مخاطب‌محوری در تولید آثار ارزشی؛ رویکرد مرکز هنرهای نمایشی انقلاب اسلامی
گروه هنر: اغلب تولیدات نمایشی زیرنظر مرکز هنرهای نمایشی انقلاب اسلامی از بسیاری از قواعد و قراردادهای مرسوم و کلاسیک تئاتری عدول کرده و در آنها که به شکل میدانی و ابعاد وسیعی تولید می‌شوند؛ جذب مخاطب از طیف‌های گوناگون مردم یک اصل است که شاید چندان با موازین «تئاتر فجر» همسو نباشد.
از جمله مسائلی که در جریان نقد محتوایی نسبت به جشنواره «تئاتر فجر» مطرح می‌شود اینکه دبیرخانه جشنواره و یا ستاد اجرایی آن باید از ماه‌ها پیش از آغاز، طی مکاتباتی با برخی نهادهای فرهنگی و انقلابی همچون حوزه هنری، انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس و یا به طور مثال مرکز هنرهای نمایشی انقلاب اسلامی(مهنا) از آنها برای عرضه آثار نمایشی خود با موضوعات انقلابی و ارزشی در جشنواره دعوت به‌عمل آورند و یا اینکه اساساً طی تفاهمنامه‌ای فی‌مابین از آنها بخواهند که آثار شاخص و فاخر در حوزه موضوعات انقلابی و ارزشی را ویژه جشنواره تولید و ارائه دهند.
به این دلیل با علیرضا کوه‌فر؛ مدیر مرکز هنرهای نمایشی انقلاب اسلامی(مهنا) در مورد بایدها و نبایدهای جشنواره «تئاتر فجر» و اینکه چرا زمینه برای تعامل میان ستاد برگزاری جشنواره «تئاتر فجر» با سایر نهادهای فرهنگی و هنری متولی تئاتر متعهد و انقلابی پدید نمی‌آید، گفت‌و‌گویی ترتیب داده شده است که در ادامه می‌خوانید:
ـ چرا در تولیدات نمایشی طی سال‌های اخیر، توجه به محتوای انقلابی و ارزشی این‌چنین با بی‌مهری و بی‌اعتنایی از سوی هنرمندان مواجه شده است؟
بگذارید برای پاسخ به این پرسش از کلام شهید آوینی نقل به این مضمون وام بگیرم که طرح و ظرفی که آن را اختیار کردیم از آنجا که غربی است؛ لذا نمی‌توان محتوای اخروی را به‌واسطه آن بیان داشت. ما عموماً در تئاتر و هنرهای نمایشی از ظرف و قالبی استفاده می‌کنیم که غربی است و داعیه روشنفکری دارد و لذا با حفظ چنین قالب و سبکی به هیچ عنوان نمی‌توان محتوای ارزشی را به آن تزریق کرد.
اغلب آثار نمایشی که در قالب آثار صحنه‌ای تعریف می‌شود چون از سبک و ساختاری غربی تبعیت می‌کند که به هر حال باید این را قبول داشت که چون تئاتر کالای غربی است بنابراین قواعد و قوانین آن نیز باید به واسطه واضعان غربی آن تئوریزه و تحلیل شود، لذا چندان مناسب برای بیان برخی موضوعات و مضامین ارزشی و باورمندانه مورد توجه قرار گیرند.
ـ راهکار برای خروج از این قالب و تناسب ساختار و مختصات اثر نمایشی با طرح موضوعات انقلابی و ارزشی چیست؟
تصور می‌کنم کاری که ما در مجموعه مهنا در حال تجربه آن هستیم توانسته تا حدود زیادی راهکاری برای برون‌رفت از این بن‌بست باشد، از مجموعه فعالیت‌هایی که مرکز هنرهای نمایشی انقلاب اسلامی آن را به انجام رسانده، کمتر اثر نمایشی را شاید بتوان سراغ گرفت که ساختار اجرایی آن محدود و محصور در قاب صحنه شده باشد و ما در آثار تولیدی در این مرکز از ژانر صحنه‌ای و کلاسیک‌گونه نمایشی فاصله گرفته‌ایم.
چنین امری یعنی عدول از همه قواعد مرسوم صحنه که همانگونه که گفته شد واضعان آن غربیان هستند؛ مهنا تا به این لحظه در اغلب تولیدات نمایشی خود که در قالب تولیدات نمایشی بزرگ میدانی بوده است که البته برخی ظاهراً به غلط از آن نمایش چند‌رسانه‌ای یاد می‌کنند چرا که در اجرای آنها از بسیاری از جلوه‌های بصری، میدانی و... نیز استفاده می‌شود، توانسته قواعد و حد و حصر و قراردادهای مرسوم نمایشی را شکسته و آثار نمایشی خود را نزدیک به واقعیت روایاتی و حقایقی که رخ داده است نماید.
ـ این مسئله به این معنی است که زمینه مشارکت مرکز هنرهای نمایشی انقلاب اسلامی با دبیرخانه جشنواره «تئاتر فجر» فراهم نیست؟ اصلاً پرسش دیگر ما این است که چرا آثار تولید شده در مهنا و سایر نهادهای فرهنگی و انقلابی مناسب حضور در «تئاتر فجر» نیستند؟
واقعیت این است که مطلوب «تئاتر فجر» به‌ویژه در عرصه تولیدات نمایشی فاخر، قائل بودن آنها در محدوده و چارچوب آثار صحنه‌ای است و در معدود آثار نمایشی که در محیط‌های خارجی و خیابانی هم اجرا می‌شوند و شانس حضور در جشنواره «تئاتر فجر» را پیدا می‌کنند باز محدودیت‌هایی حداقل در ابعاد میدانی اجرای نمایش وجود دارد و این در شرایطی است همانگونه که اشاره شده مهنا در زمینه آثار نمایشی در ابعاد بسیار بزرگ میدانی تاکنون فعال بوده است و این امر احتمال حضور آثار تولیدی این مرکز را در «تئاتر فجر» معمولاً به صفر می‌رساند.
مسئله دیگری که باید به آن توجه کرد اینکه عمده فعالیت مهنا در عرصه تولیدات نمایشی انقلابی و ارزشی با این نیت به انجام می‌رسد که این آثار برای طیف‌های گوناگون مردم به تعداد قابل‌توجهی عرضه شود و اساساً تولیدات نمایشی مهنا در قالب میدانی و ابعاد بزرگ مخاطب‌محور است و این در شرایطی است که جشنواره «تئاتر فجر» که تمرکز خود را در زمینه تولید و عرضه آثار فاخر نمایشی در محدوده فضای صحنه و تالارهای نمایشی قرار داده است؛ معمولاً گرایش به جذب بیننده خاص دارد تا آنکه عام مردم مخاطب آن باشند و این اتفاق با اهداف مهنا در جذب حداکثری مخاطب از طیف‌های گوناگون و اقشار مختلف جامعه برای تماشای آثار نمایشی تا حدودی در تعارض است.
ـ میزان مشارکت سایر نهادهای متولی هنرهای نمایشی با موضوعات انقلابی و ارزشی برای تولید و ارائه آثار نمایشی پیرامون این موضوعات چندان جالب توجه نیست، به نظر شما آنها نیز دلایلی مشابه شما در آن عدم مشارکت دارند؟
ممکن است این امر حقیقت داشته باشد با این حال باید از خود آنها این مسئله را جویا شد و من تنها می‌توانم در مورد مهنا اظهار نظر داشته باشم البته مسئله دیگری در این قضیه محتمل است و آن اینکه ممکن است از سوی ساختار مدیریت اجرایی جشنواره «تئاتر فجر» که به‌ندرت طی چند سال پی در پی در آن ثبات مدیریتی را شاهد هستیم و در خوش‌بینانه‌ترین شکل هر دو سال درمیان یک دبیر جدید سکان هدایت آن را به دست می‌گیرد، عزمی برای شرکت آثار نمایشی با مضامین و موضوعات انقلابی و ارزشی وجود نداشته باشد که این مهم را باید از مسئولان وزارت ارشاد و همچنین دوستان مسئول در اداره کل هنرهای نمایشی ارشاد جویا شد که آیا چنین امری صحت دارد و یا خیر.
امیرسجاد دبیریان
