فرهنگ حج؛ از شوق طواف تا مسئولیت اجتماعی

به گزارش ایکنا؛ همایش توجیهی زائران حج تمتع 98 روز جمعه، ششم اردیبهشت‌ماه، در سالن دوازده هزار نفری مجموعه ورزشی آزای تهران با حضور مسئولان حج و زیارت برگزار شد، رسمی که هرساله، چند ماه پیش از آغاز حج تمتع برای آشنایی هرچه بیشتر زائران با فضای بیت‌الله‌الحرام و برخی آداب این سفرمعنوی برگزار می‌شود.

قالب برگزاری همایش، نقصی نداشت و همه چیز منظم و سر جای خود برگزار شد، سخنرانان به خوبی به توجیه زائران پرداختند و سپس تمرین عملی طواف دور کعبه نمادین، آغاز شد. گرچه شاید برخی از افراد به موضوع خرده گیرند که ساختن کعبه حتی به نماد و برای آموزش، قدسی‌زدایی از بنایی با مهابت باشد که تنها باید در مکه و احرام واقعی با آن روبرو شد؛ انتقادی که شاید وارد باشد و شاید هم نباشد؛ اما جان سخن، حال خوشیست که حاضران در سالن داشتند و مسئولیتی که رفته رفته بر دوش آنان قرار می‌گیرد.

هنگامی که مجری برنامه، نوای «لَبَّیک، اَللّهُمَ لَبَّیک» را زمزمه می‌کرد، شوق و حماسه در چشمان حاضران قابل رصد بود؛ دقایقی با این شعار توحیدی هم‌نوا شدند و حال و هوای احرام را برای خود پدید آوردند.

وقتی نماینده ولی فقیه در امور حج و زیارت در خاتمه سخنان و دعای پایانی خود از روضه نبوی(ص)، قبر بی‌نشان حضرت زهرا(س) و حضور موعود اسلام(عج) در خیمه‌های عرفات سخن گفت، صدای ناله و گریه از گوشه و کنار جمعیت برخواست، آنگونه که خداوند در آیه 83 سوره مبارکه مائده می‌فرماید: «تَرَى أَعْيُنَهُمْ تَفِيضُ مِنَ الدَّمْع؛ چشم‌هایشان را می‌دیدی که از اشک پر می‌شود» اشکی که از شوق به نبوت و امامت بود.

وقتی امامِ جماعتِ نمایش، حالت نماز به خود گرفت تا تمرین‌کنندگان با شرایط نماز بیت‌الله‌الحرام آشنا شوند، بیشتر حاضران با تسبیح به ذکر و زمزمه‌های عاشقانه زیر لب مشغول شدند. برخی هم با اشتیاق فیلم می‌گرفتند تا لحظات شبیه‌سازی‌ شده حج را برای خود ثبت کنند و پیش از سفر به سرزمین وحی به لذت درک آن سفر نزدیک‌تر شوند. یکی از مسافران هم که از راهی دور خود را به تهران رسانده بود و قرآن جیبی‌اش را به دست گرفته بود، با حسرت به کعبه نمادین نگاه کرد و گفت: «در بیابان گر به شوق کعبه خواهی زد قدم، سرزنش‌ها گر کند خار مغیلان غم مخور».

ای کاش، فرهنگ حجی که زائرانش را در همایش توجیهی تهران چنین برمی‌انگیزد و بعدتر در حجاز، تمام اصول و فروع دین را به هم پیوند می‌زند و متجلی می‌کند، در جامعه هم نهادینه می‌شد. آنگونه که در دهه‌های اخیر همّ و غمّمان این بوده است که هرطور شده هر ساله تعداد مشخصی را با بهترین برنامه‌ریزی‌ها به حج بفرستیم، برای فرهنگ و تمرین پیام حج، تلاش خاصی نکرده‌ایم. همان روز و کمی آنطرف‌تر از سالن 12 هزار نفری که حاجیان به شوق یادگیری اعمال حج، کعبه نمادین ساخته بودند و بر گرد آن طواف می‌کردند، در سالن 100 هزار نفری آزادی، هواداران دو تیم فوتبال با بی‌رحمی تمام با یکدیگر درگیر شدند، یک نفر کشته و 296 نفر زخمی شدند.

ده‌ها نمونه بهتر و مطمئن‌تر وجود دارد که تأیید می‌کند فرهنگ حج را دست کم گرفته‌ایم و حج‌گزاری را که یک مسئولیت اجتماعی با خود به ارمغان می‌آورد فریضه‌ای منقطع از سایر اعمال عبادی اسلام و جامعه انگاشته‌ایم؛ همانگونه که فرهنگ زیارت و فرهنگ پیاده‌روی اربعین را هم دست کم گرفته‌ایم. مناسک را در وجه ظاهری آن خلاصه کردیم و آرام آرام به آن‌ها به مثابه یک «عادت» نگاه کردیم، عادتی که دیگر مواجه‌ شدن با آن برای خیلی‌ها حالت مواجهه با امر قدسی را ندارد، از روزمرگی منقطع نکرده و مسئولیتی برای آن مترتب نمی‌کند. شاید همین مسئولیت بزرگ حج و حاجی‌شدن بود که در حدیث می‌خوانیم: وقتی امام صادق(ع)، هنگام احرام شروع کرد به ذکر تلبیه، ناگهان رنگ چهره‌شان تغییر کرد و نزدیک بود از اسب به پایین افتند، آنگونه که یاران از جان امام نگران شدند و جلو رفتند، امام(ع) فرمود: نمی‌توانم به این سادگی «لبیک» بگویم! اگر خدا بگوید: «لا لبیک» چه کنم؟!(امالی شیخ صدوق، ج 1، ص 234)

در شرایطی که گفته می‌شود، امکان از سرگیری عمره تقویت شده است و احتمالاً شاهد اعزام کاروان‌های عمره به عربستان خواهیم بود، فرصت مناسبی وجود دارد تا وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و دستگاه‌های فرهنگی برای نهادینه‌کردن فرهنگ حج و تبیین معارف آن در سطح جامعه اقدام مؤثر به انجام رسانند و برای سرریزکردن مازاد دستاوردهای معنوی حج به جامعه، بعد از هر عمره و تمتع، برنامه‌ای عملیاتی داشته باشند.

به قلم مجتبی اصغری

انتهای پیام