اسفندیاری: قشرگرایی دینی معضل اصلی برنامه‌های نمایشی است

 

عبدالله اسفندیاری، مدیر اسبق گروه فیلم و سریال شبکه یک در گفت‌و‌گو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا) درباره نگرش سیما به موضوعات دینی و چرایی موفق بودن یا نبودن مضامین مورد نظر در جامعه، اظهار کرد: در ابتدای بحث باید این نکته را بیان کنم که من مخاطب تمامی برنامه‌های تلویزیون نیستم تا بخواهم به طور کلی درباره آن اظهارنظر کنم، اما همین اندازه بگویم درباره چرایی موفق بودن یا نبودن برنامه‌های نمایشی سیما در پرداختن به موضوعات دینی و اثرگذاری این قبیل آثار، سیما به تنهایی ایفاگر نقش نیست، بلکه باید ریشه این تأثیرگذاری را در جامعه جستجو کرد.

وی افزود: سطحی‌نگری، پوسته‌گرایی و قشری‌گرایی نسبت به مفاهیم دینی و تکیه روی مناسک ظاهری و محدود کردن دین به باورهای عامیانه یک بیماری رایج درجامعه است و با این وجود نمی‌توان این معضلات را به عملکرد برنامه‌های نمایشی سیما مرتبط دانست. البته دلایل وجود چنین موضوعاتی مباحت تفضیلی جامعه‌شناسی را طلب می‌کند که به نظرم از حوصله این مصاحبه خارج است.

 

اخلاق مظلومترین قربانی دعوای مختلف است

معاونت فرهنگی بنیاد سینمایی فارابی و عضو شورا‌های ارشاد با سطحی‌نگر دانستن جامعه در پایبندی به مسائل دینی، گفت: جوهر دین‌ دارای یک معنویتی است که در همه بخش‌های زندگی نمود پیدا می‌کند به ویژه در اخلاقی که تظاهر وجود دارد این مسئله بیشتر دیده می‌شود. نکته دیگر این‌که اخلاق وجه مهمی از دین است که در جامعه ما به شدت لگدکوب شده است، به نحویکه می‌توان گفت؛ اخلاق مظلوم‌ترین قربانی دعوا‌های مختلفی است که در کشور ما وجود دارد، حتی  در برخی از دعوا‌های فرقه‌های سیاسی هم عمدتاً اخلاق قربانی می‌شود.

مسئول حوزه «معناگرا» در بنیاد سینمایی فارابی ادامه داد: دلیل این اتفاق نیز این است که سران این فرقه‌ها عمدتاً به شدت رادیکال و تندرو هستند، بنابراین آن‌ها به همه چیز بدبین بوده و پیرو آن، جامعه هم به سمت تظاهر و ریاکاری هدایت شده است. در همین رابطه جمله‌ای از خواجه عبدالله انصاری وجود دارد که می‌گوید: «یا چنان باش که می نمایی/ یا چنان نما که هستی»، اما متاسفانه این دو خصیصه مثبت که مدنظر خواجه عبدالله انصاری بوده است به شدت در جامعه ما کم رنگ شده است. با بودن چنین شرایطی نه کسانی که تظاهر به دینداری می‌کنند و نه افرادی که باطناً دین ندارد، اما این مسئله را پنهان می‌کنند، رفتاری واقع‌گرا از خود ارائه نمی‌دهند. در مجموع عواملی که از آن یاد کردم باعث شده که جوهر دین که ما آن را معنا نام می‌گذاریم مدنظر قرار نگیرد. با این توضیح بود در زمانی که در بنیاد سینمایی فارابی فعالیت داشتم بخش سینمای معناگرا را راه‌اندازی کردم تا در حد توان به جوهر دین بیشتر و بهتر در سیما توجه شود.

 

سطحی نگری و ریا کاری حاکم بر رفتارهای جامعه اثربخشی کارها را از بین می‌برد

عضو هیئت مدیره منصوب خانه سینما در پاسخ به این سئوال سطحی‌نگری و ریاکاری حاکم بر رفتار‌های دینی در جامعه جدا از این‌که اثردهی فیلم‌ها یا سریال‌های دینی را از بین می‌برد، آیا تاثیرات منفی نیز به همراه دارد؟ گفت: نقصان‌های مطرح شده فوق باعث شده که گرایش به خدا بسیار ضعیف شده است. من این کلمات را با دقت انتخاب می‌کنم، چون می‌بینیم که تظاهر گرایی دینی در سطحی‌ترین شکل ممکن نمود پیدا می‌کند. برای مثال به این رویکرد رایج در آثار نمایشی و ادبی اشاره می‌کنم که از امامزاده‌ها تنها کارکرد شفا دادن آن‌ها را مد نظر قرار می‌دهیم، البته این‌که اولیای دین چنین توانایی‌های را دارا هستند بر کسی پوشیده نیست، اما ما از این اتفاق به عنوان عملی اورژانسی نام می‌برم که نباید به صورت کلی درباره ائمه به کار برده شود.

وی با بیان این‌که در کار‌های نمایشی و ادبی مهمترین شرط برای موفقیت تبلیغ آن است که به روی مشترکات بحث شود، تصریح کرد: «قُلْ یَا أَهْلَ الْکِتَابِ تَعَالَوْا إِلَى کَلِمَةٍ سَوَاءٍ بَیْنَنَا وَبَیْنَکُمْ أَلَّا نَعْبُدَ إِلَّا اللَّهَ وَلَا نُشْرِکَ بِهِ شَیْئًا وَلَا یَتَّخِذَ بَعْضُنَا بَعْضًا أَرْبَابًا مِنْ دُونِ اللَّهِ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَقُولُوا اشْهَدُوا بِأَنَّا مُسْلِمُونَ» (بگو اى اهل کتاب بیایید بر سر سخنى که میان ما و شما یکسان است بایستیم که جز خدا را نپرستیم و چیزى را شریک او نگردانیم و بعضى از ما بعضى دیگر را به جاى خدا به خدایى نگیرد پس اگر [از این پیشنهاد]اعراض کردند بگویید شاهد باشید که ما مسلمانیم). این کلام خدا را برای این گفتن تا بگویم در قرآن کریم هم تاکید شده که برای اشاعه آموزه‌های دینی و اسلامی باید به روی مشترکات تاکید شود، اما در تولیدات نمایشی و ادبی ما کمتر به روی این ویژگی تکیه می‌شود.

تهیه‌کننده «خواب لیلا» در انتهای این گفت‌و‌گو تاکید کرد: متاسفم که این را بگویم، اما برخی مواقع که میزانش نیز کم است از سوی روحانیون در سیما حرف‌هایی زده می‌شود از بابت آن حرف‌ها شرمسار می‌شوم، زیرا آن بیانات به نام دین گفته می‌شود. در انتها باید بگویم که مشکل اصلی در بحث موفق نبودن تبلیغات دینی و اسلامی از جایی دیگر رقم می‌خورد و نباید به دنبال دلایل مورد نظر در رسانه ملی یا سینما باشیم. هر چند باز هم می‌گویم که سیما نقش موثر و مقصر در موضوع مورد نظر (عدم موفق بودن تبلیغات اسلامی) دارد، ولی مجموع ساز و کاری که در جامعه وجود دارد، شرط اصلی در به وجود آمدن شرایط مورد نظر است.