«کتاب روضه»؛ اثری بدون روایات تاریخی ضعیف

به گزارش خبرنگار ایکنا؛ یکی از مهم‌ترین مقاتل عاشورا، کتاب «روضة‌الشهدا» نوشته ملاحسین واعظ کاشفی است که به گمان برخی، نخستین مقتل نگاشته‌شده به زبان فارسی است. اهمیت کتاب به گونه‌ای بوده که پس از تألیف این کتاب، بسیاری از مجالس عزاداری برای اهل‌بیت و به ویژه امام حسین(ع) براساس خوانش این کتاب برگزار می‌شد تا اینکه رفته رفته به مجالس روضه‌خوانی معروف و مشهور شد.

یکی از انتقادات وارد بر این کتاب که در طول تاریخ بسیار مطرح شده، استفاده آن از روایات تاریخی ضعیف و غیرمستند است و چهره‌های مشهوری مانند سیدمحسن امین، محدث نوری و شهید مطهری به انتقاد از آن پرداختند.

حالا با گذشت نزدیک به ۵۰۰ سال از نگارش این کتاب، محمد حقی با رجوع به منابع دست اول تلاش کرده فراز‌های تاریخی صحیح این کتاب را مستندسازی کند و از این حیث، نقیصه «روضة‌الشهدا» را رفع کند.

راز‌های ماندگاری کتاب ملاحسین کاشفی، تحقیقی گسترده‌ای می‌طلبد. نثر شیوا و گیرا، بهره‌گیری از صنایع لفظی و معنوی همچون تشبیه، استعاره، سجع، جناس، تضاد، هم‌آوایی حروف و چیز‌هایی از این دست، از جمله نقاط قوت روضه الشهداست. همچنین ملاحسین واعظ کاشفی از برجسته‌ترین نثرنویسان نیمه دوم قرن نهم هجری بود و آثارش را به عنوان سرمشق ادبی قبول داشتند. از سوی دیگر، بهره‌گیری از عناصر داستان و برجسته‌سازی صحنه‌ها و گزارش جزئیات و توصیف شخصیت‌ها و خوی و خصلت آن‌ها جنبه‌های تاریخی اثر را قوت و عینیت بیشتر بخشیده است.

کاشفی با استادی تمام و با آگاهی کامل از رموز قصه‌نویسی توانسته توفیق خود و رضایت کامل خوانندگانش را به دست آورد. شیوه نگارش و بهره‌گیری از عناصر ادبی در «روضة الشهدا» آنقدر اهمیت پیدا می‌کند که می‌توان این اثر را به عنوان نقطه عطفی در تاریخ مقتل‌نگاری به حساب آورد.

ملاحسین واعظ، از آنجا که در شعر به کاشفی تخلص می‌کرده است به ملا حسین واعظ کاشفی شهره شد و متولد سبزوار است و احتمالاً در حدود سال ۸۳۰ به دنیا آمده است و به گفته میرخواند در «روضة الصفا» ملاحسین در سال ۹۱۰ قمری از دنیا رفته است. درباره مذهب او هم اختلاف‌نظر‌هایی وجود دارد، هم مستندی بر شیعه بودن او هست و هم مدارکی بر سنی بودن. در این مسئله، دیدگاه رسول جعفریان شنیدنی و خواندنی است. جعفریان کاشفی را سنی دوازده امامی می‌داند و معتقد است گرایش تسنن دوازده امامی در بسیاری از نقاط ایران و ماوراءالنهر وجود داشته است.

در کنار اهمیت ادبی «روضةالشهدا» و گستره تأثیرش، نقیصه‌هایی موجب می‌شد در ادوار گوناگون به نقد و تحقیق در آن بپردازند. مرحوم میرزا حسین نوری در «لؤلؤ و مرجان»، سید محسن امین در «التنزیه لأعمال الشبیه» و مرحوم شهید مرتضی مطهری در «حماسه حسینی» از آن جمله‌اند.

نویسنده در مقدمه می‌گوید: وقتی این کتاب را خواندم، دیدم حتی اسم‌ها جعلی است. یعنی در میان اصحاب امام حسین(ع) اسم‌هایی را می‌آورد که اصلاً چنین آدم‌هایی وجود نداشته‌اند. در میان دشمن‌های اسم‌هایی می‌برد که همه جعلی است. با این همه، روضةالشهدا اثری نیست که بتوان کنارش گذاشت و از آن گذشت. آنچه در روضةالشهدا بود برآنم نداشت تا دوباره مروری کنم بر این اثر کهن و ماندگار شیعی و در حد توانم غبار از چهره‌اش برگیرم. گام‌هایی که در این راه برداشته‌ام به این شرح است: کوتاه کردن متن به گونه‌ای که در هر صفحه، صحنه‌هایی از حوادث خوانده شود، ارائه معنای لغوی کلمات مشکل در پاورقی و مستندسازی تمام کتاب. از آنجا که بزرگترین نقد به این کتاب، مجعول بودن برخی فقرات تاریخی بود، با حذف آن‌ها و مستند کردن تمامی باقی مانده کتاب به معنای تاریخی متقدم؛ یعنی همان‌ها که به ۹ قرن اول اسلامی برمی‌گردد، تلاش کردم تا متنی مستند ارائه کنم.

در بخشی از این کتاب در صفحه ۲۵۸ می‌خوانیم: در روایتی هست که چون حسین بر زمین کربلا افتاد زمین به لرزه درآمد و غریو از آسمان‌ها برآمد، ده‌کس از آن لشکر پیاده شده تیغ‌ها برکشیدند و بیامدند و هریک از ایشان، مدعای آن بود که وی سرِ شاه‌زاده را پیش‌تر بِبُرد و اسب و خلعت بستاند. هرکدام که پیش می‌آمدند حسین چشم باز می‌کرد و در او می‌نگریست. شرم داشته باز می‌گشت تا دوکس ماندند. سنان بن انس و شمر ذی‌الجوشن. سنان خواست که پیش رود، شمر پیش‌دستی کرد و بیامد و بر سینه حسین نشست.

یادآور می‌شود؛ «کتاب روضه» به همت انتشارات کتابستان با شمارگان ۱۲۰۰ نسخه و با بهای ۳۸ هزار تومان روانه بازار نشر شده است.

انتهای پیام