درباره «نی‌نامه» قیصر امین‌پور/ غم و اندوه در بند بند یک مثنوی عاشورایی
گروه فرهنگی ــ یک پژوهشگر ادبی با بیان اینکه قیصر امین‌پور در مثنوی «نی‌نامه» نگاهی عاشقانه و عارفانه به حادثه عاشورا دارد، گفت: او پلی میان مفهوم متعالی عشق در عرفان ما و میان نی‌نامه جناب مولانا می‌بندد و در حقیقت با این پل که میان این احساس و اندیشه می‌بندد، حادثه عاشورا را با روایتی تازه‌تر معرفی می‌کند.
به گزارش ایکنا از خوزستان، در آیینی به نام «چله عشق» که 29 مهر از سوی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران برگزار شد، از40 اثر برجسته عاشورایی در حوزه‌های مختلف فرهنگی و هنری تجلیل شد. یکی از آثار تجلیل شده در این آیین ملی، مثنوی «نی‌نامه» شاعر معاصر خوزستانی مرحوم قیصر امین‌پور بوده است. متن زیر گفت‌وگوی ایکنا با یکی از شاعران و پژوهشگران ادبی استان درباره این مثنوی عاشورایی است.
داودرضا کاظمی، پژوهشگر ادبی در گفت‌وگو با ایکنا از خوزستان، اظهار کرد: شعر «نی‌نامه» شادروان قیصر امین‌پور یکی از معدود آثار عاشورایی معاصر ما است که خیلی خوش درخشیده است. اما به جرئت می‌توان گفت اگر کسی در روزگار ما بخواهد میان آثار عاشورایی برآمده از نگاه ادبیات معاصر، یک یا چند اثر را انتخاب کند، لازمه‌اش این است که آثاری مثل «راز رشید» شادروان سیدحسن حسینی، شعر بلند «خط خون» از سیدعلی موسوی گرمارودی، مثنوی «تاوان این خون تا قیامت مان بر ما» از استاد علی معلم دامغانی، ترکیب‌بند «نینوایی عشق» از شادروان جلال‌الدین همایی، «با کاروان نیزه» علیرضا قزوه، «نیمی از خورشید» سعید بیابانکی، رباعی‌های سیدحسن حسینی، غزل با ردیفِ «سر» حمیدرضا برقعی و ... هم ببیند. به نظر می‌آید باید میان همه اینها داوری مبتنی بر سبک‌شناسی و نقد ادبی به‌ویژه نقد ادبی امروز و حتی نگاه فلاسفه انتقادی امروز انجام شود اما اگر هر کدام از این آثار تجلیل شود کار بجا و شایسته‌ای است.
وی اظهار کرد: مثنوی «نی‌نامه» در حقیقت نام یکی از شعرهای قیصر امین‌پور است. سومین مجموعه شعری قیصر «آینه‌های ناگهان» نام دارد که حاوی اشعار سال 64 تا 71 این شاعر است که در سال 72 توسط انتشارات افق منتشر شد. این کتاب در دو دفتر ارائه می‌شود و آخرین شعر دفتر دوم همین مثنوی «نی‌نامه» است که 25 بیت است. این مثنوی در وزن دو بیتی یعنی بحر هزج (مفاعیلن، مفاعیلن، فعولن) سروده شده است. این وزن یکی از وزن‌هایی است که برای رساندن احساس درونی و عاطفه غمگین بسیار مناسب است. رباعی هم به موازات دو بیتی برای بیان یک تفکر شاعرانه شکل گرفته است؛ هر چند که در روزگار ما از این قالب برای هر دو منظور استفاده می‌شود.
این محقق ادبیات دفاع مقدس ادامه داد: چنانکه همین مثنوی نی‌نامه که در وزن دو بیتی است؛ سروده‌ای آهنگین و احساس برانگیز است که در برخی از ابیات، احساس خواننده را تسخیر می‌کند. این سروده احساس حزن و اندوه را برجسته می‌کند و همچنین از نظر واژگانی با استفاده از واژه‌های به جا و هوشمندانه برخی الفاظ را تعمداً تکرار و در این تکرار آن‌ها را برجسته می‌کند.
قیصر امین‌پور در «نی‌نامه» پلی میان مفهوم متعالی عشق در عرفان ما و میان نی‌نامه جناب مولانا می‌بندد و در حقیقت با این پل که میان این احساس و اندیشه می‌بندد، حادثه عاشورا را با روایتی تازه‌تر معرفی می‌کند
کاظمی با بیان اینکه شاعر به‌طور کلی نگاهی عاشقانه و عارفانه به حادثه عاشورا دارد، افزود: او پلی میان مفهوم متعالی عشق در عرفان ما و میان نی‌نامه جناب مولانا می‌بندد و در حقیقت با این پل که میان این احساس و اندیشه می‌بندد، حادثه عاشورا را با روایتی تازه‌تر معرفی می‌کند. بار عاطفی اثرگذاری که در این مثنوی دیده می‌شود بیشتر وزنش برآمده از آهنگین بودن کلام است. تکرار واج‌هایی مثل «ن» در این مثنوی در واژه‌های مثل نینوا، ناله، نیستان و نیزه، شاید بیش از صد بار تکرار شده است و شاعر هم نی را برجسته می‌کند و هم ناله برخاسته از آن را. همینطور واج «شین» هم در این شعر بسیار تکرار می‌شود. کلماتی مثل اشک، عشق، آتش. این برجسته‌سازی لحن خاصی به اثر می‌بخشد و موسیقی دلنشینی به آن می‌دهد.
این مدرس دانشگاه ادامه داد: مثنوی مرحوم قیصر امین‌پور با این ابیات آغاز می‌شود: خوشا از دل نم اشکی فشاندن/ به آبی آتش دل را نشاندن
خوشا زان عشقبازان یاد کردن/ زبان را زخمه فریاد کردن
خوشا از نی خوشا از سر سرودن/ خوشا نی نامه‌ای دیگر سرودن
استفاده شاعر از عبارت «نی‌نامه‌ای دیگر» خیلی جالب است و هم در لفظ به نی‌نامه جناب مولانا اشاره می‌کند که در آن، نی، استعاره از انسانی بود که از جایی که به آن تعلق داشت دورافتاده بود و آرزو داشت به آنجا برگردد. این عبارت ارتباط زیبایی با نهضت کربلا و بر نیزه شدن سر حضرت اباعبدالله(ع) هم پیدا می‌کند: «خوشا نی نامه‌ای دیگر سرودن» یعنی آنچه ما می‌سراییم و هر چه در باب عاشورا سروده می‌شود، خود یک نی‌نامه دیگر است. چنانکه خود به هنرمندانه‌ترین وجهی این رسالت را انجام می‌دهد: «سرش بر نی، تنش در قعر گودال/ ادب را گه الف گردید گه‌دال»، شاعر با زیبایی هنرمندانه‌ای حادثه بر نیزه شدن سرحضرت اباعبدالله(ع) و در گودال افتادن ایشان را نشان می‌دهد.
وی ادامه داد: شعر با این بیت عاشقانه و عارفانه به پایان می‌رسد: «شگفتا بی سر و سامانی عشق/ به روی نیزه سرگردانی عشق». سرگردانی در اینجا ایهام دارد؛ هم در معنی حیرت و هم در معنی گردش سر در کوفه و شام است. مثنوی نی‌نامه، مثنوی عاشقانه‌ای است که بار احساسی و اندیشگانی خاصی دارد. ساختار واژگانی این مثنوی بسیار زیباست؛ به دلیل اینکه کلماتی که در کنار هم می‌نشینند؛ آتش، دل، اشک، آتشین، ناله، نینوا، دل تنگ، پرسوز، پریشان، بی‌قراری و ... هم وحدت موضوعی خاصی به اثر می‌دهد و هم بار احساسی خاصی به اثر می‌بخشد. احساس غم و اندوه در بند بند این مثنوی کوتاه متجلی شده است.
نویسنده کتاب «جریان‌شناسی شعر جنگ» ادامه داد: از دیگر زیبایی‌هایی این مثنوی، کاربرد استعاره در تشبیه‌ها و عناصر دیگر این شعر است که اثر را برجسته می‌کند. ساخت نحوی و دستوری مناسب جمله‌ها هم از وجوه زیبایی این مثنوی است. شاعر وقتی از شهادت و سر بر نیزه شدن امام حرف می‌زند از فعل ماضی استفاده می‌کند و گویی حادثه را در دل تاریخ جستجو می‌کند؛ اما وقتی از اندوه حرف می‌زند، زمان حال را به کار می‌برد و این یعنی اینکه این اندوه کماکان ادامه و در جان ما ریشه دارد. گاه نیز از هنجارگریزی‌های نحوی استفاده کرده که زیبایی خاصی به اثر بخشیده است.
کاظمی در پایان گفت: علی موسوی گرمارودی درباره این مثنوی اظهار نظر جالبی دارد. او می‌گوید: این مثنوی به تمام معنی شعر است، کلمه اضافی ندارد و با صدای بلند می‌گویم پهلو به پهلوی برجسته‌ترین شعرهای آیینی فارسی از آغاز تا امروز می‌زند. شعر نی‌نامه در کتاب «آینه‌های ناگهان» که دوره اول بلوغ شعری شادروان قیصر امین‌پور است، آمده و از این جهت شعر قابل ملاحظه‌ای است.
انتهای پیام
