مروری بر حکمت و معرفت خواجه نصیرالدین طوسی

به گزارش ایکنا؛ ایسنا نوشت: حسن بلخاری قهی، رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی در نشست "هندسه حکمت و معرفت؛ بررسی آرا و نظرات خواجه نصیرالدین طوسی" که امروز، پنجم اسفند ماه در محل انجمن آثار و مفاخر فرهنگی برگزار شد، با اشاره به این که اصطلاح انگلیسی مهندسی به واژه "ژئومتری" (Geometry) به معنی هندسه برمی‌گردد، تبارشناسی مفهومی این واژه را به مصر نسبت داد و گفت: در زمانی که رودخانه نیل دچار طغیان و اندازه‌های زمین مختل می‌شد، مصریان از کسانی با عنوان "مهندس" استفاده می‌کردند تا با اندازه‌گیری مجدد زمین، نظم را برقرار کنند.

وی با بیان این که ظهور مفهوم مهندسی با مفاهیم "نظم" و "انتظام" پیوند خورده است، اظهار کرد: در مهندسی با وجه محسوس (تنظیم اشیا) و وجه معقول (تنظیم روابط) روبه‌رو هستیم و تنها مصداق اجتماع حکمت و حکومت در اندیشه خواجه نصیرالدین طوسی آمده است.

این استاد دانشگاه تهران در این باره توضیح داد: یونانیان نظم را معادل زیبایی می‌دانستند و از منظر افلاطون آن که نظم را مطالعه کند، روحش منظم و زیبا می‌شود و باید بر جهان حکومت کند تا گستراننده نظم و زیبایی باشد. این که کسی بتواند در دوران حمله مغول‌ها به ایران رصدخانه مراغه را بر جای بگذارد، چیزی جز اجتماع حکمت و حکومت نیست.

بلخاری قهی همچنین به همکاری خواجه نصیرالدین طوسی با قطب‌الدین شیرازی در علم نجوم اشاره کرد و در رابطه با نسبت خواجه نصیرالدین طوسی و عطار نیشابوری توضیح داد: این موضوع که خواجه از چشمه لایزال عرفان حضرت عطار بنوشد و عارف نشود، به دلیل گرایش‌های شیعی خواجه نصیرالدین بوده و می‌توان گفت که مذهب شیعه عرفان را در متن جامعه و سیاست جست‌وجو می‌کند.

"تجریدالعقاید" خواجه نصیرالدین، مانیفست مذهب شیعه

مهدی محقق، رئیس هیئت مدیره انجمن آثار و مفاخر فرهنگی نیز در این مراسم حضور یافت و توضیح داد: سه رصدخانه در عالم اسلام موجود است که در رأس هر کدام یک مرد بزرگ و عالم بوده است‌؛ اول رصدخانه "مراغه" که در رأس آن خواجه نصیرالدین طوسی بود، دوم رصدخانه "سمرقند" منتسب به غیاث‌الدین جمشید کاشانی و سوم رصدخانه استانبول، منتسب به تقی‌الدین راصد.

وی ضمن ابراز تأسف از این که چیزی از رصدخانه‌ها باقی نمانده است، به تأثیرپذیری کوپرنیک از دانشمندان نجوم اسلامی و نیز کتاب "المناظر و المرایا" ابن هیثم اشاره کرد و افزود: کتاب "تجرید العقاید" خواجه نصیرالدین طوسی، مانیفست مذهب شیعه به شمار می‌آید.

پاسخ خواجه نصیرالدین طوسی به اشکالات محمد غزالی / مخالفت با علوم عقلی و فلسفه در خراسان

غلامرضا اعوانی، عضو پیوسته فرهنگستان علوم نیز در این نشست با اشاره به اینکه ۵۰ کتاب در هندسه و نجوم از خواجه نصیرالدین طوسی باقی مانده است، یادآور شد: افرادی همچون خواجه‌نصیر، مولانا، صدرالدین قونوی و… در یک سال فوت کردند و یک قرن بعد کسانی همچون کوپرنیک متولد شدند که متأثر از خدمات بزرگ دانشمندان اسلامی بودند.

وی خاطرنشان کرد: خواجه نصیرالدین طوسی همچنین خدمات بسیار زیادی به فلسفه نموده در حالی که در خراسان افرادی همچون غزالی ضد علوم عقلی و فلسفه بودند. بنابراین عده‌ای از فیلسوفان به خاطر سختی‌هایی که در مخالفت با آنها وجود داشت، به عراق، حلب و دمشق مهاجرت کردند و عده‌ای نیز همچون خواجه نصیرالدین طوسی در ایران ماندند و در قلاع اسماعیلی سکنی گزیدند.

عضو پیوسته فرهنگستان علوم با اشاره به اینکه خواجه نصیرالدین طوسی کتاب‌های «شرح اشارات» و «نقدالمحصل» فخر رازی را نقد نموده، گفت: خواجه همچنین به تمام اشکالاتی که محمد غزالی مطرح کرده، پاسخ داده و در برابر او از فلسفه مشاعی دفاع می‌کند.

خیرات و شرور عامه از دید خواجه نصیرالدین طوسی

نجف‌قلی حبیبی، استاد دانشگاه تهران نیز در این مراسم گسترش زبان فارسی را از مهمترین خدمات خواجه نصیرالدین طوسی عنوان کرد و گفت: خواجه نصیرالدین طوسی در "اخلاق ناصری" بر مسجد، مسجد جامع و نماز عید فطر و عید قربان تاکید می‌کند و معتقد است که این موارد به ویژه مسجد مردم را به یکدیگر وصل می‌کنند.

وی همچنین به نقل از خواجه نصیرالدین طوسی خیرات عامه در جامعه را آرامش، مودت به یکدیگر، عدالت، وفا و شرور عامه را نیز ترس، اضطراب، تضارب، ستم و حرص، خیانت، مسخرگی و غیبت برشمرد و گفت: مشخصه جامعه فاضله آرا و افعال مردم است و آنها باید معاد را قبول داشته و همه در یک وجه از طریق تذهیب نفس و استواری عقل برای رسیدن به کمالات تلاش کنند.

این پژوهشگر فلسفه اسلامی در پایان با بیان این که از دید خواجه نصیرالدین نمی‌توان مطمئن شد که جامعه همیشه خوب می‌ماند، یادآور شد: در صورتی که چهار گروه ریاکاران، محرفان (تحریف‌کنندگان)، ستمگران و مارقین (همچون خوارج، افراد بدفهم) در جامعه فاضله ظهور کنند، آن جامعه خطرناک خواهد بود؛ ضمن آن که از دید خواجه نباید یک شخص را به صناعات مختلف مشغول گرداند.

انتهای پیام