حجت‌الاسلام بهاری:
فرازهای مختلف آیات قرآن درباره سرور و شادمانی/ از ابزار امن برای تفریح استفاده کنیم
کانون خبرنگاران نبأ: خطیب سرشناس تهران با تاکید بر اینکه در فرهنگ غنی ایرانی اسلامی با هم شادی کردن و از خوشی‌های همدیگر به اندازه متعادل بهره‌مند شدن رسم بوده گفت: آیات قرآن، در فرازهای مختلفی خنده و سپس سرور و شادمانی را مورد توجه قرار داده است.
به گزارش کانون خبرنگاران ایکنا، نبأ، چون در آستانه عید نوروز و چهارشنبه سوری هستیم به همین مناسبت خبرنگار کانون خبرنگاران ایکنا، نبأ، با حجت‌الاسلام والمسلمین ابراهیم بهاری، کارشناس دینی و امام جماعت مسجد الأقصی مولوی به گفتگو پرداخت.
حجت‌الاسلام والمسلمین ابراهیم بهاری، کارشناس دینی در گفت وگو با کانون خبرنگاران ایکنا، نبأ، در پاسخ به این پرسش که برپایی جشن و ایام سرور از دیدگاه اسلامی با چه مشخصاتی معرفی شده است؟ تشریح کرد: در دین مبین اسلام هرگز به چیزی تک بعدی نگاه نشده و همه ابعاد یک امر در نظر گرفته شده که در این رابطه مطالب مهم و قابل توجه‌ای گفته شده است.
امام جماعت مسجد الأقصی مولوی ادامه داد: در زمینه شادی و سرور در اسلام آداب و شرایطی گفته شده مانند گناه و معصیت نباشد، همراه با اذیت و آزار و لهو نباشد؛ میانه روی در غم و شادی باشد که هر کدام از این مطالب توضیحات مفصلی دارد که باید روایات را که در این خصوص است مشاهده کرد.
حجت‌الاسلام والمسلمین بهاری گفت: آیات قرآن، در فرازهای مختلفی خنده و سپس سرور و شادمانی را مورد توجه قرار داده است. ابتدا خنده و گریه را از سوی خداوند دانسته و می‌فرماید: «وَأَنَّهُ هُوَ أَضْحَکَ وَأَبْکَى» (نجم، 43)؛ «و هم اوست که می‌خنداند و می‌گریاند». زیرا تمامی اسباب خنده و گریه در اختیار اوست و خداوند خالق همه آنهاست. در پی آن به خنده مؤمنان در قیامت اشاره می‌کند.
این کارشناس دینی ادامه داد: قرآن کریم در فرازی دیگر سرور و شادی را مطرح کرده و جلوه‌های مختلف آن را بیان می‌نماید. نخست ایمان به تقدیر الهی را مانع شادمانی و بی‌قراری بیجا دانسته، سپس خوشی‌ها و شادی‌های ناپایدار و جاودان را معرفی می‌کند: «قُلْ بِفَضْلِ اللَّهِ وَبِرَحْمَتِهِ فَبِذَلِکَ فَلْیَفْرَحُوا هُوَ خَیْرٌ مِمَّا یَجْمَعُونَ» (یونس، 58)؛ «بگو به فضل و رحمت خداست که [مؤمنان] باید شاد شوند و این از هرچه گرد می‌آورند بهتر است».
وی اضافه کرد: به دنبال آن از شادی‌های بیجا و آثار شوم آن سخن می‌گوید و خوشی‌های روبنایی را با نگاهی یک سویه به نعمتهای الهی بیان می‌کند: «وَإِذَا أَذَقْنَا النَّاسَ رَحْمَةً فَرِحُوا بِهَا وَإِنْ تُصِبْهُمْ سَیِّئَةٌ بِمَا قَدَّمَتْ أَیْدِیهِمْ إِذَا هُمْ یَقْنَطُونَ» (روم، 36)؛ «و چون مردم را رحمتی بچشانیم، بدان شاد می‌گردند و چون به [سزای] آنچه دستاورد گذشته آنان است، صدمه‌ای به ایشان برسد، به ناگاه نومید می‌شوند».آنگاه خوشحالی و فرح مؤمنان و دین باوران را در سرای فردوس و بهشت برین خداوند توصیف کرده و می‌فرماید: «فَأَمَّا الَّذِینَ آَمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ فَهُمْ فِی رَوْضَةٍ یُحْبَرُونَ» (روم، آیه 15)؛ «اما کسانی که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده‌اند، در گلستانی، شادمان می‌گردند».
خطیب سرشناس تهران ادامه داد: خوشحالی و خرسندی شهیدان فراز دیگری از آیات قرآن درباره شادی و شادمانی ماندگار است. آنجا که سست عنصران ظاهربین را در زندگانی دنیا از گمانهای نادرست درباره شاهدان عرشی برحذر داشته و می‌گوید: «وَلَا تَحْسَبَنَّ الَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ أَمْوَاتًا بَلْ أَحْیَاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ. فَرِحِینَ بِمَا آَتَاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَیَسْتَبْشِرُونَ بِالَّذِینَ لَمْ یَلْحَقُوا بِهِمْ مِنْ خَلْفِهِمْ» (آل عمران، آیات 169و170)؛ «هرگز کسانی را که در راه خدا کشته شده‌اند، مرده مپندارید، بلکه زنده‌اند که نزد پروردگارشان روزی داده می‌شوند. به آنچه خدا از فضل خود به آنان داده است، شادمانند و برای کسانی که از پی ایشانند و هنوز به آنان نپیوسته‌اند شادی می‌کنند که نه بیمی برایشان است و نه اندوهگین می‌شوند».
حجت‌الاسلام والمسمین بهاری تشریح کرد: پروردگار حکیم در آیات دیگر چون به شادی مشرکان اشاره می‌کند، یاد معبودان باطل را مایه انبساط خاطر آنان دانسته (زمر، آیه 45) و عامل شادمانی منافقان را شکست رسول خدا(ص) و مسلمانان در صحنه‌های مختلف مبارزه بیان می‌کند (توبه، آیه 50).
وی ادامه داد: جلوه‌های شادی رستگاران و پاک‌سرشتان در قیامت، فرازی دیگر از این موضوع در قرآن است که گاه در «پیشنهاد رستگاران به دیگران جهت خواندن نامه عملشان» (حاقه، آیه 19) تجلی می‌کند، گاهی در «مصون ماندن آنان از شرور قیامت و بهجت و سرورشان در سایه امان و امنیت الهی» (انسان، آیه 11) نمایان می‌شود و موقعی به هنگام «دریافت نامه اعمال با دست راست و شادمانی آنان در جمع خویشاوندان و همفکران خویش» پدیدار می‌گردد (انشقاق، آيات 7 و19).
خطیب سرشناس تهران گفت: «عوامل سرور» موضوعی قابل توجه و معرفت آفرین در قرآن است که آگاهی از آن ره توشه‌ای برای همیشه زندگانی ما خواهد بود. «عشق به قرآن» و «انس با آیات الهی» عامل نخستی است که خداوند بزرگ برای دین باوران موجب شادی و شادمانی می‌شمرد؛ زیرا ایمان آنان را افزوده و خوشحالی و شکوفایی استعدادهای آسمانی و جلوه‌های معنوی پدید می‌آورد.
این کارشناس دینی ادامه داد: «انفاق در راه خدا» و «توجه به بندگان نیازمند بدون نگاه به جلوه‌های مادی و گذران زندگی» عامل دیگری است که در نگاه قرآن موجب سرور و شادمانی صالحان و پاکان می‌شود: «وَیُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَى حُبِّهِ مِسْکِینًا وَیَتِیمًا وَأَسِیرًا. إِنَّمَا نُطْعِمُکُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لَا نُرِیدُ مِنْکُمْ جَزَاءً وَلَا شُکُورًا. إِنَّا نَخَافُ مِنْ رَبِّنَا یَوْمًا عَبُوسًا قَمْطَرِیرًا. فَوَقَاهُمُ اللَّهُ شَرَّ ذَلِکَ الْیَوْمِ وَلَقَّاهُمْ نَضْرَةً وَسُرُورًا» (انسان، آیات 8-11).
حجت‌الاسلام والمسلمین بهاری اضافه کرد: امام موسی بن جعفر(ع) با توجه به آثار برجسته این شیوه‌ها فرمود: «از لذتهای دنیوی نصیبی برای کامیابی خویش قرار دهید و خواهش‌های دل را از راههای مشروع برآورید. مراقبت کنید که این کار به شرافت و مردانگی شما آسیب نرساند و دچار اسراف و تندروی نشوید. و با کمک آن بهتر به امور دین خویش موفق خواهید شد. همانا نیست از ما کسی که دنیای خود را به خاطر دین خویش ترک کند یا دین خود را برای دستیابی به دنیا رها نماید» (مجلسی، 1403ق، ج75، ص321).
امام جماعت مسجد الاقصی، معیارهای شادی را شادی به اطاعت خداوند، پرهیز از گناه، احیای ارزشها و احیای حق و از بین رفتن باطل دانست.
حجت‌الاسلام والمسلمین بهاری در پاسخ به این سؤال که مراسمی که به عنوان شادی در فرهنگ ما جا افتاده است مانند چهارشنبه سوری اما در واقع محفلی برای سلب آسایش مردم شده است، با چه شیبی و چگونه باید اصلاح شود؟ گفت: ساختن فرهنگ شادی قطعا جزو وظایف بزرگان جامعه است از قبل از اسلام در بین ایرانیان آداب و رسومی بوده که بعد از ورود اسلام به ایران خیلی از این آداب توسط اسلام تأیید و امضا شده و بعضی‌ها هم که انحراف و خطایی داشتند اصلاح شده، در فرهنگ غنی ایرانی اسلامی با هم شادی کردن و از خوشی‌های همدیگر به اندازه متعادل بهره‌مند شدن رسم بوده اما در جامعه کنونی دنیای غرب حتی از این مسئله غفلت نکرده و سعی بر این داشته تا آیین چهارشنبه سوری را یک نوع حرکت در مقابل اسلام قلمداد کند و از آن بهره ببرد.
این کارشناس دینی ادامه داد: هیچ اشکالی ندارد که ما ابزار تفریح را برای افراد جامعه فراهم سازیم همانگونه که در بعضی ایام نور افشانی می‌کنیم اما با شکل حساب شده و از ابزار امن استفاده کنیم و در اختیار فرزندان این جامعه قرار دهیم چون این کار آثار چند جانبه دارد هم دست مترصدین به ضربه بر پیکریه جامعه را از این باب کوتاه کردیم هم خطرات احتمالی را کاهش دادیم. فرهنگ سازی کنیم یاد بدهیم مردم باهم بخندند نه بهم بخندند.
حجت‌الاسلام والمسلمین ابراهیم بهاری، در پاسخ به این پرسش که سفارش شما برای خانواده‌ها در ایام پایانی سال چیست؟ تشریح کرد: بزرگان سعی کنند در کنار جوانان احساسات آنان را با خوبی کنترل و هیجان درونی آنان را تخلیه کنند و سعی نکنند منکوب کنند که به شکل زیر زمینی بروز می‌کند و هنجار به ناهنجاری مبدل می‌شود پس هم دولت هم خانواده‌ها برنامه ریزی کنند و مراقبت کنند که شادی یک شب به عزای یک عمر مبدل نشود و غفلت تیر خطرناکی است که اگر شلیک شد گاهی جبران ناپذیر است.
علیرضا برومند
حجت‌الاسلام والمسلمین ابراهیم بهاری، کارشناس دینی در گفت وگو با کانون خبرنگاران ایکنا، نبأ، در پاسخ به این پرسش که برپایی جشن و ایام سرور از دیدگاه اسلامی با چه مشخصاتی معرفی شده است؟ تشریح کرد: در دین مبین اسلام هرگز به چیزی تک بعدی نگاه نشده و همه ابعاد یک امر در نظر گرفته شده که در این رابطه مطالب مهم و قابل توجه‌ای گفته شده است.
امام جماعت مسجد الأقصی مولوی ادامه داد: در زمینه شادی و سرور در اسلام آداب و شرایطی گفته شده مانند گناه و معصیت نباشد، همراه با اذیت و آزار و لهو نباشد؛ میانه روی در غم و شادی باشد که هر کدام از این مطالب توضیحات مفصلی دارد که باید روایات را که در این خصوص است مشاهده کرد.
حجت‌الاسلام والمسلمین بهاری گفت: آیات قرآن، در فرازهای مختلفی خنده و سپس سرور و شادمانی را مورد توجه قرار داده است. ابتدا خنده و گریه را از سوی خداوند دانسته و می‌فرماید: «وَأَنَّهُ هُوَ أَضْحَکَ وَأَبْکَى» (نجم، 43)؛ «و هم اوست که می‌خنداند و می‌گریاند». زیرا تمامی اسباب خنده و گریه در اختیار اوست و خداوند خالق همه آنهاست. در پی آن به خنده مؤمنان در قیامت اشاره می‌کند.
این کارشناس دینی ادامه داد: قرآن کریم در فرازی دیگر سرور و شادی را مطرح کرده و جلوه‌های مختلف آن را بیان می‌نماید. نخست ایمان به تقدیر الهی را مانع شادمانی و بی‌قراری بیجا دانسته، سپس خوشی‌ها و شادی‌های ناپایدار و جاودان را معرفی می‌کند: «قُلْ بِفَضْلِ اللَّهِ وَبِرَحْمَتِهِ فَبِذَلِکَ فَلْیَفْرَحُوا هُوَ خَیْرٌ مِمَّا یَجْمَعُونَ» (یونس، 58)؛ «بگو به فضل و رحمت خداست که [مؤمنان] باید شاد شوند و این از هرچه گرد می‌آورند بهتر است».
وی اضافه کرد: به دنبال آن از شادی‌های بیجا و آثار شوم آن سخن می‌گوید و خوشی‌های روبنایی را با نگاهی یک سویه به نعمتهای الهی بیان می‌کند: «وَإِذَا أَذَقْنَا النَّاسَ رَحْمَةً فَرِحُوا بِهَا وَإِنْ تُصِبْهُمْ سَیِّئَةٌ بِمَا قَدَّمَتْ أَیْدِیهِمْ إِذَا هُمْ یَقْنَطُونَ» (روم، 36)؛ «و چون مردم را رحمتی بچشانیم، بدان شاد می‌گردند و چون به [سزای] آنچه دستاورد گذشته آنان است، صدمه‌ای به ایشان برسد، به ناگاه نومید می‌شوند».آنگاه خوشحالی و فرح مؤمنان و دین باوران را در سرای فردوس و بهشت برین خداوند توصیف کرده و می‌فرماید: «فَأَمَّا الَّذِینَ آَمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ فَهُمْ فِی رَوْضَةٍ یُحْبَرُونَ» (روم، آیه 15)؛ «اما کسانی که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده‌اند، در گلستانی، شادمان می‌گردند».
خطیب سرشناس تهران ادامه داد: خوشحالی و خرسندی شهیدان فراز دیگری از آیات قرآن درباره شادی و شادمانی ماندگار است. آنجا که سست عنصران ظاهربین را در زندگانی دنیا از گمانهای نادرست درباره شاهدان عرشی برحذر داشته و می‌گوید: «وَلَا تَحْسَبَنَّ الَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ أَمْوَاتًا بَلْ أَحْیَاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ. فَرِحِینَ بِمَا آَتَاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَیَسْتَبْشِرُونَ بِالَّذِینَ لَمْ یَلْحَقُوا بِهِمْ مِنْ خَلْفِهِمْ» (آل عمران، آیات 169و170)؛ «هرگز کسانی را که در راه خدا کشته شده‌اند، مرده مپندارید، بلکه زنده‌اند که نزد پروردگارشان روزی داده می‌شوند. به آنچه خدا از فضل خود به آنان داده است، شادمانند و برای کسانی که از پی ایشانند و هنوز به آنان نپیوسته‌اند شادی می‌کنند که نه بیمی برایشان است و نه اندوهگین می‌شوند».
حجت‌الاسلام والمسمین بهاری تشریح کرد: پروردگار حکیم در آیات دیگر چون به شادی مشرکان اشاره می‌کند، یاد معبودان باطل را مایه انبساط خاطر آنان دانسته (زمر، آیه 45) و عامل شادمانی منافقان را شکست رسول خدا(ص) و مسلمانان در صحنه‌های مختلف مبارزه بیان می‌کند (توبه، آیه 50).
وی ادامه داد: جلوه‌های شادی رستگاران و پاک‌سرشتان در قیامت، فرازی دیگر از این موضوع در قرآن است که گاه در «پیشنهاد رستگاران به دیگران جهت خواندن نامه عملشان» (حاقه، آیه 19) تجلی می‌کند، گاهی در «مصون ماندن آنان از شرور قیامت و بهجت و سرورشان در سایه امان و امنیت الهی» (انسان، آیه 11) نمایان می‌شود و موقعی به هنگام «دریافت نامه اعمال با دست راست و شادمانی آنان در جمع خویشاوندان و همفکران خویش» پدیدار می‌گردد (انشقاق، آيات 7 و19).
خطیب سرشناس تهران گفت: «عوامل سرور» موضوعی قابل توجه و معرفت آفرین در قرآن است که آگاهی از آن ره توشه‌ای برای همیشه زندگانی ما خواهد بود. «عشق به قرآن» و «انس با آیات الهی» عامل نخستی است که خداوند بزرگ برای دین باوران موجب شادی و شادمانی می‌شمرد؛ زیرا ایمان آنان را افزوده و خوشحالی و شکوفایی استعدادهای آسمانی و جلوه‌های معنوی پدید می‌آورد.
این کارشناس دینی ادامه داد: «انفاق در راه خدا» و «توجه به بندگان نیازمند بدون نگاه به جلوه‌های مادی و گذران زندگی» عامل دیگری است که در نگاه قرآن موجب سرور و شادمانی صالحان و پاکان می‌شود: «وَیُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَى حُبِّهِ مِسْکِینًا وَیَتِیمًا وَأَسِیرًا. إِنَّمَا نُطْعِمُکُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لَا نُرِیدُ مِنْکُمْ جَزَاءً وَلَا شُکُورًا. إِنَّا نَخَافُ مِنْ رَبِّنَا یَوْمًا عَبُوسًا قَمْطَرِیرًا. فَوَقَاهُمُ اللَّهُ شَرَّ ذَلِکَ الْیَوْمِ وَلَقَّاهُمْ نَضْرَةً وَسُرُورًا» (انسان، آیات 8-11).
حجت‌الاسلام والمسلمین بهاری اضافه کرد: امام موسی بن جعفر(ع) با توجه به آثار برجسته این شیوه‌ها فرمود: «از لذتهای دنیوی نصیبی برای کامیابی خویش قرار دهید و خواهش‌های دل را از راههای مشروع برآورید. مراقبت کنید که این کار به شرافت و مردانگی شما آسیب نرساند و دچار اسراف و تندروی نشوید. و با کمک آن بهتر به امور دین خویش موفق خواهید شد. همانا نیست از ما کسی که دنیای خود را به خاطر دین خویش ترک کند یا دین خود را برای دستیابی به دنیا رها نماید» (مجلسی، 1403ق، ج75، ص321).
امام جماعت مسجد الاقصی، معیارهای شادی را شادی به اطاعت خداوند، پرهیز از گناه، احیای ارزشها و احیای حق و از بین رفتن باطل دانست.
حجت‌الاسلام والمسلمین بهاری در پاسخ به این سؤال که مراسمی که به عنوان شادی در فرهنگ ما جا افتاده است مانند چهارشنبه سوری اما در واقع محفلی برای سلب آسایش مردم شده است، با چه شیبی و چگونه باید اصلاح شود؟ گفت: ساختن فرهنگ شادی قطعا جزو وظایف بزرگان جامعه است از قبل از اسلام در بین ایرانیان آداب و رسومی بوده که بعد از ورود اسلام به ایران خیلی از این آداب توسط اسلام تأیید و امضا شده و بعضی‌ها هم که انحراف و خطایی داشتند اصلاح شده، در فرهنگ غنی ایرانی اسلامی با هم شادی کردن و از خوشی‌های همدیگر به اندازه متعادل بهره‌مند شدن رسم بوده اما در جامعه کنونی دنیای غرب حتی از این مسئله غفلت نکرده و سعی بر این داشته تا آیین چهارشنبه سوری را یک نوع حرکت در مقابل اسلام قلمداد کند و از آن بهره ببرد.
این کارشناس دینی ادامه داد: هیچ اشکالی ندارد که ما ابزار تفریح را برای افراد جامعه فراهم سازیم همانگونه که در بعضی ایام نور افشانی می‌کنیم اما با شکل حساب شده و از ابزار امن استفاده کنیم و در اختیار فرزندان این جامعه قرار دهیم چون این کار آثار چند جانبه دارد هم دست مترصدین به ضربه بر پیکریه جامعه را از این باب کوتاه کردیم هم خطرات احتمالی را کاهش دادیم. فرهنگ سازی کنیم یاد بدهیم مردم باهم بخندند نه بهم بخندند.
حجت‌الاسلام والمسلمین ابراهیم بهاری، در پاسخ به این پرسش که سفارش شما برای خانواده‌ها در ایام پایانی سال چیست؟ تشریح کرد: بزرگان سعی کنند در کنار جوانان احساسات آنان را با خوبی کنترل و هیجان درونی آنان را تخلیه کنند و سعی نکنند منکوب کنند که به شکل زیر زمینی بروز می‌کند و هنجار به ناهنجاری مبدل می‌شود پس هم دولت هم خانواده‌ها برنامه ریزی کنند و مراقبت کنند که شادی یک شب به عزای یک عمر مبدل نشود و غفلت تیر خطرناکی است که اگر شلیک شد گاهی جبران ناپذیر است.
علیرضا برومند
