه‌ای تئاتری آثار نازلی به شمار می‌روند، اعتبار نصفه و نیمه جشنواره را زیر سؤال نبرند.

ـ پس به نظر شما اگر ایجاد چنین بخش‌هایی چندان به صلاح جشنواره نیست چرا دوستان مسئول به ایجاد آنها اینچنین پافشاری دارند؟

واقعیت تلخی که وجود دارد اینکه جشنواره «تئاتر فجر» متأسفانه اعتبار خود را در نظرگاه نسل پیشکسوت و حرفه‌ای تئاتر تا حدود زیادی از دست داده است و شاهد هستیم که در ادوار اخیر کمتر کارگردان نام‌آشنا و خبره تئاتر به عرصه اثر نمایشی در این جشنواره رغبت نشان دهد، مسئولان نیز با این احساس خطر سعی می‌کنند تا خلأ موجود را با پر کردن جدول برنامه‌های جشنواره به نوعی پر نمایند.

باید بگویم که این امر چندان به صلاح نیست و آرام آرام از همین میزان اعتبار جشنواره «تئاتر فجر» نیز خواهد کاست، اصلاً به نظر من چه اصراری وجود دارد که جشنواره این اندازه کمیت‌گرا باشد و جدول چنین مطول و حجیم برای خود تدارک ببیند؛ به نظر من اگر بودجه جشنواره به معدود آثار نمایشی ایرانی و خارجی اختصاص می‌یافت و برای آنها صرف می‌شد، شاهد نتایج مثمر ثمرتری بودیم.

امیرسجاد دبیریان