بودجه بدون نفت صرفاً یک شعار دلچسب است/ ضعف مجلس در اندیشه‎ورزی

ابوذر ندیمی، مشاور عالی رئیس سازمان برنامه و بودجه و عضو سابق کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی، در گفت‎وگو با ایکنا، به بیان نکاتی درباره بودجه دوسالانه و همچنین حذف درآمدهای نفتی از بودجه پرداخت و اظهار کرد: ما با مشکلاتی در اقتصاد کشور روبه رو هستیم و از جمله اینکه منابع ما ثابت نیست و به همین دلیل بیش از آنکه بودجه ببندیم، احکام آن را صادر می‎کنیم. معنای بودجه هم منابع و مصارف است. اگر منابع و مصارف مشخص نباشد طبیعتاً بودجه‌نویسی کار بیهوده‎ای است چراکه بودجه به معنای عدد و رقم است. سؤال این است که آیا ما تصویر روشنی است اعداد و ارقام داریم؟ پاسخ این پرسش منفی است.

تصویر روشنی از بودجه‌نویسی نداریم

وی افزود: چون تصویر روشنی نداریم بنابراین ناچاریم فقط حکم صادر کنیم و وقتی فقط حکم می‎دهیم بنابراین به جای بودجه نوشتن فقط قانون می‎نویسیم در حالی‌که بودجه باید به جای اینکه مبین درخواست‌ها باشد مبین اعداد و ارقام باشد. آن چیزی که الان در حال اتفاق افتادن است این است که احکام‌نویسی کرده و در حقیقت همه مجموعه‌های اجرایی را از جهت دسترسی به اعداد با محدودیت مواجه می‎کنیم.

ندیمی گفت: بنابراین بیش از آنکه بودجه بنویسیم، نوعی برنامه و سیاست اجرایی می‎نویسیم. بر این اساس دیگر نمی‎توان گفت که ما برای فلان هدف تعریفی داریم و بیش از اینکه دنبال اهداف باشیم دنبال وظایف هستیم و به همین دلیل از جهت پاسخگویی هم با مشکل مواجه می‎شویم و در واقع در رابطه به اصل بودجه‌نویسی با مشکل مواجه هستیم.

مشکلات بودجه دوسالانه

این کارشناس مسائل اقتصادی با اشاره به موانعی که برای تدوین بودجه دوسالانه وجود دارد تصریح کرد: دلیل این وضعیت این است که در طرف منابع و مصارف، اعداد مربوط به شرکت‎ها، بودجه‎ها عمرانی، جاری و مانند آن را نمی‎دانیم بنابراین با چنین رویکردی، بودجه‎نویسی از نوعی که پیشنهاد شده به هیچ عنوان نمی‎تواند موفقیت‌آمیز باشد و قطعاً مشکلاتی را به وجود می‎آورد و تعمیق می‎بخشد.

مشاور عالی رئیس سازمان برنامه و بودجه ادامه داد: برخلاف بودجه‌های سالانه که هر ساله می‎توانستیم بگوییم که چه عددی داریم و براساس آن هر ساله نظارت دیوان محاسبات یا دستگاه‎ها و کمیسیون‎ها ممکن باشد عملاً غیرممکن می‎شود چراکه دیگر در رابطه با بودجه نمی‎توانیم به اهداف کمی تکیه کنیم در حالی‌که بودجه بیش از آنکه اهداف کیفی را پیگیری کند باید در پی اهداف کمی باشد.

حذف نفت از بودجه بر اساس انتخاب نیست

عضو سابق کمیسیون اقتصادی مجلس در رابطه با حذف درآمدهای نفتی از بودجه بیان کرد: از نظر هدف بسیار خوب است و نمی‎توانیم آن را نفی کنیم. هدف ما همین بوده و هست که به جای اینکه به خام‌فروشی تکیه کنیم، به منابع دیگر همانند کشاورزی، صنعت، خدمات، فناوری، تجارت و گردشگری تکیه داشته باشیم. این هدفی مقدس است اما واقعیت این است که در این مورد چند اشکال وجود دارد.

وقتی جانشینی وجود ندارد به نظر نمی‎رسد که بودجه منهای نفت مشکلی را رفع کند. البته به فعالیت‌ها و هدفگذاری‎های آتی کمک می‎کند اما نمی‎تواند مشکلات را برطرف کند چراکه ما که نمی‎توانیم حدود سیصد هزار میلیارد از هزینه‎های خود را کم کنیم

وی یادآور شد: یکی از این موارد این است که این یک انتخاب نیست بلکه اجبار است و همین نشان می‎دهد که ما با چه داستان‎هایی در رابطه با بودجه روبه رو هستیم چراکه اساساً پول وجود ندارد. الان نمی‎توانیم بگوییم دویست تا سیصد هزار میلیاردی که از راه نفت تأمین می‎شد از راه دیگری تأمین می‎شود.

آیا بودجه بدون نفت مشکلی را حل می‎کند

این کارشناس مسائل اقتصادی اظهار کرد: وقتی جانشینی وجود ندارد به نظر نمی‎رسد که بودجه منهای نفت مشکلی را رفع کند. البته به فعالیت‌ها و هدفگذاری‎های آتی کمک می‎کند اما نمی‎تواند مشکلات را برطرف کند چراکه ما که نمی‎توانیم حدود سیصد هزار میلیارد از هزینه‎های خود را کم کنیم. از سوی دیگر اگر از منابع را هم کم کنیم مصارف را چگونه کم کنیم؟ در رابطه با هزینه‎ها امکان کاهش بسیار سخت است بنابراین در رابطه با حذف نفت از بودجه باید این را هم پاسخ دهیم که آیا قرار است هزینه‎هایمان را هم کم کنیم؟ اگر پاسخ منفی باشد طبیعی است که بلافاصله سؤال می‎شود پس چگونه قرار است حقوقی را پرداخت یا پروژه‎ای را اجرایی کنیم؟

مشاور عالی رئیس سازمان برنامه و بودجه گفت: ممکن است گفته شود که پروژه‎ها را به مردم و بخش خصوصی می‎‎دهیم که اجرا کنند اما این فقط از جنبه شعاری دلچسب است ولی واقعی نیست چراکه بلافاصله سؤال می‎شود که کدام بخش خصوصی و با چه شرایطی، در چه دورانی، با چه امید به آینده‎ای و با چه حمایتی قرار است چنین کاری را انجام دهد؟ بنابراین وقتی با چنین مشکلاتی مواجه هستیم باید بدانیم که بودجه بدون نفت، شعار بسیار دلچسبی است اما وقتی نمی‏توانیم هزینه‎ها را تأمین کنیم باید پیش‌بینی کنیم که چه اتفاقی ممکن است برای کشور رخ دهد.

ضعف مجلس در تدوین بودجه بدون نفت

وی گفت: معتقدم چنین چیزی مثبت نیست چراکه یا باید فشار بیش از حد به مردم وارد کنیم و مالیات بیش از حد از آنان بگیریم. البته بخش عمده‌ای از مالیات هم متأثر از نفت است و حتی بخش عمده‎ای که از طرف صندوق توسعه ملی یا به صورت تسهیلات از طرف بانک‌ها داده می‎شود متأثر از درآمدهای نفتی است برای اینکه عملیات تسعیر یا تبدیل ارز صورت می‎گیرد.

ندیمی در پایان با اشاره به ضعف مجلس در تدوین بودجه بدون نفت اظهار کرد: بنابراین داستان پیچیده‌ای است و امیدواریم مجلس آینده بتواند این موضوع را مدیریت کند چراکه این مجلس لااقل در سه سال قبل نشان داده که قابلیت اندیشه‌ورزی در این زمینه را ندارد. مجلس کنونی نشان نداده که می‎تواند بودجه بدون نفت بنویسد بنابراین به نظر می‎رسد که چنین کاری، کار بسیار دشواری است.

گفت‎وگو از اکبر ابراهیمی