واکاوی فراز و فرودهای مؤسسه قرآنپژوهان/ نابغه قرآنی جریان‌ساز/ طرحی برای فراگیری ترجمه قرآن
گروه مؤسسات قرآنی مردم‌نهاد ــ مدیر مؤسسه قرآنپژوهان با تأکید بر اینکه متأسفانه رویکردی که نسبت به حمایت از فعالیت‌های قرآنی وجود دارد، موجب تضعیف مؤسسات قرآنی می‌شود، نه تقویت آنها، اظهار کرد: اگر کل نظام بیان می‌کردند که نسبت به فعالیت‌های قرآنی تعهدی ندارند و خود مردم باید حمایت کنند به نظرم این حالت بهتر از حالت موجود بود، چون مؤسسات قرآنی می‌دانستند که باید بر روی پای خود بایستند.
به گزارش ایکنا؛ نشستی از سلسله نشست‌های با یاوران وحی با حضور حجتالاسلام محمدصادق حق‌شناس، مدیر مؤسسه قرآنپژوهان تهران در استودیو مبین سازمان قرآنی دانشگاهیان کشور برگزار شد که مشروح این نشست را در ادامه می‌خوانید.
در ابتدا در خصوص سال آغاز فعالیت مؤسسه قرآنپژوهان بفرمائید.
این مجموعه سال 79، پس از 15 سال فعالیت قرآنی از سال 64، موفق به اخذ مجوز از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی شد و به‌عنوان نخستین مرکز تخصصی حفظ قرآن کریم در تهران راه‌اندازی شد. در ابتدای فعالیت این مجموعه شرایط پذیرش متشکل از پسران، سن بالای 15 سال، مقطع راهنمایی و مرخصی یک سال تحصیلی بود.
در ابتدا گمان نمی‌کردیم استقبال آنچنان باشد بلکه تصور می‌کردیم حدود 20 -30 نفر از تهران در این مجموعه حاضر شوند و علی‌رغم این تصورات اما شاهد ثبت نام 900 نفر بودیم و با وجود اینکه زمینه‌ها برای حدود 30 نفر فراهم شده بود طی آن سال از 43 نفر پذیرش کردیم که در پایان سال 42 نفر توانستند، حافظ کل قرآن شوند.
پس از آن نیز شاهد انتقادهایی چون چرایی برپایی این دوره ویژه پسران و یا جذب از مقطع راهنمایی شدیم، لذا طی سال بعد نیز با حمایت دوستان، چهار مجموعه دیگر متشکل از یک مدرسه دختران، تربیت مربی بانوان، تربیت مربی آقایان و بانوان راه‌اندازی شد.
درباره علت راه‌اندازی مرکز تربیت مربی بگوئید.
در بدو امر فکر می‌کردیم که مشکل مربی حفظ قرآن نخواهیم داشت و نداریم، وقتی شروع کردیم، دیدیم عرصه در زمینه مربی حفظ قرآن خالی است و می‌توان گفت خیلی محدود است، لذا مرکز تربیت مربی بانوان و آقایان را طی سال دوم راه‌اندازی کردیم. از سال سوم نیز شعب دیگر و کلاس‌های پارهوقت به فعالیت مؤسسه اضافه شد.
در حال حاضر مؤسسه چند شعبه دارد؟
51 شعبه. هیئت امنای مؤسسه قرآنپژوهان مصوب کردند، شعبه‌ای ایجاد نشود. البته باید بگویم این شعب به نوعی نیز به صورت مستقل فعالیت می‌کنند و علت آن نیز به‌دلیل این بود که حمایت‌های لازم از مؤسسه به اندازه کافی از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی انجام نمی‌شد تا بتوانیم از دیگر شعب نیز حمایت‌های صحیحی انجام دهیم، لذا تصمیمی که اتخاذ شد مبنی بر استقلال دیگر شعب، حال با عنوان جدا و یا عنوانی اضافه به قرآنپژوهان بود.
آخرین شعبه چه زمانی، افتتاح شد؟
آخرین شعبه در استان بوشهر در اهرم تنگستان در ساختمانی هزار و 800 متر‌مربع بنا و در چهار طبقه به دست مسئولان افتتاح شد که به‌عنوان بزرگترین و مجهزترین دارالقرآن خطه جنوب محسوب می‌شود.
مؤسسه قرآنپژوهان در ابتدا میان مخاطبان به‌عنوان مرکزی برای حفظ یکساله شناخته شد، روند کلی کار خود را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
این مجموعه، دارای تجربیات ذی‌قیمتی هست که اگر مؤسسات تمایل به برپایی دوره‌های حفظ قرآن به صورت تخصصی دارند، می‌توانند از این تجربیات استفاده کنند. باید بگویم در مجموع ما بالغ بر 70 هزار نفر در کلاس‌های مختلف حفظ قرآن شرکت کرده‌اند که از این تعداد تنها هزار نفر در دوره‌های حفظ یک ساله و دوساله و به عبارتی دیگر دوره فشرده پذیرفته شده‌اند و ما به‌دلیل ظرفیت محدودی که داشته‌ایم بیش از این امکان پذیرش نداشتیم. دیگر علاقه‌مندان را در دوره‌های غیر حضوری و پارهوقت ثبت نام کردیم که انواع و اقسام دوره‌ها در این زمینه برگزار می‌شود، اما از میان 70 هزار نفر نیز حدود 200 نفر حافظ کل قرآن کریم شده‌اند که تعداد اندک بوده است، اما از همان هزار نفر که در دوره‌های حفظ تخصصی و فشرده شرکت کرده‌اند، بالغ بر 80 نفر آنها، حافظ کل قرآن شدند که در نتیجه بیش از هزار حافظ قرآن کریم که در مجموعه ما حافظ کل قرآن شده‌اند بیش از 80 درصد در دوره‌های حفظ یک ساله و دوساله نتیجه گرفته‌اند.
دلیل آن نیز اعجاز تمرکز است. باید بگویم فردی که برای حفظ قرآن وارد دوره‌های یک ساله و دوساله می‌شود، خودش را آماده برای فراز و فرود این کار کرده است و تمام کارهای دیگرش، کار فرعی می‌شود و چون تنها بر روی این کار تمرکز می‌کند، لذا نتیجه دریافت می‌کند. بنابر این افرادی که طرح ملی حفظ قرآن را دارند باید به این نکته توجه کنند. یعنی افرادی که وارد دوره‌های فشرده حفظ قرآن نشوند نمی‌توانند نتیجه چندانی را بگیرند.
آیا از تجربیات کارشناسان قرآنی در عرصه‌های مشابه قرآنی استفاده می‌شود؟
باید طرح‌های قرآنی که در حال انجام است و یا در گذشته انجام شده، آسیب‌شناسی شود. به طور کلی در این حوزه، کار کارشناسی و فعالیت ویژه‌ای انجام نمی‌شود و از کارشناسانی که به طور ویژه و با تجربیات زیاد در این عرصه سال‌ها کار کرده‌اند، بهره‌گیری و مشورت نمی‌شود و متأسفانه شاهد بهره‌مندی از مشورت و تجربه آنها نیستیم و امیدواریم دوستان در این زمینه تعامل داشته باشند.
با نگاه به حدود 17 سال فعالیت، اگر به آن سال‌ها بازگردید، همین روند را طی می‌کنید؟
متأسفانه زمانی فعالیتمان را آغاز کردیم که حمایت از آنها سیستمی نشده بود و به عبارت دیگر سیستمی طراحی نشده بود تا از مجموعه قرآنی و افرادی که کار جدی قرآنی انجام می‌دهند، حمایت جدی شود و تا قبل از آن نیز مجموعه‌هایی که داشته‌اند و کار قرآنی می‌کردند به عنوان کار فرعی به آن نگاه می‌کردند به گونه‌ای که فردی که حرفه‌اش چیز دیگری بود، اما به‌دلیل علاقه‌مندی هفته‌ای یک یا چند جلسه آموزشی قرآن می‌گذاشت.
مجموعه ما نخستین مرکز تخصصی حفظ کل قرآن را در بخش دختران و پسران و تربیت مربی بانوان و آقایان در تهران راه‌اندازی کرد و هنگامی که به مجموعه‌ها برای حمایت مراجعه می‌کردیم، حمایت جدی انجام نمی‌شد و چند سال طول کشید تا فهمیدیم بودجه‌‌های قرآنی کشور عدد ناچیزی است و طی این مدت، رایزنی با حدود 60 نماینده مجلس کردیم تا توانستیم برای نخستین بار ردیف بودجه مستقل برای مؤسسات قرآنی ایجاد کنیم.
البته طی آن زمان مبلغ ناچیز و حدود 600 میلیون تومان بود که از این رقم 150 میلیون تومان را به‌دلیل طرح قرآنی و مدرسه قرآنی که داشتیم به مجموعه ما اختصاص دادند و سال دیگر نیز این 600 میلیون را به چهار میلیارد تومان رساندیم که مصوب شد، یک و نیم میلیارد تومان برای مجموعه ما باشد. مدیر وقت مرکز قرآنی وزارت ارشاد، طرح و برنامه‌های قرآنی مؤسسات کشور را جمع‌آوری کردند و ما طرح‌های زیادی را ارائه کردیم، اما متاسفانه هنگامی که به بحث تخصیص بودجه رسید این بودجه را به ما ندادند که با کلی پیگیری 180 میلیون تومان را دریافت کردیم.
طی سال 85 و به امید دریافت این بودجه نزدیک به پنج هزار نفر در کل تهران در دوره حفظ مؤسسه ثبت نام کردند که حدود 400 نفر برای حفظ یک ساله و یا دو ساله انتخاب شدند و هیچ شهریه‌ای از آنها اخذ نشد. آنها در ساختمان شش طبقه بسیار مجهز شروع به حفظ یک یا دوساله قرآن کردند در عین اینکه یک سال نیز از مدرسه مرخصی تحصیلی گرفته بودند، اما هنگامی که این بودجه را به مؤسسه ندادند، از آن سال کمر مؤسسه شکسته شد و هنوز بدهی آن سال‌ها با ما همراه است و اجاره آن سال ساختمان شش طبقه را هنوز به صاحب خانه که فرد خیری بود و در اختیار مجموعه قرار داده بود، پرداخت نکرده‌ایم.
نظرتان در خصوص فعالیت مؤسسات در حوزه حفظ یک ساله قرآن چیست؟
در حال حاضر بیت‌الاحزان، جامعةالقرآن و همچنین مکتب‌القرآن و مهد قرآن، قدم‌های خوبی در عرصه حفظ قرآن برداشته‌اند و ما در مجموعه از سال 85 به بعد به‌دلیل فقدان حمایت لازم از این طرح، تقریباً به سمت حفظ یکساله نرفتیم و به سمت اجرای طرح‌های دیگر با هزینه ستادی کمتر رفته‌ایم که گستره ملی‌اش بیشتر و نتیجه‌اش بهتر باشد.
درباره دیگر طرح‌های مؤسسه قرآنپژوهان بفرمایید.
از جمله طرح‌هایی که اجرا شد و برکات زیادی نیز داشت و اتفاق بزرگی در حوزه فعالیت‌های قرآنی بود و ثبت اختراع شد، طرح ملی «واژه‌های آسمانی» بود که سازمان تبلیغات اسلامی این طرح را به صورت طرح ملی به آموزش و پرورش اعلام کرد.
متأسفانه بحث ترجمه قرآن کریم در کشور ما تبدیل به تراژدی شده است، در حالی که ایران به عنوان اولین کشور و نخستین کشوری است که در قانون اساسی‌اش ذکر کرده است که «تمام دانش‌آموزان کشور از اول راهنمایی تا پایان دبیرستان به مدت هفت سال عربی را آموزش بگیرند تا ترجمه قرآن را فرا گیرند» و این رویکرد مثبت و جدی است که در قانون اساسی به آن اشاره شده و معنای آن دغدغه‌مند بودن نظام بر این جریان است.
لذا آموزش و پرورش بر این کار تلاش جدی کرد و علاوه بر درس عربی، درس قرآن و دینی و پرورشی نیز اضافه شد تا نتیجه حداکثری اخذ کند، اما نتیجه‌ای که گرفته شد به دلیل فقدان سیاست‌گذاری‌های درست و عدم آسیب‌شناسی‌های صحیح و ... شاهد نتیجه بالعکس بودیم. به گونه‌ای که دانش‌آموزان هنگامی که از دالان 12 ساله آموزش و پرورش عبور می‌کنند، عملاً روخوانی قرآن نمی‌دانند چه برسد به روان‌خوانی و ترجمه قرآن کریم.
باید گفت افرادی که در حوزه قرآن کار کرده‌اند، چون سازمان تبلیغات اسلامی و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی طرح‌هایی را از سال 81 و 84 در کل کشور شناسایی کردند که به جای سپری کردن این مدت طولانی برای آموزش قرآن، طی مدت یک سال و یا یک سال و نیم می‌توانستند در طرح‌هایی حضور داشته باشند تا ترجمه قرآن را فراگیرند، اما متأسفانه این طرح‌ها در آموزش و پرورش اتفاق نیفتاد.
کاری که انجام دادیم، این بود که همین دوره‌ای که در حوزه ترجمه قرآن در سازمان تبلیغات اسلامی و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی کار می‌کردند، ارتقا دادیم و یه گام به جلو برداشتیم و آن را به‌روز کردیم و از همان تجربه و رویکرد استفاده کردیم و آسیب‌شناسی لازم را انجام دادیم. سپس طرحی به‌عنوان واژه‌های آسمانی را راه‌اندازی کردیم که به جای اینکه یک سال و یک سال و نیم دوره این طرح به طول بی‌انجامد، طی یک ماه این طرح اجرایی می‌شود و طی این طرح 82 درصد ترجمه قرآن را فرامی‌گیرند و ثالثاً سالانه هزینه این طرح به کمتر از 15 هزار تومان رسید.
طرح ملی «واژه‌های آسمانی» توسط سازمان تبلیغات اسلامی به آموزش و پرورش ابلاغ شد و امسال کاری که انجام شد، این بود که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سازمان آموزش و پرورش دست به دست هم دادند و در ابتدا معلمان قرآن که حدود 70 هزار نفر بودند طی دوره یک‌ماه در بهار 96 این دوره را گذراندند و در گام بعدی دوباره از این طرح استقبال و ثبت نام مجدد انجام شد و دوره دوباره برپا شد. این طرح می‌تواند مشکل آموزش ترجمه قرآن کریم را که متأسفانه حدود 40 سال از پیروزی انقلاب اسلامی گذشته است و اتفاق جدی در این حوزه نیفتاده است، اساسی حل کند.
شهرداری تهران، سپاه و بسیج از این طرح حمایت جدی کردند و همچنین در اعتکاف نیز این طرح با جامعه مخاطب 20 هزار نفر برپا شد که 96 درصد آنها در آزمون پایان دوره حضور پیدا کردند.
در ابتدا شاهد استقبال علاقه‌مندان به‌ویژه نوجوانان از طرح حفظ یکساله مؤسسه بودیم، در حال حاضر نیز اینگونه است؟
برای ما جالب بود که طی آن زمان که مجموعه قرآنپژوهان اصلاً شناخته شده نبود و برای نخستین بار نیز این دوره را که طی سال 84 برگزار کردیم، 900 نفر ثبت نام انجام دادند و طی سال 95 که تبلیغات کمی نیز انجام دادیم، پنج هزار نفر نام‌نویسی کردند، اما پس از گذشت چهار یا پنج سال و با وجود تبلیغات گسترده‌تر، اما استقبال کمتر شده بود.
از مهم‌ترین دلایل جذب مردم در سال‌های اول به دوره‌های حفظ قرآن تربیت محمدحسین طباطبایی، حافظ پنج ساله آن زمان در جهان اسلام بود که توسط حجتالاسلام والمسلمین محمدمهدی طباطبایی پرورش یافت و با پوشش گسترده صدا و سیما نیز روبه‌رو بودیم و در واقع باید گفت تربیت محمدحسین طباطبایی به همت پدرشان، حق حیات بر گردن تمام فعالیت حفظ قرآن در کشور دارد به نظرم اگر این رویکرد را مجموعه‌های قرآنی حفظ کنند به گونه‌ای که به تربیت چهره‌های قرآنی بپردازند و آنها را بزرگ‌نمایی کنند و در مقابل چهره مخاطب نیز بیاورند، استقبال ناخودآگاه گسترده می‌شود واگر این اتفاق نیفتد، شاهد افول استقبال خواهیم بود.
چه میزان از نقدها درباره حفظ یکساله و عوارض آن، برای ارتقای فعالیت‌ها بهره‌مند شدید؟
در حال حاضر نیز شاهد نقد‌هایی هستیم و از این نقدهای سازنده بهره‌مند شدیم و باید بگویم اکثر افرادی که در کشور حافظ کل قرآن شده‌اند، خروجی این دوره‌های فشرده یک ساله و دو ساله و... هستند.
البته این نقدها خیلی جدی نبود، اما با رویکرد کاملاً علمی با این جریان برخورد کردیم به گونه‌ای که طرح پژوهشی و تحقیقی با همکاری شورای عالی انقلاب فرهنگی با عنوان آسیب‌شناسی و روش‌شناسی حفظ فشرده یکساله قرآن کریم انجام شد که سال 83 حدود 20 میلیون تومان برای این طرح هزینه شد که با حدود 600 نفر حافظ کل قرآن در 12 کشور، مصاحبه انجام شد که آسیب‌شناسی و روش‌شناسی حفظ انجام شد و خروجی این کار پژوهشی این بود که حفظ یکساله قرآن کریم نه تنها مشکلی را ایجاد نمی‌کند، بلکه کارآمدترین روش برای حفظ کل قرآن همین حفظ فشرده است.
البته مراد از این حفظ فشرده، حفظ یک، یک و نیم، دو و سه ساله قرآن است و این حفظ به معنای این است که اگر فردی می‌خواهد حفظ کل قرآن را انجام دهد، باید تمام قد و با کنار گذاشتن دیگر کارها و با تمرکز انجام شود.
لذا در این میان توجه به مصاحبه‌های اولیه و تعیین سطح اولیه به منظور شناسایی توانایی حافظان برای حفظ کل قرآن طی چه بازه زمانی مهم است.
از بدو تأسیس چقدر دنبال دریافت کمک دولتی بودید؟ چقدر به درآمدزایی خود مؤسسه اهمیت می‌دادید؟
متأسفانه رویکردی که نسبت به حمایت از فعالیت‌های قرآنی می‌شود، موجب تضعیف مؤسسات قرآنی است و نه تقویت آنها. مثلاً اگر کل نظام بیان می‌کردند که نسبت به فعالیت‌های قرآنی تعهدی ندارند و خود مردم باید حمایت کنند به نظرم این حالت بهتر از حالت موجود است؛ چون مؤسسات قرآنی می‌دانستند که باید بر روی پای خود بایستند و خیران می‌دانستند که باید حمایت لازم را از مؤسسات انجام دهند و خود مردم نیز می‌دانستند که مؤسسات قرآنی بدون ذره‌ای حمایت و بودجه دولتی کار می‌کنند و باید خود هزینه کنند. سیستم حمایتی مجموعه‌های دولتی ناکارآمد و با نگاه تبعیض‌آمیز است و هنگامی که از مؤسسات حمایت می‌شد حمایت‌های زیربنایی نبود، بلکه از فعالیت‌ها بود.
معتقدم این حمایت‌های نقدی از مجموعه‌ها و مؤسسات قرآنی را باید به صندوق قرض‌الحسنه‌ای که برای مؤسسات فراهم شده بود، می‌ریختند و سپس مؤسسات طرح‌هایی را ارائه می‌دادند و سپس مبلغی را به عنوان حمایتی دریافت می‌کردند به شرط اینکه باید به آن صندوق این پول بازگردد و مؤسسات نیز از ابتدا می‌دانستند که باید بر روی پای خود بایستند و از سوی دیگر حجم حمایت‌ها وسیع‌تر می‌شد.
برای تربیت 10 میلیون حافظ قرآن براساس فرمایش مقام معظم رهبری، چه میزان در کشور آمادگی وجود دارد؟
این عدد از اعداد قابل دسترسی و دستیابی است به نظرم عدد آرمانی نیست و قطعاً می‌توان طی فرآیند 10 ساله به آن رسید اما لازمه‌اش تغییرات جدی در ساختارها است.
شما به عنوان فردی که تجربه سال‌ها مدیریت یک مؤسسه با تعداد بالای شعبه را دارید، چه توصیه‌ای به دیگر مؤسسات می‌کنید و درخواستتان از مسئولان قرآنی کشور چیست؟
به نظر بنده مجموعه‌های قرآنی باید خیلی جدی رویکردشان را به سمت فضای مجازی و بهره‌مندی از این فضا ببرند چون هم دارای مخاطبان بیشتری است و هم هزینه‌های آن حداقلی است و قدم نخست آن نیز این است که گروه هیئت امنا و هیئت مدیره‌ای ایجاد کنند که عهده‌دار هزینه‌های مجموعه باشند و بیشتر برای کارهای متمرکز و فشرده برنامه‌ریزی انجام دهند که در این زمینه مؤسسات موفق زیادی هستند و در بحث حفظ‌های طولانی‌مدت نیز شاهد ریزش برخی از افراد به دلیل طولانی‌مدت بودن آن هستیم و حفظ‌های فرسایشی هستند. البته در بحث حفظ فشرده و یکساله و دوساله باید بدانیم که حفظ فله‌ای به معنای اینکه ابتدا حفظ را انجام دهند و سپس تثبیت کنند که این اتفاق بدی است، حفظ باید همزمان با تثبیت باشد.
انتهای پیام
