مساجد امروز کارکرد زمان پیامبر(ص) را ندارند/ سلامت اجتماعی در گرو قداست مسجد

مسجد در حکومت نبوی پایگاه اصلی حکومت بود

مسجد در زمان صدر اسلام و حکومت نبوی دارای چه جایگاهی بود؟

در روایات و سیره پیامبر (ص) مطرح شده است که ایشان در زمان ورود به مدینه که هدفشان ایجاد یک جامعه ایده‌آل و به تعبیر امروزی ایجاد یک تمدن اسلامی بود، مسجدی احداث کردند و آن را پایگاه اصلی حکومت خود قرار دادند لذا نقش و جایگاه مسجد در صدر اسلام و حکومت نبوی،‌ پایگاهی است که حکومت اسلامی را در خود جای می‌دهد و ثانیاً تمام امور اجتماعی را پاسخگوست.

مسجد در زمان حکومت نبوی دارای چه کارکردهایی بود؟

مسجد در نگاه پیامبر(ص) دروازه ورود به حکومت دینی است و براساس روایات، جایگاه مسجد در دوران ایشان متفاوت با شرایط امروز جامعه بود که متأثر از اقدامات اموی و عباسی‌هاست. پیامبر(ص) اولین کاری را که در مسجد نهادینه کردند، حل‌وفصل مشکلات اجتماعی و فردی مردم بود لذا ایشان قبل از نماز در مسجد حضور پیدا می‌کردند و بعد از نماز نیز ساعت‌ها در مسجد حضور داشتند. افراد در آن زمان نگاهشان به مسجد این‌گونه بود که مشکلات شخصی و یا جمعی خود را در مسجد با حضور پیامبر(ص)حل می‌کنند.

در سفرهایی که به عمره و حج به همراه کاروان‌ها و یا دانشجویان می‌رفتم به زائران و جوانان می‌گفتم، مسجدالنبی را مشاهده کنید چه حالتی دارد که جوانان و دانشجویان بعد از مشاهده می‌گفتند، در این مسجد هر فردی با هر جایگاهی (مسئول و غیر مسئول)، کنار یکدیگر نشسته‌اند و در حال عبادت هستند لذا اگر مشکل خاص اداری و اجتماعی داشته باشم ممکن است در این فضا با مشاهده یک مسئول بدون هیچ مانعی برطرف شود که به‌طور مثال در یک سفر دانشجویی، دانشجویان مشکلات خود را با رئیس یکی از دانشگاه‌ها که در کشور ساعت‌ها برای ملاقاتش باید وقت می‌گرفتند، در مسجدالنبی به‌راحتی برطرف کردند.

مسجد محل دیدار پیامبر(ص) با سران قبایل و نمایندگان کشورها بود

دومین کارکرد مسجد در زمان پیامبر(ص)،‌ محل اداره حکومت اسلامی بود به‌طوری‌که محل دیدار پیامبر(ص) با سران قبایل و نمایندگان کشورها و محل مذاکرات و امضای معاهدات حکومت نبوی و همچنین عزل و نصب مسئولان نیز در مسجد بود. کارکرد دیگر مسجد، بعد آموزشی آن بود که خوشبختانه این رویکرد هنوز در برخی از کشورهای اسلامی کاملاً وجود دارد و کلاس‌های تحصیلی به‌تناسب مقاطع تحصیلی را در مسجد برگزار می‌کنند. پیامبر(ص) و اهل‌بیت(ع) معمولاً در مسجد، کلاس‌ها و امور آموزشی خود را دنبال می‌کردند.

معاویه اولین فردی بود که کارکردهای مسجد را تغییر داد

از چه زمانی این کارکردها و نقش‌آفرینی‌های مسجد تغییر کرد؟

تأسیس و ساخت مراکزی در طول و یا در عرض مساجد برای انجام این فعالیت‌ها، از زمان معاویه آغاز شد و حتی در زمان خلفای سه‌گانه نیز این قرار انجام نشد اما معاویه در ابتدای کار خود، مرکز حکومت را از مسجد خارج می‌کند و در کاخ اموی برپا می‌کند که بعدها برای رفع این تعارض، کاخ را تبدیل به مسجد کردند.

خلفای اموی و عباسی مسجد را محل انجام عبادت‌های خاص کردند

جامعه مسلمانان امروز براساس روش خلفای اموی و عباسی امروز مساجد را از این کارکردها جدا کرده است و آن را تبدیل به مکانی مخصوص عبادت کرد که تنها بناست عبادت‌های خاص در این عرصه انجام شود. در دین اسلام عبادت‌هایی خاص مانند نماز واجب و مستحب، دعا و مناجات داریم اما یک عبادت عام نیز داریم که در آن براساس روایات، یک ساعت مطالعه نیز عبادت است و یا با حضور در کلاس درس، تحقیق و پژوهش، عبادت محسوب می‌شود که در زمان حکومت نبوی، این امور نیز در مسجد مدیریت می‌شد.

مسجد در فرهنگ اسلامی محلی برای عبادت عام و خاص است

در زمان حکومت علوی، امام علی(ع) تمام این سه محور را در مسجد کوفه برقرار کرده بود و مسجد کوفه در زمان ایشان در این سه محور کاربرد داشت و این به معنای عبادت عام است که تعارضی نیز با عنوان و محتوای مسجد ندارد. مسجد در فرهنگ اسلامی محلی برای عبادت به معنای عام و خاص است اما امویان و عباسیان به‌ویژه در دوران عباسی، این رویه را حاکم کردند که مسجد تنها جایی برای عبادت خاص است.

برگزاری کلاس درسی برخی از مدارس قم در مساجد

در جامعه امروز ایران نیز همان روال امویان و عباسیان پیرامون مساجد حاکم است؟

امروز این رسم در بیشتر کشورهای اسلامی حاکم است البته امسال در شهر قم به‌صورت محدود و نظام‌مند برخی از مقاطع تحصیلی ابتدایی و متوسطه کلاس‌های خود را در مساجد برگزار کردند. براساس سیره پیامبر(ص) ما الگوی جامعی درخصوص کارکردها و ظرفیت‌های مساجد داریم و می‌توانیم متناسب با نیازهای آموزشی، مسجد را به محل آموزش تبدیل کنیم. به‌طور مثال در مسجد می‌توان به‌تناسب کلاس آموزشی تغییر شناور ایجاد کرد تا در زمان اقامه نماز، مجدد وضع ظاهری آن تغییر کند. براین اساس اگر مستند ما برای نگاه به مساجد سیره و روایات باشد، کاربرد مسجد بسیار فراتر از وضعیت امروز است اما اگر وضعیت امروز جامعه اسلامی مدنظر قرار گیرد، مسجد تنها فضایی برای عبادات خاص است که این نیز ناشی از اقدامات معاویه و روند فعالیت امویان و عباسیان است.

تفاوت مسجد با دیگر امکان مذهبی و یا فضاهای آموزشی در چیست؟

مسجد در موضوعات دینی دارای یک تعریف و محتواست لذا گفته می‌شود که باید صیغه وقف برای آن خوانده شود تا مسجد تلقی شود،‌ حال اگر در محتوای مسجد وارد شویم، مشاهده می‌کنیم مسجد محلی است که دارای قداست است لذا محلی که مقدس می‌شود به انسان اجازه نمی‌دهد تا کار حرامی در آن انجام شود زیرا انسان می‌داند اگر فعل حرامی را خارج از مسجد انجام دهد دارای یک عذاب است و اگر داخل مسجد انجام دهد دارای عذابی مضاعف است.

امروز مشکلات و آسیب‌های اجتماعی بسیاری در جامعه مطرح است برای حل این مشکلات و رفع آن‌ها از مسجد به‌عنوان یک پایگاه سلامت اجتماعی چه استفاده و بهره‌ای را می‌توان برد؟

اگر بنا داشته باشیم در موضوع سلامت اجتماعی در جامعه قدم‌هایی را برداریم معتقدم با توجه به اینکه مسجد آثاری را در کار انسان ایجاد می‌کند، ارزشمند است در این محل عملیاتی شود به‌طور مثال اگر همین گفت‌وگو و مصاحبه ما در مسجد انجام شود، آثار متفاوت‌تری خواهد داشت با آنکه خارج از آن باشد زیرا در مسجد به دلیل قداست و حرمت خاص آن، انسان هر حرفی را به زبان نمی‌آورد لذا مناسب است که در جامعه اسلامی اجرای برنامه‌ها را تا حد امکان در مساجد برگزار کنیم تا حد امکان گفتم زیرا گاهی به دلیل عدم همکاری مسئولین و یا افراد حاضر در مسجد ممکن است امکان اجرای برنامه‌ها نباشد اما برای اجرای برنامه‌های حوزه سلامت اجتماعی باید اولین مکان برای اجرا را مسجد بدانیم . انتخاب مسجد برای اجرای برنامه‌های سلامت اجتماعی نشان‌دهنده ارزشمند بودن آن است زیرا این برنامه‌ها مثبت است که اجرای در آن مکان مقدس، آثار متفاوتی را ایجاد خواهد کرد.

برای رسیدن به‌سلامت اجتماعی در نگاه اول باید سوءظن را برطرف کرد، در گام بعد تهمت را حذف کرد و در نگاه سوم، قضاوت‌های شتاب‌زده و بی‌اساس را کنار بگذاریم و زمانی که این سه راهکار مطرح می‌شود، اجرایش با مشکلات بسیاری مواجه می‌شود. برای حذف سوءظن، تهمت و قضاوت شتاب‌زده اگر بنا داشته باشیم در قالب یک گفت‌وگو انجام دهیم، آن را در مسجد صورت دهیم این مکان کمک می‌کند تا راهکاری که جامعه اجرای آن را غیرممکن اعلام می‌کرد، اجرایی شود زیرا انسان زمانی که می‌داند اگر طی گفت‌وگویی که در مسجد دارد دچار سوءظن شود، آثارش بیشتر از شرایط خارج از آن است، رعایت می‌کند و این تجربه عینی را مشاهده کردم که فردی اعلام می‌کند در مسجد غیبت نکنیم و بعداً در بیرون صحبت کنیم زیرا عذاب گناه غیبت در مسجد بیشتر است لذا راهکار دوم آن است که اگر در سلامت اجتماعی بنا داریم به حذف آرام‌آرام تهمت، سوءظن، قضاوت شتاب‌زده بپردازیم باید آن را از مسجد شروع کنیم.

راهکار سوم آن است که اگر سلامت اجتماعی را توسعه دهیم و جنبه بهداشت روانی و روحی را به آن اضافه کنیم و از مساجد به‌عنوان پایگاه‌های تأمین بهداشت سلامتی روحی و روانی استفاده کنیم، ضریب موفقیت بیشتر خواهد بود البته قبول دارم جامعه به این دلیل که به فرهنگ عباسیان و تفکر معاویه پیرامون مساجد عادت کرده است، طبیعتاً مبارزه و مقاومت خواهد کرد اما اگر مانند همان پایگاه آموزشی که امروز آرام‌آرام در شهر قم در حال اجراست عمل کنیم خواهیم توانست این پایگاه‌های سلامت اجتماعی را به‌مرور ایجاد کنیم.

انتهای پیام