شیعه‌پژوهی مؤسسه مطالعات پرینستون؛ فرصت‌ها و چالش‌ها/ مطالعات یهودیان از تشیع
گروه بین‌الملل: شیعه‌پژوهی در مؤسسه مطالعات عالی «پرینستون» آمریکا مدتی است که کانون توجه پژوهشگران تراز اول دنیا قرار گرفته و این محققان هر سال جدیدترین پژوهش‌های خود در این موضوع را به جامعه آکادمیک معرفی می‌کنند.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)؛ مؤسسه مطالعات عالی پرینستون، یک مؤسسه مطالعاتی مستقل از دانشگاه پرینستون آمریکا است و چهار مدرسه با عناوین ریاضی، علوم طبیعی، تاریخ و علوم اجتماعی دارد. این مؤسسه از مهم‌ترین و معتبرترین مؤسسات علمی آمریکا به شمار می‌رود.
تمرکز مؤسسه مطالعات عالی پرینستون آمریکا بر پژوهش و تحقیق است، اما سمینارها و برخی از دروس نیز در آن ارائه می‌شود.
این مؤسسه، کتابخانه‌های متعددی دارد و کتابخانه تاریخ آن از بهترین و معتبرترین کتابخانه‌های دنیا به شمار می‌رود.
برپایی مستمر «سلسله سمینارهای شیعه‌پژوهی» در مؤسسه مطالعات عالی پرینستون یکی از جدیدترین و مهم‌ترین برنامه‌های این مؤسسه به شمار می‌رود.
در این سلسله سمینارها، اندیشمندان و اساتید دانشگاه‌های آمریکا، اروپا و آسیا که در حوزه مطالعات شیعی مشغول فعالیت هستند، آخرین یافته‌های پژوهش خود را با دیگران تبادل می‌کنند.
چندی پیش، نخستین سمینار تخصصی شیعه‌پژوهی مرکز مطالعات عالی پرینستون برگزار شد و پژوهشگران این حوزه در سراسر دنیا در این مؤسسه جمع شده و آخرین یافته‌های خود را با دیگران به اشتراک گذاشتند.
کم سابقه بودن مطالعات شیعی
مطالعات شیعی برخلاف مطالعات اسلامی در نگاهی کلی بسیار جدید و بکر است. از همین رو هنوز کرسی‌های مستقل این مطالعات در دانشگاه‌های اروپا و آمریکا جز تعداد معدودی وجود ندارند و عمدتا با کرسی‌های باسابقه دیگر همچون مطالعات خاورمیانه، زبان عربی و مطالعات اسلامی ارائه می‌شود.
پژوهشگران، تحقیقات خود را در حوزه‌های مختلفی از جمله مطالعات زیدی، نصیری، اسماعیلیه و شیعه و در موضوعات تاریخی، فقهی، فلسفی، عرفانی، اسنادی و مانند آن که هر کدام بخشی از مطالعات شیعی را تشکیل می‌دهند، ارائه می‌کنند.
از جمله جدیدترین پژوهش‌های صورت گرفته در این حوزه را می‌توان با عناوین ذیل مشاهده کرد، اما این به معنای آن نیست که همه مطالعات به این موارد ختم می‌شود. «تاریخ‌گذاری ویراست‌های داستان کربلا» حاصل پژوهش تورستن هیلن (Torsten Hylén) از دانشگاه «دالارنا» سوئد، «شاگردان شیخ: مباحث حقوقی امامی پس از شیخ طوسی» حاصل پژوهش علیرضا ریزک از دانشگاه (Georg‐August‐Universität Göttingen )، «اجازه علامه حلی به بنو زهره: منابع تاریخی مکتب حله» حاصل پژوهش عون حسن علی از دانشگاه «بولدر کلرادو» آمریکا، «چگونه با حدیث امامی مواجه شویم؟ مسئله تکامل تاریخی بیانات امامان درباره خمس» حاصل پژوهش ادموند هایس ( Edmund Hayes) از دانشگاه لیدن هلند، «فقه آغازین تشیع: فرصت‌ها و تهدیدهای مطالعات کنونی» حاصل پژوهش رابرت گلیو (Robert Gleave ) استاد دانشگاه اکستر انگلیس به‌عنوان جدیدترین موضوعات شیعه‌پژوهی به شمار می‌رود.
مطالعات یهودیان از تشیع
در حوزه مطالعات شیعه‌شناسی در مؤسسه مطالعات عالی پرینستون، بخشی به حوزه مطالعات یهودیان از تشیع ارتباط دارد. «یافته‌های تازه از یهودیان ایرانی و ارتباطات یهودی ـ شیعی بر اساس منابع خطی در مجموعه‌های ایرانی» حاصل پژوهش دنیس هافت (Dennis Halft) از دانشگاه بن گورین و «مشارکت گذشته و دورانداز آینده مطالعات شیعی – یهودی» حاصل پژوهش ایهود کرینیس از دانشگاه بن گورین از جمله آن‌ها به شمار می‌رود.
از دیگر پژوهش‌های این حوزه می‌توان به «تاریخی کردن تشیع و شیعی‌کردن تاریخ: چهل سال مطالعات امامی از کُربن تا امیرمعزی» توسط متیو تغیغ از کالج«NRS» پاریس اشاره کرد. وی گرچه اعتراض به کُربن به عنوان باطنی کردن تشیع را می‌پذیرفت، اما از سوی دیگر اظهار می‌داشت که تعریف تشیع تنها به نهضتی عقلی یا سیاسی و اجتماعی هم برابر با تحویل‌گرایی(فروکاست) تشیع است.
همچنین «حوزه معاصر شیعی در ایران: موافقان و مخالفان فلسفه و عرفان» توسط سیدامیرحسین اصغری از دانشگاه «ایندیانا»ی آمریکا پژوهش دیگری است که به زمینه‌های تاریخی پدیدآمدن مکتب معرفة النفس و مکتب معارف خراسان(مکتب تفکیک) و نیز نوع مباحثات، تعارضات و استدلالات این دو گروه پرداخته است.
نسخه‌شناسی شیعی در پرینستون
پژوهشگران حوزه مطالعات شیعه به جهت دستیابی به بسیاری از منابع خطی و نفیس اسلامی از غنای بیشتری در مطالعات بهره‌مند هستند که به عنوان مثال بررسی درباره کاغذهای نسخ خطی با عنوان «میانه خط‌ها: درباره تاریخ برگه‌های نسخ خطی قدیمی در مجموعه گلاسر برلین» توسط «آن رگوغ» از دانشگاه کپنهاک می‌توان اشاره کرد که یافته‌های وی با بررسی‌های آماری نشان داده که نحوه حرکت و تولید کاغذ در قرون ۱۵ میلادی به بعد چگونه بوده که او در این پژوهش، نشانه‌های درون کاغذها را مورد مطالعه قرار داده‌است.
برینکلی مسیک (Brinkley Messick) از دانشگاه «کلمبیا» آمریکا با بررسی موضوع «حکومت امامان و قضاوت شرعی در یمن قرن بیستم» بخش دیگری از مطالعه بر روی نسخ خطی یمن را پوشش داده است.
وی در پژوهش خود مطالعه احکام برجای مانده از محاکم سنتی همچنین به مقوله نوع ارتباط قاضی با امام در سنت زیدی قرن بیستم را مورد بررسی قرارداده است. مسیک سال‌ها در یمن به مطالعه میدانی پرداخته است.
در این بخش نیز برخی از آثار نیز مورد بررسی و تحقیق واقع شده‌اند که از جمله آن‌ها می‌توان به «از کوفه تا یمن و بغداد: تکامل مجادلات زیدی درباب امامت» اثر نبیل حسین از دانشگاه میامی، «جدایی راه‌های میان شیعه علی و شیعه عباسی در نهضت عباسی» اثر دبورا تور از دانشگاه نوتردام آمریکا اشاره کرد.
همچنین فرهنگ بصری شیعیان دوازده امامی ایران در دوران قاجار اثر «اولریش مارزوخ» از آکادمی علوم و انسانیات گوتینگن آلمان می‌توان اشاره کرد که در پژوهش خود نمادهای دینی شیعیان و مقولات هنری و نمونه‌های نقاشی های بر روی کاشی را مورد بررسی قرار داده‌است.
پر واضح است که سمینار دانشگاه پرینستون و مشابه آن در دنیا فرصتی را برای پژوهشگران این عرصه به وجود می‌آورد تا جدیدترین آثار تولید شده در این حوزه را به جهان معرفی کنند، اما دارای چالش‌هایی است که از جمله آن‌ها عدم حمایت از پژوهشگران این عرصه از نظر مادی و معنوی و عدم رغبت به پژوهش علمی در مقایسه با پژوهشگران غربی است.
با توجه به این که نخستین دوره این سمینار علمی در چنین سطحی از اهمیت برگزار شده است، ارائه مطالب و پژوهش‌های نوین در حوزه مطالعات شیعه‌پژوهی توسط پژوهشگران ایرانی و عرب از کشورهای مختلف همچون ایران، عراق، اندونزی، مالزی و... که ظرفیت‌های بسیار زیادی در این حوزه دارند، ضرورتی بسیار جدی تلقی می‌شود و لازم است تا حضور پژوهشگران خاورمیانه در این نوع سمینارها پررنگ‌تر از گذشته باشد.
گزارش از محمد باعزم
