روایت نمایش «هفت روز از تیر شصت» برپایه تحقیقات میدانی
گروه هنر: با وجود خطیر و حساس بودن مقاطعی از تاریخ انقلاب اسلامی همچون سال 60 اما منابع و اسناد مکتوب برجای مانده از آن بیشتر به کلیات پرداخته‌اند و لذا برای اشراف بر جزئیات وقایع تیرماه سال 60 و تولید نمایش«هفت روز از تیر شصت» به تحقیقات میدانی متوسل شدیم.
با وجود کم‌کاری که در عرصه هنرهای نمایشی به نسبت سینما و تلویزیون پیرامون پرداختن به موضوعات مرتبط با تاریخ انقلاب اسلامی شاهد آن هستیم اما تولید و اجرای جسته و گریخته آثاری همچون «هفت روز از تیر شصت» نقطه امیدی در عرصه فرهنگ و هنر نسبت به توجه به این مقطع حساس از تاریخ معاصر ایران اسلامی است و صدالبته موجب انگیزه خواهد شد که سایر فعالان در عرصه تئاتر حرفه‌ای به این مهم توجه نشان داده و در راستای روایت نمایشی مقاطع خطیر انقلاب اسلامی کوشا باشند.
به بهانه اجرای نمایش «هفت روز از تیر شصت» در تالار سایه مجموعه تئاتر شهر، با کامران شهلایی؛ نویسنده و کارگردان این نمایش گفت‌و‌گویی ترتیب داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
ـ چه انگیزه‌ای موجب شد تا شما نسبت به روایت نمایشی تاریخ انقلاب و مشخصاً وقایع سال 60 علاقه‌مند شوید و به منظور تولید یک اثر نمایشی به تحقیق و پژوهش پیرامون آن بپردازید؟
در وهله نخست علاقه شخصی من به سه، چهار سال وقایع پس از پیروزی انقلاب اسلامی موجب شد که من دست به کار شوم و مجاب شوم که پیرامون این برهه از تاریخ انقلاب اسلامی به تولید اثری نمایشی مبادرت ورزم.
به شخصه معتقدم که در آن سال‌ها ما با پرحادثه‌ترین روزهای تاریخ معاصر مواجه بودیم که هر یک از آنها از چنان قابلیت و ظرفیتی برخوردار هستند که قادر خواهند بود دستمایه یک اثر نمایشی، سینمایی و یا تصویر قرار گیرند اما متأسفانه باید به این واقعیت تلخ معترف بود که علی‌رغم چنین اهمیت و حساسیتی اما منابع قابل رجوع و اسناد مکتوبی که بتواند مورد مطالعه محققان و پژوهشگران قرار گیرد تا به این وقایع با جزئیات کاملتری تسلط یابند وجود ندارد و حتی در فضای مجازی و جستجوی اینترنتی نیز بیشتر با اطلاعاتی که به شکل کلی به مسئله پرداخته باشند مواجهیم.
به اعتقاد من وقایع تیرماه سال 60 آنچنان خطیر و پراهمیت هستند که هر کدام از آنها به تنهایی تحولی را در پیمودن مسیر انقلاب اسلامی موجب شده‌اند؛ ما در این تاریخ و در فاصله چند روز با حوادث دردناک تروریستی مواجه هستیم که بازخوانی حتی کلی آنها نیز بسیار بغرنج است، مردم ایران در این مقطع زمانی و در جریان وقایع تروریستی جمع بیشماری از مسئولان، یاران امام و انقلاب را از دست دادند؛ به حادثه تروریستی اخیر اشاره می‌کنم، ملاحظه کردید که یک حادثه چندساعته چه تأثیری بر امنیت و بهداشت روانی جامعه برجای گذاشت؟ و حالا این تصور را بکنید که در روزگاری ما چندین حادثه تروریستی مشابه رویداد اخیر را در فاصله یک روز تجربه کردیم اما متأسفانه کمتر توجهی حداقل در تولید آثار فرهنگی و هنری به آنها داشته‌ایم.
ـ با این تفاصیل و اینکه اشاره کردید در زمینه منابع و اسناد مکتوب وقایع انقلاب اسلامی دچار کمبود هستیم، پس در فرایند تحقیقات خود برای رسیدن به طرحی به منظور نگارش نمایشنامه «هفت روز از تیر شصت» به چه منابعی متوسل شدید؟
بیشتر تکیه من در مورد مطالعه پیرامون این موضوع برپایه گفت‌وگو و تحقیق میدانی بوده است، از اطرافیان افرادی که در این برهه از زمان به شهادت رسیدند، خانواده و همسران شهدا، شاهدان عینی و نظایر آن؛نکته جالب توجه در جریان تحقیقات به منظور کسب اطلاعات مکفی برای نگارش این متن نمایشی این بود که اغلب افرادی مصاحبه‌شونده و آنهایی که طرف صحبت من قرار می‌گرفتند کمتر اعتمادی به این جریان داشتند و لذا در ارائه اطلاعات کمی محافظه‌کار بودند، حتی ما در جریان تحقیقات نیاز به در اختیار گرفتن اسنادی در قالب فیلم، عکس، نوار صوتی و غیره داشتیم و جلب اعتماد افراد برای آنکه این اطلاعات را در اختیار ما بگذارند بسیار سخت بود چراکه متأسفانه پیش از اقدام ما، افرادی بودند که به بهانه تولید آثاری مشابه مدارکی را از آنها گرفته بودند اما نه‌تنها مدارک را بازنگردانده بودند بلکه اقدامی هم در زمینه تولید محصول فرهنگی و هنری پیرامون موضوع به سرانجام نرسانده بودند.
ـ با این توضیح به نظر می‌رسد که شما در روند تحقیقات پیرامون این موضوع دچار مشکلات زیادی شده باشید؟
مهم‌ترین مسئله در این روند همان‌طور که اشاره شد جلب اعتماد افرادی بود که برای کسب اطلاعات به پای صحبت‌های آنها نشستم و اینکه باید به فراخور اطلاعات مدارک و اسنادی نیز از آنها دریافت و برای مستندسازی روایت مورد استفاده قرار می‌گرفت؛ در حال حاضر هم اگر شما به تماشای این نمایش بنشینید خواهید دید که ما یک واو غیرمستند در روایت نمایشی خود نداریم و هر چیزی که در نمایش روایت می‌شود بر پایه مدارک و اسناد ارائه شده در روند اجرایی نمایش است.
باید به این نکته اشاره کنم که در زمینه پرداخت نمایشی به وقایع تاریخ انقلاب اسلامی نیاز به عزم و اراده جدی از سوی مسئولان و بالتبع آن جامعه هنری داریم، به این منظور باید اسناد و مدارک موثق تاریخ انقلاب اسلامی به نسبت آنچه اکنون شاهد آن هستیم سهل‌الوصول در اختیار محققان، نویسندگان و هنرمندانی که دغدغه پرداختن به تولیدات هنر انقلاب اسلامی را دارند، قرار گیرد.
ـ «هفت روز از تیر شصت» روایتگر حوادث تروریستی تیرماه سال 60 است؛ آیا غالب شخصیت‌هایی که به آنها در این نمایش پرداخته‌اید مربوط به انفجار دفتر مرکزی حزب جمهوری اسلامی می‌شوند؟
بله، ما به زندگی برخی از شهدای این فاجعه پرداخته‌ایم، حالات و احوال زندگی آنها، روزگاری که می‌گذراندند، حتی علایق‌شان به برخی چیزها مثل غذایی که دوست داشتند نیز مورد توجه قرار گرفت و همان‌طور که گفتم تمام وجوه روایی این نمایش مستند است، یک مستندنگاری سیاسی در قالب نمایش که پیشتر مواردی مشابه مثل آن را نمی‌توان سراغ گرفت.
ـ در هفته‌ای موسوم به «حقوق بشر امریکایی» قرار داریم و اجرای این نمایش از ابتدای این هفته یعنی 7 تیر در تالار سایه مجموعه تئاتر شهر آغاز شده است، آیا نگاه مناسبتی به اجرای این نمایش داشتید؟
از همان ابتدا نیز تولید این نمایش برای اجرا به مناسبت سالروز فاجعه هفت تیر آغاز شد و تمام سعی ما این بود که این کار به این مناسبت تولید و ابتدا ویژه خانواده شهدا به روی صحنه رود و اولویت تماشای آن با خانواده شهدای انفجار دفتر حزب جمهوری اسلامی باشد با این وجود اجرای این نمایش تا 22 تیر ادامه دارد و در صورت استقبال از سوی مخاطبان قابلیت تمدید یک‌هفته‌ای اجرا نیز خواهد داشت.
نکته‌ای را که لازم می‌دانم در اینجا به آن اشاره کنم این است که روند تحقیقات میدانی و کتابخانه‌ای ما برای تولید این نمایش تا روزهای منتهی به تمرین و آماده‌سازی آن نیز به پیش رفت و حتی در مقاطعی روند تحقیقات ما در مورد برهه‌ای از تاریخ انقلاب اسلامی مورد استفاده در این نمایش به موازات تمرینات ما به پیش رفت؛ هم‌اکنون نیز اعتقاد به این داشته و دارم که نمایش پایان بسته‌ای ندارد و در صورت دسترسی به منابع تحقیقاتی بیشتر این قابلیت وجود دارد که روایت نمایشی آن همچنان در این مقطع و یا در مقاطع زمانی آینده تداوم یابد. به هر حال اجرای این نمایش را می‌توان آغازی تلقی کرد که بالتبع آن به شکل رسمی گروه‌های حرفه‌ای نمایش نیز وارد میدان شده و با استفاده از سوژه‌های بکر تاریخ انقلاب اسلامی به تولید آثار فاخری پیرامون و یا ملهم از این وقایع بپردازند.
ـ در پایان اگر مطلبی مورد نظرتان است که قابل طرح باشد، بفرمایید؟
لازم می‌دانم تشکر و قدردانی داشته باشم از بنیاد شهید و امور ایثارگران که با همراهی و مشارکت بی‌دریغ آنها موفق به تولید و به روی صحنه بردن این نمایش شدیم که اگر نبود مساعدت این عزیزان و ارتباطی که ما را با خانواده شهدا و دوستان و آشنایان شهدای انقلاب اسلامی دادند، روند تحقیقاتی منتهی به تولید این نمایش ناتمام باقی می‌ماند و البته باید تشکر ویژه‌ای داشته باشم از مدیریت مجموعه تئاتر شهر که زمینه را برای اجرای این نمایش فراهم کردند، سر آخر نیز باید ابراز امیدواری می‌کنم که در آینده شاهد تولید آثار فاخری با موضوع تاریخ انقلاب اسلامی و مقاطع خطیر آن باشیم.
یادآور می‌شود، نمایش «هفت روز از تیر شصت» هر شب ساعت 20:30 به مدت 90 دقیقه در تالار سایه مجموعه تئاتر شهر به روی صحنه می‌رود.
امیر سجاد دبیریان
