گزارش مرکز مطالعات اسلامی سازمان بورس از طبقه‌بندی صکوک
گروه اقتصاد: مرکز پژوهش، توسعه و مطالعات اسلامی سازمان بورس و اوراق بهادار به تازگی گزارشی تحت عنوان «طبقه‌بندی ابزارهای مالی اسلامی (صکوک)» به قلم مجتبی کاوند منتشر کرده است.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، در این گزارش پس از مقدمه و تبیین وضعیت انتشار صکوک در دنیا، نهادهای مهم منتشرکننده صکوک معرفی و پیرامون ساختار غالب صکوک یعنی اوراق مرابحه توضیحاتی ارائه شده است.
در چکیده این گزارش می‌خوانیم: با تصویب قانون بازار اوراق بهادار در آذر ماه 1384 و قانون توسعه ابزارها و نهادهای مالی در سال 1388، زمینه طراحی ابزارهای جدید مالی در بازار سرمایه ایران فراهم شد. اوراق اجاره، اوراق مرابحه و سایر انواع صکوک از جمله ابزارهای جدید در بازار سرمایه ایران پس از تصویب قانونهای فوق هستند. از سویی سازمان حسابداری و حسابرسی نهادهای مالی اسلامی بر اساس استانداردهای شرعی خود انواعی از گواهیهای سرمایهگذاری را معرفی کرده است. برخی از انواع گواهیهای سرمایهگذاری سازمان حسابداری و حسابرسی نهادهای مالی اسلامی با آنچه بهعنوان صکوک در بازار سرمایه ایران طراحی و یا اجرائی شده است، همخوانی دارد و برخی نیز اینگونه نیستند.
در این گزارش پس از مقدمه و تبیین وضعیت انتشار صکوک در دنیا، نهادهای مهم منتشرکننده صکوک معرفی و پیرامون ساختار غالب صکوک یعنی اوراق مرابحه توضیحاتی ارائه شده است. سپس بر اساس استانداردهای شرعی سازمان حسابداری و حسابرسی نهادهای مالی اسلامی، انواع گواهی سرمایهگذاری معرفی شده و با ساختارهای صکوک در ایران مقایسه شده است. در بخش پایانی گزارش نیز طبقه‌بندی انواع صکوک در بازار سرمایه ایران اعم از ساختارهای طراحی شده و ساختارهای اجرائی شده ارائه گردیده است.
در بخش دیگری از این گزارش آمده است: امروزه صکوک به عنوان محصول اصلی بازارهای سرمایه اسلامی محسوب می‌شود. ابزارهای مالی اسلامی طی 20 سال گذشته به شدت رشد کرده‌اند. از یک سو این ابزارها به شرکت‌ها و دولت‌ها برای تأمین مالی پروژه‌های با مقیاس بزرگ کمک می‌نمایند و از سوی دیگر سرمایه گذاران نیز می‌توانند در ابزارهایی سرمایه گذاری نمایند که سود حاصل از آن از فعالیت واقعی اقتصادی کسب شده و عاری از ربا است. در طول دهه گذشته، ناشران دولتی و شرکتی در کشورهای حوزه همکاری خلیج فارس و جنوب شرق آسیا، به طور متوسط سالانه حدود 100میلیارد دلار صکوک منتشر کرده‌اند.
اگرچه صکوک معمولاً به عنوان اوراق با درآمد ثابت یا متغیر ساختاربندی می‌شود و از اینرو به عنوان جایگزین منطبق با شرع برای اوراق قرضه محسوب می‌گردد، ولی صکوک دارای ساختارهای بسیار متنوعی است که گزینه‌های زیادی برای تأمین مالی شرکت‌ها و پروژه‌ها و نیز گزینه‌هایی برای سرمایه‌گذاران فراهم می‌کند.
اگرچه حجم انتشار صکوک از نقطه اوج خود یعنی 137 میلیارد دلار در سال2012 کاهش یافته است، ولی مجموع ارزش سالانه انتشار صکوک جهانی از سال 2010 بیش از 50 میلیارد دلار باقی مانده است از آن جایی که مالزی قطب انتشار صکوک محسوب می‌شود، دلیل اصلی این کاهش، تصمیم اخیر بانک نگارا برای توقف انتشار اوراق کوتاه مدت بود. در عین حال، افراد جدیدی شامل ناشران دولتی چون انگلیس و آفریقای جنوبی و شرکت‌هایی چون گلدمن ساکس و بانک توکیو- میتسوبیشی به دنبال توسعه صکوک جهانی هستند.
در نتیجه کاهش نسبی تسلط مالزی، روزنه‌هایی برای تغییر در ساختاربندی‌های موجود و انتشار صکوک جدید باز شده است. مالزی و ایران تنها کشورهایی هستند که اجازه معامله ساختارهای مبتنی بر بدهی را می‌دهند ولی به دلیل آن که کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس بخش بزرگتر بازار را دارند و استاندارد شرعی بالاتر را از مالزی تقاضا می‌کنند، تقاضا به سمت ساختارهای مورد توافق هر دو گروه یعنی ساختارهای اجاره، عاملیت (مضاربه) و سود و زیان تغییر کرده است.
در صکوک مبتنی بر دارایی، روش ساختاربندی مرجح از ساخنار اجاره به ساختار وکالت چرخش داشته است؛ زیرا ساختار وکالت این امکان را فراهم می‌آورد تا گروه بزرگتری از کسب و کارها به بازار صکوک وارد شوند.
متخصصان مالی اسلامی به دقت ترجیح فزاینده سرمایه‌گذاران به سمت صکوک و مدیریت دارایی اسلامی را پیگیری می‌نمایند. مطالعات جدید نشان داده که بر خلاف تصور گذشته، اعتقادات مذهبی شخصی سرمایه‌گذاران و تصمیمات آن‌ها برای استفاده از محصولات مالی اسلامی کاملاً به هم مرتبط نیستند، و این مسئله می‌تواند روی تصمیمات آتی از ساختاربندی تا بازاریابی اثرگذار باشد.
در بخش دیگری از این گزارش آمده است: برخی از انواع اوراق صکوک در کمیته تخصصی فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار مورد بحث و تبادل نظر قرار گرفته‌اند و کمیته فقهی در مورد آنان مصوبه دارد. این مصوبه در صورت مهیا شدن شرایط قانونی از جمله تدوین دستورالعمل انتشار اوراق قابلیت اجرایی در بازار سرمایه را دارند؛ مانند اوراق مضاربه و یا اوراق مزارعه. البته برخی از انواع اوراق تنها در تحقیقات پژوهشگران مالی اسلامی مورد بحث قرار گرفته‌اند و بیشتر جنبه علمی و توسعه‌ای دارند؛ چون بیشتر منعکس کننده نظرات پژوهشگران هستند و برای اجرا وجهه قانونی ندارند.
در پایان این گزارش درباره سابقه انتشار صکوک در ایران آمده است: برخی از انواع صکوک که در کمیته تخصصی فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار تصویب شده‌اند، دارای دستورالعمل انتشار بوده و در بازار سرمایه اجرائی شده‌اند و برخی هنوز یا مصوبه کمیته فقهی ندارند مانند اوراق وکالپ و یا اگر دارند، دارای دستورالعمل انتشار نیستند، مانند اوراق مزارعه و مساقات.
علاقمندان می‌توانند این گزارش را از این نشانی دریافت نمایند.
در چکیده این گزارش می‌خوانیم: با تصویب قانون بازار اوراق بهادار در آذر ماه 1384 و قانون توسعه ابزارها و نهادهای مالی در سال 1388، زمینه طراحی ابزارهای جدید مالی در بازار سرمایه ایران فراهم شد. اوراق اجاره، اوراق مرابحه و سایر انواع صکوک از جمله ابزارهای جدید در بازار سرمایه ایران پس از تصویب قانونهای فوق هستند. از سویی سازمان حسابداری و حسابرسی نهادهای مالی اسلامی بر اساس استانداردهای شرعی خود انواعی از گواهیهای سرمایهگذاری را معرفی کرده است. برخی از انواع گواهیهای سرمایهگذاری سازمان حسابداری و حسابرسی نهادهای مالی اسلامی با آنچه بهعنوان صکوک در بازار سرمایه ایران طراحی و یا اجرائی شده است، همخوانی دارد و برخی نیز اینگونه نیستند.
در این گزارش پس از مقدمه و تبیین وضعیت انتشار صکوک در دنیا، نهادهای مهم منتشرکننده صکوک معرفی و پیرامون ساختار غالب صکوک یعنی اوراق مرابحه توضیحاتی ارائه شده است. سپس بر اساس استانداردهای شرعی سازمان حسابداری و حسابرسی نهادهای مالی اسلامی، انواع گواهی سرمایهگذاری معرفی شده و با ساختارهای صکوک در ایران مقایسه شده است. در بخش پایانی گزارش نیز طبقه‌بندی انواع صکوک در بازار سرمایه ایران اعم از ساختارهای طراحی شده و ساختارهای اجرائی شده ارائه گردیده است.
در بخش دیگری از این گزارش آمده است: امروزه صکوک به عنوان محصول اصلی بازارهای سرمایه اسلامی محسوب می‌شود. ابزارهای مالی اسلامی طی 20 سال گذشته به شدت رشد کرده‌اند. از یک سو این ابزارها به شرکت‌ها و دولت‌ها برای تأمین مالی پروژه‌های با مقیاس بزرگ کمک می‌نمایند و از سوی دیگر سرمایه گذاران نیز می‌توانند در ابزارهایی سرمایه گذاری نمایند که سود حاصل از آن از فعالیت واقعی اقتصادی کسب شده و عاری از ربا است. در طول دهه گذشته، ناشران دولتی و شرکتی در کشورهای حوزه همکاری خلیج فارس و جنوب شرق آسیا، به طور متوسط سالانه حدود 100میلیارد دلار صکوک منتشر کرده‌اند.
اگرچه حجم انتشار صکوک از نقطه اوج خود یعنی 137 میلیارد دلار در سال2012 کاهش یافته است، ولی مجموع ارزش سالانه انتشار صکوک جهانی از سال 2010 بیش از 50 میلیارد دلار باقی مانده است از آن جایی که مالزی قطب انتشار صکوک محسوب می‌شود، دلیل اصلی این کاهش، تصمیم اخیر بانک نگارا برای توقف انتشار اوراق کوتاه مدت بود. در عین حال، افراد جدیدی شامل ناشران دولتی چون انگلیس و آفریقای جنوبی و شرکت‌هایی چون گلدمن ساکس و بانک توکیو- میتسوبیشی به دنبال توسعه صکوک جهانی هستند.
در نتیجه کاهش نسبی تسلط مالزی، روزنه‌هایی برای تغییر در ساختاربندی‌های موجود و انتشار صکوک جدید باز شده است. مالزی و ایران تنها کشورهایی هستند که اجازه معامله ساختارهای مبتنی بر بدهی را می‌دهند ولی به دلیل آن که کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس بخش بزرگتر بازار را دارند و استاندارد شرعی بالاتر را از مالزی تقاضا می‌کنند، تقاضا به سمت ساختارهای مورد توافق هر دو گروه یعنی ساختارهای اجاره، عاملیت (مضاربه) و سود و زیان تغییر کرده است.
در صکوک مبتنی بر دارایی، روش ساختاربندی مرجح از ساخنار اجاره به ساختار وکالت چرخش داشته است؛ زیرا ساختار وکالت این امکان را فراهم می‌آورد تا گروه بزرگتری از کسب و کارها به بازار صکوک وارد شوند.
متخصصان مالی اسلامی به دقت ترجیح فزاینده سرمایه‌گذاران به سمت صکوک و مدیریت دارایی اسلامی را پیگیری می‌نمایند. مطالعات جدید نشان داده که بر خلاف تصور گذشته، اعتقادات مذهبی شخصی سرمایه‌گذاران و تصمیمات آن‌ها برای استفاده از محصولات مالی اسلامی کاملاً به هم مرتبط نیستند، و این مسئله می‌تواند روی تصمیمات آتی از ساختاربندی تا بازاریابی اثرگذار باشد.
در بخش دیگری از این گزارش آمده است: برخی از انواع اوراق صکوک در کمیته تخصصی فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار مورد بحث و تبادل نظر قرار گرفته‌اند و کمیته فقهی در مورد آنان مصوبه دارد. این مصوبه در صورت مهیا شدن شرایط قانونی از جمله تدوین دستورالعمل انتشار اوراق قابلیت اجرایی در بازار سرمایه را دارند؛ مانند اوراق مضاربه و یا اوراق مزارعه. البته برخی از انواع اوراق تنها در تحقیقات پژوهشگران مالی اسلامی مورد بحث قرار گرفته‌اند و بیشتر جنبه علمی و توسعه‌ای دارند؛ چون بیشتر منعکس کننده نظرات پژوهشگران هستند و برای اجرا وجهه قانونی ندارند.
در پایان این گزارش درباره سابقه انتشار صکوک در ایران آمده است: برخی از انواع صکوک که در کمیته تخصصی فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار تصویب شده‌اند، دارای دستورالعمل انتشار بوده و در بازار سرمایه اجرائی شده‌اند و برخی هنوز یا مصوبه کمیته فقهی ندارند مانند اوراق وکالپ و یا اگر دارند، دارای دستورالعمل انتشار نیستند، مانند اوراق مزارعه و مساقات.
علاقمندان می‌توانند این گزارش را از این نشانی دریافت نمایند.
